Το οχηματαγωγό “Ηράκλειον”, της πλοιοκτήτριας εταιρίας αδερφών Τυπάλδου, ξεκινάει από το λιμάνι της Σούδας στις 7.20 το απόγευμα με προορισμό τον Πειραιά.
Το δελτίο καιρού της ΕΜΥ προειδοποιούσε για μια πολύ άσχημη νύχτα. Άνεμοι Ν, ΝΑ 7 έως 8 Μποφόρ κατά τόπους 9 στο Αιγαίο, Κρητικό, Λιβυκό και Καρπάθιο πέλαγος.
Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε ο κανονισμός της απαγόρευσης απόπλου λόγω καιρικών συνθηκών. Ήταν αποκλειστική απόφαση του καπετάνιου αν απέπλεε το πλοίο.
Στις 2 τα ξημερώματα της 8ης Δεκεμβρίου και, ενώ το πλοίο περνούσε δίπλα από τη νησίδα Φαλκονέρα, δέχεται μεγάλη πίεση από την κακοκαιρία κλυδωνίζεται επικίνδυνα, υποφέρει. Μαζί και όσοι επιβάτες ήταν ξύπνιοι εκείνη την ώρα.
Ήταν σαφές ότι η μείωση της ταχύτητας του πλοίου, η αλλαγή πορείας ή ο συνδυασμός και των δύο θα βοηθούσε πολύ ώστε το σκάφος να μπορέσει να αντέξει στην κοσμοχαλασιά. Όμως ο καπετάνιος δεν δεχόταν να κάνει τίποτε από αυτά γιατί πιεζόταν από την πάγια τακτική της εταιρίας που επέβαλλε το καράβι να φτάσει νωρίς το πρωί στον Πειραιά, επειδή το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό όπλο των Τυπάλδων ήταν η ταχύτητα των πλοίων τους.
Τεράστια κύματα χτυπούσαν, πλέον, αλύπητα το σκάφος δημιουργώντας μετατόπιση των φορτηγών αυτοκινήτων που είχαν φορτωθεί πρόχειρα στο γκαράζ. Ένα απ’ αυτά κινήθηκε επικίνδυνα και χτύπησε πάνω στις δύο μπουκαπόρτες. Η δεξιά, που ήταν περιορισμένης αντοχής, ελλιπώς ασφαλισμένη και πρόχειρα επισκευασμένη μετά από πολλά προβλήματα που είχε παρουσιάσει στο παρελθόν, υποχώρησε χωρίς αντίσταση, δημιουργώντας ρήγμα 17 τ.μ! Σε λίγα λεπτά η θάλασσα είχε κατακλύσει το γκαράζ του πλοίου και διαμέσου παλιών ρηγμάτων, που δεν είχαν επισκευαστεί παλαιότερα, μεταφέρθηκε ταχύτατα στα κύτη του πλοίου λαβώνοντάς το θανάσιμα…
Μέσα σε 15΄ το πλοίο βυθίζεται.
«SOS από επιβατηγό πλοίο «Ηράκλειον», στίγμα μας 36⁰ 52΄ Β. , 24⁰ 08΄ Βυθιζόμεθα».
Το δραματικό μήνυμα αποστέλλεται μόνο από τον ασύρματο του σκάφους και με κανένα άλλο μέσο διεθνούς σήμανσης ώστε να μεταφερθεί σε όλα τα παραπλέοντα σκάφη.
Δύο φορές και μετά σιωπή.
Η ταχύτητα ανατροπής του πλοίου ήταν τόσο μεγάλη, που πολλοί λίγοι και με υπεράνθρωπες προσπάθειες, κατάφεραν τελικά να «δραπετεύσουν» την ώρα που εκείνο βυθιζόταν.
Οι περισσότεροι κοιμούνταν και δεν είχαν την παραμικρή ευκαιρία να δώσουν τη μάχη για τη ζωή τους. Δεν υπήρξε έγκαιρη σήμανση συναγερμού με όλα τα μέσα, ούτε συντονισμένη προσπάθεια από τα μέλη του πληρώματος ώστε να βοηθήσουν όσους έτρεχαν έντρομοι και πανικόβλητοι στους διαδρόμους αναζητώντας τρόπους διαφυγής.
Σκηνές κόλασης και πανικού, ανακατεμένες με μοιρολόγια, κατάρες και θρήνο.
Όσοι κατάφεραν να διαφύγουν και να πέσουν στην παγωμένη θάλασσα, ξεκινούσαν για να ζήσουν το μεγαλύτερο μαρτύριο της ζωής τους.
Οι ναυαγοί έμειναν ώρες αβοήθητοι στο πέλαγος να παλεύουν σκληρά για να κρατηθούν στη ζωή με 8 και 9 μποφόρ, χωρίς κανένας να τους αναζητεί όλη τη νύχτα. Καλό είναι να σημειωθεί ότι 8 και 9 μποφόρ, στη γνωστή κλίμακα, μεταφράζονται σε κύματα ύψους 6-9 μέτρων! Οι περισσότεροι δεν άντεξαν να κρατηθούν ζωντανοί μέσα σε τέτοιου μεγέθους κακοκαιρία και πνίγονταν μπροστά στα έντρομα μάτια των υπολοίπων συντρόφων τους που πάλευαν με τα κύματα. Οι ψυχές γίνονταν αγέρας, αχλύς πνεύμα
Οι ώρες περνούσαν και βοήθεια δεν ερχόταν από πουθενά. Ξημέρωσε και τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού δεν είχαν ακόμη ξεκινήσει για να ερευνήσουν τον τόπο του ναυαγίου. Ευτυχώς, ένα φινλανδικό τάνκερ, το «Nunnalahti», που έπλεε εκεί κοντά, βρέθηκε πριν από το πρώτο φως της ημέρας στο χώρο της τραγωδίας και μετά από πολύωρη αναζήτηση ανέσυρε, με αυτοθυσία των ναυτών του, 21 ζωντανούς ναυαγούς.
Ακολούθησαν το επιβατηγό «Χανιά», το «Μίνως», το «Άνδρος», το φορτηγό «Aldebara» και άλλα οχηματαγωγά και εμπορικά πλοία ξένης εθνικότητας που βρισκόταν εκεί κοντά και κατάφεραν να σώσουν κι εκείνα λίγους επιζώντες.
Τα πλοία του τότε Βασιλικού Ναυτικού μόλις εκείνη την ώρα ξεκινούσαν από τον Πειραιά και τη Σούδα. Αποτέλεσμα, να φτάσουν στον τόπο του ναυαγίου δώδεκα ώρες μετά το τραγικό συμβάν για να αναζητήσουν επιζώντες…
Από καθαρή τύχη, τελικά, κατάφεραν να ανασύρουν τρεις ζωντανούς και 65 πτώματα. Ο τελευταίος ανασύρθηκε μετά από δεκατρείς ώρες πάλης με τα κύματα, από το αρματαγωγό «Σύρος»!
«Αν είχαν έρθει νωρίτερα να μας ψάξουν θα είχαμε σωθεί 200 και όχι 47» (μαρτυρία του τελευταίου διασωθέντα Παναγιώτη Μπελώνη).
Ολόκληρη η Ελλάδα μάτωσε, αλλά τα Χανιά ιδιαίτερα έμελλε να τα στοιχειώνει για πάντα αυτή η τραγική μέρα.
Ο αριθμός των θυμάτων ήταν πολύ μεγάλος. Πολύ μεγαλύτερος από ό,τι ανέφεραν οι επίσημοι κατάλογοι της εποχής. Αρκετά ονόματα δεν υπήρχαν στην επίσημη λίστα του Λιμενικού ενώ αναφέρθηκαν σε μαρτυρίες επιζώντων και συγγενών. Στα Χανιά δεν υπήρχε καμία οικογένεια που να μην έχει κάποιον κοντινό ή πιο μακρινό συγγενή να θρηνήσει.
Τραγικές απώλειες: νεαρά παιδιά, μοναχοπαίδια, αδέρφια, πατεράδες τεσσάρων ή και πέντε παιδιών, ακόμα και ολόκληρες οικογένειες που ταξίδευαν μαζί ξεκληρίστηκαν.
Στο νεκροταφείο του Αγίου Λουκά, τις επόμενες μέρες, οι κηδείες των αδικοχαμένων διαδέχονταν η μια την άλλη. Η πόλη είχε γεμίσει φέρετρα, μαυροφορεμένους ανθρώπους και έναν αγέρα πλημμυρισμένο από θάνατο. Μα και στα γύρω χωριά η κατάσταση ήταν εξίσου τραγική. Κηδείες έγιναν και στο Ηράκλειο, την Αθήνα, τα Γιάννενα, την Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις της χώρας.
Το πλοίο “Ηράκλειον” δεν ήταν παλαιό πλοίο ούτε κακό σκαρί. Είχε ναυπηγηθεί πριν από 17 χρόνια σαν φορτηγό ποστάλι σε σκοτσέζικο ναυπηγείο και ανήκε στην αγγλική εταιρία Bibby Line, από όπου και αγοράστηκε στις αρχές του 1965 από την Ατμοπλοΐα Αιγαίου των αδελφών Τυπάλδου.
Ήταν ταξινομημένο στον Αγγλικό Νηογνώμονα Loyd’s register of shipping, ο οποίος είχε εκδώσει τα πιστοποιητικά κλάσεως του σκάφους και ήταν ο πιο αυστηρός και αξιόπιστος στα ναυτικά στάνταρ της εποχής. Όμως, όταν ξεκίνησαν οι Τυπάλδοι την μετασκευή του πλοίου σε επιβατηγό – οχηματαγωγό, ο Νηογνώμονας αφαίρεσε την κλάση του πλοίου που ήταν διεθνώς απαραίτητη. Να σημειωθεί ότι χωρίς πιστοποιητικά κλάσεως ένα πλοίο δεν μπορεί να ασφαλιστεί!
Η μετασκευή του πλοίου διήρκεσε μόλις τρεις μήνες, χωρίς να κατατεθούν σχέδια, χωρίς να υπάρξει προέγκριση και επιθεωρήσεις μηχανημάτων και μηχανών του σκάφους από τον Νηογνώμονα και την Επιθεώρηση Εμπορικών Πλοίων του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας. Το «Ηράκλειον», αφού ήταν αρχικά φορτηγό πλοίο, χρειαζόταν υπεύθυνη και σοβαρή μετασκευή, βασισμένη σε διεθνείς κανόνες για να θεωρηθεί αξιόπλοο ως επιβατηγό – οχηματαγωγό.
Στο 5ο podcast της σειράς, ο δρόμος μας οδηγεί στην πλατεία Τάλω και στο μνημείο που δημιουργήθηκε από την γλύπτρια Αντωνία Παπατζανάκη για να θυμίζει μια από τις πιο σκοτεινές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας των Χανίων, το ναυάγιο του πλοίου “Ηράκλειον” στις 8 Δεκεμβρίου 1966, που οδήγησε στον θάνατο περισσότερους από 250 ανθρώπους, βυθίζοντας στο πένθος έναν ολόκληρο νομό.
Το πλοίο τελικά δρομολογήθηκε και δέχθηκε επιβάτες χωρίς ποτέ να γίνει πείραμα ευστάθειας και χωρίς να έχει κατατεθεί καμιά μελέτη που να βεβαιώνει ότι είναι ικανό προς ναυσιπλοΐα.
Παρόλα αυτά, η Επιθεώρηση Εμπορικών Πλοίων εξέδωσε τρία πρωτόκολλα γενικής επιθεωρήσεως και επέτρεπε στο πλοίο να ταξιδεύει μεταφέροντας επιβάτες.
Εφημερίδες της εποχής, μετά το ναυάγιο, καυτηρίαζαν τις σχέσεις Τυπάλδων – Υπουργών της τότε κυβέρνησης των αποστατών και μιλούσαν ακόμα και για ιδιόχειρο παράτυπο σημείωμα του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας προς την ΕΕΠ ώστε αυτή να επιτρέπει την εκτέλεση ταξιδίων από το συγκεκριμένο πλοίο.
Άρα, για το «Ηράκλειον», που δεν τηρούσε τους όρους ασφαλείας, η φτηνή, πρόχειρη και επιπόλαια μετασκευή του, οι διαπλεκόμενες σχέσεις εφοπλιστών – υπουργών με οσμή σκανδάλων, οι κανονισμοί ναυσιπλοΐας της εποχής, που ήταν ελάχιστοι, το ανεκπαίδευτο πλήρωμα αλλά και η αδιαφορία από πλευράς κρατικού μηχανισμού για την αξία της ανθρώπινης ζωής έκαναν τη βύθισή του «θέμα χρόνου».
Οι υπαίτιοι κατηγορήθηκαν για πλημμέλημα. Στους ενόχους δεν επιβλήθηκαν ποινές ανάλογες με το έγκλημα τους. Στις 21 Μαρτίου του 1968 το δικαστήριο τούς ανακοίνωσε ποινές χάδι. Ένας από τους κατηγορούμενους ήταν ο Χαράλαμπος Τυπάλδος. Το αίσθημα δικαίου δεν ικανοποιήθηκε. Τα θύματα δεν δικαιώθηκαν και οι συγγενείς τους έμειναν με την πίκρα και τη φτώχια τους, αφού το πλοίο ήταν ανασφάλιστο. Η εταιρία κήρυξε πτώχευση και έτσι δεν δόθηκε καμία αποζημίωση.
Στη ναυσιπλοΐα το ναυάγιο αυτό ήταν αφορμή να αλλάξουν πολλοί κανόνες. Θεσπίσθηκαν νέοι νόμοι με σοβαρότερο την απαγόρευση απόπλου λόγω καιρικών συνθηκών.
Επιπλέον η ανάγκη βελτίωσης και ασφάλειας των ακτοπλοϊκών γραμμών γέννησε την ιδέα για την δημιουργία της Ναυτιλιακής Εταιρίας Λαϊκής Βάσης ΑΝΕΚ. Της πρώτης ελληνικής ναυτιλιακής εταιρίας λαϊκής βάσης. Αργότερα ακολούθησαν και άλλες.
Στη μνήμη της τραγωδίας του ναυαγίου και των θυμάτων δεσπόζει στην πλατεία Τάλω στα Χανιά ένα συγκλονιστικό μνημείο με δημιουργό την ταλαντούχα Χανιώτισσα γλύπτρια Αντωνία Παπατζανάκη που αποδίδει την αγωνία των ναυαγών.
Τρία χρόνια αργότερα την ίδια ακριβώς ημέρα (8η Δεκεμβρίου 1969) ένα αεροσκάφος της Ολυμπιακής Αεροπορίας που εκτελούσε το δρομολόγιο Χανιά – Αθήνα συνθλίβεται στην περιοχή της Κερατέας. Τραγικός απολογισμός 90 νεκροί. Οι περισσότεροι Χανιώτες!
Το Δ.Σ του Δήμου Χανίων το 1969, με ψήφισμά του, ανακήρυξε την 8η Δεκεμβρίου αποφράδα μέρα για τα Χανιά.
Εμείς, οι κάτοικοι αυτής της πόλης, οφείλουμε να υποσχεθούμε πως κάθε χρόνο θα τιμάμε την μνήμη των αδικοχαμένων αυτής της συμφοράς και θα κρατάμε ζωντανή στις καρδιές μας τη θύμησή τους.
