Ο παραλογισμός και το μάταιο του πολέμου αλλά και η καταδίκη του σταλινισμού αναδύονται μέσα από τις σελίδες του εμβληματικού, για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, βιβλίου του Αρη Αλεξάνδρου ´Το κιβώτιο´. Παράλληλα, το συγκεκριμένο πόνημα, που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1975, αποτελεί τομή για την ελληνική Πεζογραφία αφού την εισάγει στην εποχή του μοντερνισμού.
Οι παραπάνω επισημάνσεις έγιναν, μεταξύ άλλων, κατά τη χθεσινή παρουσίαση – συζήτηση, που οργάνωσε στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας – Τμήμα Δυτικής Κρήτης η ομάδα για τη «λογοτεχνία του πολέμου και του εμφυλίου πολέμου» του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Χανίων.
Στο «Κιβώτιο» ο συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη στο καλοκαίρι του 1949, όπου μια ομάδα από επίλεκτους άνδρες του δημοκρατικού στρατού αναλαμβάνει την αποστολή να μεταφέρει ένα κιβώτιο από την πόλη Ν στην πόλη Κ. Η επιτυχία της αποστολής θεωρείται καθοριστική για την έκβαση του πολέμου. Κανείς δεν γνωρίζει το περιεχόμενο του κιβωτίου ούτε και τη διαδρομή που θα ακολουθήσουν. Το αρχηγείο τους δίνει κάθε μέρα το δρομολόγιο της επομένης. Καμιά καθυστέρηση δεν γίνεται ανεκτή και όποιος τραυματίζεται ή καθυστερεί θα αυτοκτονεί παίρνοντας κυάνιο. Μετά από δύο μήνες ο μόνος που θα επιζήσει στο τέλος είναι ο αφηγητής, ο οποίος θα παραδώσει το κιβώτιο αλλά θα διαπιστωθεί ότι είναι άδειο…
ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ
Ο φιλόλογος και καθηγητής Φιλοσοφίας στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο στην Αθήνα, Μιχάλης Πάγκαλος, μιλώντας στα «Χ.Ν.» χαρακτήρισε το «Κιβώτιο» ως «ένα από τα πιο σημαντικά μεταπολεμικά μυθιστορήματα» ενώ αναφερόμενος στο περιεχόμενο του βιβλίου επεσήμανε: «Η ιστορία του βιβλίου αναφέρεται στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο αλλά έχει και μια συμβολική αξία καθώς θίγει τον παραλογισμό, το άσκοπο και το μάταιο του πολέμου. Επίσης -και αυτό είναι πολύ σημαντικό- αποτελεί ταυτόχρονα και μια καταδίκη του σταλινισμού, ο οποίος κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης».
Ο κ. Πάγκαλος τόνισε για τον Αρη Αλεξάνδρου ότι «είχε ζήσει στο πετσί του όλη αυτή τη φρικτή ιστορία του σταλινισμού μέσα από το ελληνικό κομμουνιστικό κόμμα» και πρόσθεσε ότι ο συγγραφέας μέσα από το «Κιβώτιο» θέλησε «να καταγγείλει αυτόν τον ολοκληρωτισμό χωρίς όμως από την άλλη να μεταβαίνει σε μια εύκολη, φιλελεύθερη λογική της ιστορίας η οποία στερείται τραγικότητας και ιδανικών. Ο Αρης Αλεξάνδρου παραμένοντας αριστερός καταγγέλει τον σταλινισμό».
ΤΟΜΗ ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Συνεχίζοντας ο κ. Πάγκαλος υπογράμμισε ότι το συγκεκριμένο -και μοναδικό- πεζογράφημα του Αρη Αλεξάνδρου αποτέλεσε μια τομή για τα ελληνικά γράμματα.
«Ενα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματά του είναι η γλώσσα του η οποία -όπως έχει ειπωθεί- αποδομεί κάθε απαίτηση λυρισμού, περιγραφής, στόμφου και όλα αυτών των στοιχείων που χαρακτήριζαν, κατά κάποιο τρόπο, την παλιά Λογοτεχνία. Η ίδια η γλώσσα, πριν περάσουμε ακόμα στην πλοκή, είναι μια καταγγελία και μια εξέγερση εναντίον της βίας της ιστορίας. Υπό αυτή την έννοια, έχει ειπωθεί από τους κριτικούς της Λογοτεχνίας ότι με αυτό το βιβλίο η ελληνική Λογοτεχνία -και ειδικά η Πεζογραφία- περνάει στον μοντερνισμό γιατί στην Ποίηση τάσεις μοντερνισμού υπήρχαν από πολύ νωρίτερα», σημείωσε σχετικά ο κ. Πάγκαλος, ενώ αναφέρθηκε και στην κριτική που είχε δεχθεί το «Κιβώτιο» από μέρους διανοουμένων της Αριστεράς: «Υπάρχει μια συζήτηση σχετικά με το βιβλίο το οποίο δεν άρεσε σε ένα κομμάτι της Αριστεράς. Το κομμάτι αυτό που εκπροσωπείται κυρίως από διανοούμενους – ιστορικούς, όπως ο Αγγελος Ελεφάντης, ο οποίος θεωρούσε ότι αν θέλεις να μιλήσεις για τον εμφύλιο πρέπει να σταθείς στις ιστορικές συντεταγμένες του εμφυλίου και να είσαι τοποθετημένος μέσα στον χώρο και τον χρόνο. Προσωπικά νομίζω ότι καμία συζήτηση δεν απαγορεύεται a priori. Η λογοτεχνική αξία του βιβλίου είναι δεδομένη και ακόμα και αυτή η ένταση δεν αμφισβητεί λογοτεχνικά τη σημασία του βιβλίου».
Στο ερώτημα που του θέσαμε για την απήχηση που γνώρισε το βιβλίο παρά το γεγονός ότι ο Αρης Αλεξάνδρου ήταν κυρίως γνωστός από τα ποιήματά του και τη μεταφραστική του δουλειά ο κ. Πάγκαλος τόνισε: «Η εποχή που εμφανίζεται το βιβλίο, αμέσως μετά τη μεταπολίτευση, είναι μια εποχή έντονης πολιτικοποίησης. Υπάρχουν ζυμώσεις στην Αριστερά, η οποία είναι η ηττημένη του εμφυλίου στρατιωτικά αλλά συγχρόνως η νικήτρια ιδεολογικά και το βιβλίο διαβάζεται. Επομένως, υπήρχε ένα γόνιμο έδαφος για να κινηθεί το βιβλίο. Επίσης, ο Αλεξάνδρου έχει γράψει θαυμάσια ποιήματα αλλά αν και έγραψε ένα μόνο πεζογράφημα το γεγονός ότι το δούλεψε επί 6 χρόνια δείχνει ότι ήταν πάρα πολύ καλά δουλεμένο. Ο ίδιος -και αυτό μας το έχει εκμυστηρευτεί και η γυναίκα του Καίτη Δρόσου στους Ελληνες φοιτητές που είμασταν στο Παρίσι- ήθελε να αφήσει αυτό το βιβλίο ως την τελευταία του λέξη πάνω στον εμφύλιο και τον σταλινισμό ο οποίος ήταν κάτι που του προκαλούσε συναισθήματα αποτροπιασμού καθώς είχε υποφέρει και τον οποίο θεωρούσε ως μια μεγάλη προδοσία των αριστερών ιδανικών».
Η ομάδα για τη Λογοτεχνία
του πολέμου
Η ομάδα για τη «Λογοτεχνία του πολέμου και του εμφυλίου πολέμου» του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Χανίων, όπως ανέφερε ο κ. Πάγκαλος, πραγματοποιεί παρουσιάσεις – συζητήσεις βιβλίων μια φορά τον μήνα. «Θα θέλαμε να καλέσουμε όλους τους ανθρώπους που διαβάζουν Λογοτεχνία στα Χανιά, αγαπάνε τη Λογοτεχνία και θέλουν να αντισταθούν σε όλο αυτό τον πολιτισμό των σκουπιδιών της τηλεόρασης, να έρθουν στην ομάδα και τις συναντήσεις. Η ομάδα είναι ανοιχτή σε κάθε ενδιαφερόμενο και στο τέλος κάθε χρονιάς ο στόχος μας είναι να γίνεται μια εκδήλωση -αφιέρωμα σε κάποιους λογοτέχνες», επεσήμανε σχετικά και πρόσθεσε: «Πιστεύω ακράδαντα ότι η Πεζογραφία και γενικά η Λογοτεχνία έχει να πει κάτι όταν ασχολείται με σημαντικά συλλογικά βιώματα τα οποία τα μεταπλάθει σε μια δική της γλώσσα και τα δουλεύει με τα δικά της μέσα. Επίσης, όπως έχει φανεί τόσο στην Ελλάδα όσο και την Ευρώπη, όταν η Λογοτεχνία σκύβει πάνω στην Ιστορία παράγονται αριστουργήματα, ενώ όπου παραβλέπει την Ιστορία και τα συλλογικά βιώματα, τα πιο πολλά έργα είναι μέτρια».
