Κύριε διευθυντά,
μία μέρα μετά την επέτειο του Πολυτεχνείου κι ενώ ακόμα στ? αυτιά μας ηχούσαν τα συνθήματα Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία, η εφημερίδα ´Χανιώτικα νέα´ είχε ένα άρθρο που μιλούσε για την εισαγωγή των ΑμεΑ στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και τις διακρίσεις σε βάρος τους.
Για να πω την αλήθεια δεν γνωρίζω λεπτομέρειες του νόμου και των διατάξεων αυτού, γνωρίζω όμως μια πραγματικότητα που θεώρησα χρέος μου να την κοινωνήσω σε πολλούς. Όσα γράφονται παρακάτω είναι ένα μέρος από έρευνα που έγινε στο πλαίσιο σεμιναριακής εργασίας στη Φιλοσοφική Σχολή Ρεθύμνου και περιέχει στοιχεία που ίσχυαν έως το 2006. Ελπίζω η σημερινή πραγματικότητα να με διαψεύδει και να μην το γνωρίζω.
Η ύπαρξη παρεκκλίσεων από τη «φυσιολογική» ανάπτυξη είναι τόσο παλιά όσο και η εμφάνιση του ανθρώπου. Παρ όλα αυτά ο ορισμός της αναπηρίας αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα τόσο για την επιστήμη όσο και για την κοινωνία. Ο συνδυασμός των λέξεων «βλάβη – αναπηρία – μειονεξία» μπορεί να συμβάλλει στην κωδικοποίηση διάφορων καταστάσεων αναπηρίας και μας επιτρέπει να συλλάβουμε το σύνολο των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στις τρεις παραπάνω καταστάσεις.
Η αποδοχή αυτού του ορισμού της αναπηρίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση και κατά συνέπεια και από την Ελλάδα, υπήρξε η βάση για τη δημιουργία προγραμμάτων προστασίας και στήριξης των αναπήρων. Εντούτοις δεν εξασφαλίζεται η ισότητα και η ικανοποιητική αντιμετώπιση των αναγκών τους. Σύμφωνα με το «κοινωνικό μοντέλο» της αναπηρίας, τα φυσικά και κοινωνικά εμπόδια είναι αυτά που δυσχεραίνουν τα Αμεα να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνική και οικονομική ζωή και όχι η καθαυτή βλάβη. Η αναπηρία πρέπει να συζητείται με όρους κοινωνικής διάκρισης και όχι φυσικής κατωτερότητας.
Η δυναμική παρουσία των Οργανώσεων των αναπήρων από τις αρχές του 1970 βοήθησε ώστε να μελετηθούν περισσότερο τα θέματα που τους απασχολούν. Επιστήμες όπως η Κοινωνιολογία, η Ψυχολογία, η Αρχιτεκτονική αλλά και οι Πολιτικές Επιστήμες συνδυάζουν την επιστημονική γνώση με την «αυθεντία» των ίδιων των αναπήρων για την καλύτερη έρευνα στα θέματα αναπηρίας με βασικό σκοπό την κοινωνικοποίηση των Αμεα.
Ο τομέας της Εκπαίδευσης δείχνει ότι έχουν γίνει προσπάθειες για την ισότιμη συμμετοχή των αναπήρων στην κοινωνία γενικότερα αλλά και ειδικότερα στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η Εκπαίδευση από μόνη της είναι ένα κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαφαίνονται οι τάσεις, οι απόψεις, οι διαφωνίες και η πολιτική της ευρύτερης κοινωνίας.
Η ανάγκη για Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση εμφανίστηκε από πολύ παλιά. Από το 19ο αιώνα γίνονται οι πρώτες προσπάθειες για εκπαίδευση των τυφλών, κωφών και νοητικά καθυστερημένων.
Πολλές προσπάθειες για τη βελτίωση της Εκπαίδευσης έχουν γίνει έως σήμερα στην Ελλάδα με φανερή πρόοδο και ταυτόχρονα με έκδηλη διαφορά από το επίπεδο του σύγχρονου δυτικού κόσμου.(Παπαθεμελής Γιάννης).
Για τα ελληνικά δεδομένα το κύριο βάρος της Ειδικής Αγωγής πέφτει στην Α/θμια Εκπ/ση Η ανάγκη για Προεπαγγελματική και Επαγγελματική Εκπαίδευση είναι όμως επιτακτική και μέσα στα πλαίσια της ισότιμης συμμετοχής των αναπήρων στο εκπαιδευτικό σύστημα και στην κοινωνία, δίνεται η δυνατότητα, σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν. 2640/1998, σε ανθρώπους με συγκεκριμένες παθήσεις να εγγραφούν καθ?υπέρβαση σε οποιοδήποτε τμήμα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης σε ποσοστό 3%.
Οι υποψήφιοι με αναπηρίες εισάγονται στο τμήμα της προτίμησής τους, εκτός κι αν υπάρχει απόφαση του τμήματος που δεν τους κάνει δεκτούς. Παράδειγμα οι κωφοί και οι τυφλοί δεν μπορούν να εγγραφούν στην Ιατρική και στα τμήματα Φυσικής Αγωγής και Θεατρικών Σπουδών (ΦΕΚ Α΄ 206/3-9-1998).
O νόμος αυτός βοήθησε ώστε όλο και περισσότεροι νέοι με αναπηρία η κάποια πάθηση να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση απ? ότι παλιότερα και τους δίνει το δικαίωμα να ονειρεύονται και να ελπίζουν ένα καλύτερο αύριο.
Ωστόσο η ακαδημαϊκή ένταξη των σπουδαστών με αναπηρίες είναι εξαιρετικά δύσκολη καθώς τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στερούνται της κατάλληλης υποδομής για να παρέχουν τις ιδιαίτερες υπηρεσίες που απαιτούν οι ειδικές ανάγκες των συγκεκριμένων φοιτητών. Ως αποτέλεσμα αυτών των αδυναμιών, οι φοιτητές με αναπηρίες αντιμετωπίζουν πολλαπλά προβλήματα (ΕΚΠ).
Στις 2 Δεκεμβρίου 2003 πραγματοποιήθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ημερίδα με θεμα ´ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ´ «Όροι και προϋποθέσεις πλήρους ένταξης των φοιτητών με αναπηρία στην ακαδημαϊκή ζωή».
Οι συζητήσεις που έγιναν έφεραν στην επιφάνεια τις τρομερές ελλείψεις που παρουσιάζουν τα ΑΕΙ/ΤΕΙ της χώρας σχετικά με την μη ισοδύναμη δυνατότητα φοίτησης των ανάπηρων φοιτητών. Λίγες προσπάθειες που παρουσιάστηκαν είναι μεμονωμένο έργο ορισμένων Πανεπιστημιακών. Τα Ιδρύματα δεν έχουν εντάξει στις άμεσες προτεραιότητές τους τη δημιουργία προϋποθέσεων για ακαδημαϊκή ένταξη των ανάπηρων φοιτητών.
Στην ημερίδα οι ίδιοι οι ανάπηροι φοιτητές και οι απόφοιτοι ΑΕΙ παρουσίασαν τον προσωπικό Γολγοθά της φοίτησης τους στα Ελληνικά Πανεπιστήμια και υπογράμμισαν τα ουσιαστικά κενά στο χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.
Τα πορίσματα της Ημερίδας συνοψίζονται κυρίως στην έλλειψη υπηρεσιών υποδοχής, ενημέρωσης και ψυχικής και ακαδημαϊκής στήριξης.
Στο πόρισμα επίσης αναφέρεται ότι χρειάζεται εκσυγχρονισμός του νομικού καθεστώτος για να εναρμονίζεται με τα ισχύοντα στην ΕΕ σχετικά με την εισαγωγή των φοιτητών με αναπηρίες και κυρίως τη δημιουργία αρμόδιας υπηρεσίας στη Διεύθυνση Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ
Ωστόσο τα Συμβουλευτικά Κέντρα των Πανεπιστημίων μπορούν να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια στο τομέα αυτό.Ο ρόλος τους συνίσταται, στο να προσφέρουν συμβουλευτική για θέματα ακαδημαϊκά, επαγγελματικά, κοινωνικά και ψυχολογικά με στόχο να βοηθήσουν την όλη εξέλιξη και την καλύτερη προσαρμογή των φοιτητών. Είναι γνωστό ότι η γνώση κατακτάται καλύτερα σ? ένα ευνοϊκό περιβάλλον.
Βοηθάνε τους φοιτητές να ενταχθούν όχι μόνο βοηθώντας τους ίδιους, αλλά και ευαισθητοποιώντας και μορφώνοντας το κοινωνικό τους περιβάλλον ώστε να τους αποδεχτούν και να τους εντάξουν στους κόλπους του.
Στη χώρα μας λειτουργούν Συμβουλευτικά Κέντρα στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσ/νίκης, Ιωαννίνων και Κρήτης. (Μαλικιώση – Λοΐζου 1994).
Όσοι τελικά καταφέρουν να πάρουν πτυχίο, συχνά έρχονται αντιμέτωποι με την προκατάληψη που δυσχεραίνει τη θέση τους στον τομέα ευρέσεως εργασίας.
Αρκετοί είναι αυτοί οι οποίοι δεν εμπιστεύονται ανθρώπους που πάσχουν από κάποια νόσο γιατί τους θεωρούν αντιπαραγωγικούς και ακόμα πιστεύουν ότι η αναπηρία τους καθιστά ικανούς μόνο για βοηθητικές εργασίες.
Και όλα αυτά σε μία εποχή που το μεγαλύτερο μυαλό του αιώνα μας, ο Steven Hawkings, μυαλό ισάξιο μ? αυτό του Einstein, είναι τετραπληγικός.
Υπάρχουν διάφορες θεωρητικές απόψεις για το πώς δημιουργούνται τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις. Αυτό όμως που κυρίως μας ενδιαφέρει είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αλλάζουν τα στερεότυπα και μειώνονται οι προκαταλήψεις, γιατί αυτές υποτίθεται ότι οδηγούν στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ δύο ομάδων.
Και συμβαίνει τούτο μόνο όταν τα μέλη των ομάδων έρθουν σε επαφή υπό συνθήκες συνεργασίας και δοθεί η δυνατότητα ουσιαστικής γνωριμίας. Ακόμη να δοθεί η ευκαιρία στη μειονεκτική ομάδα να διαψεύσει έμπρακτα τα στερεότυπα και την προκατάληψη. Τέλος πρέπει να υπάρξει κοινωνική και θεσμική υποστήριξη μέτρων που να προωθούν την επαφή μεταξύ των ομάδων. (Α. Χαντζή 2000).
Δεν γράφω όλα τα παραπάνω παρά μόνο για να κάνω γνωστά όσα οι φοιτητές Αμεα πρέπει να αντιμετωπίσουν όταν αποφασίσουν να σπουδάσουν και κυρίως να κάνω γνωστό το φόβο και την ντροπή τους όταν τους θεωρούν προνομιούχους ή ευνοημένους. Στοιχεία από τις συνεντεύξεις με τους φοιτητές δεν μου επιτρέπεται να δώσω, όμως μπορώ να σας πω ότι οι ίδιοι θεωρούν τους εαυτούς τους άξιους και ικανούς ν? ασχοληθούν με ότι σπουδάζουν κι ακόμα πως είναι αρκετά αξιοπρεπείς για να επιλέγουν όσα οι ίδιοι πιστεύουν πως θα καταφέρουν. Ίσως λοιπόν οι περιορισμοί από κάποιες Πανεπιστημιακές Σχολές να είναι περιττοί, αφού η ίδια η φύση κάθε νόσου βάζει περιορισμούς στις ζωές αυτών των παιδιών.
Τέλος να ευχηθώ στον Στέφανο να βρει σύντομα δουλειά σαν δάσκαλος που τελείωσε τον Σεπτέμβριο, στην Καίτη καλές σπουδές, πέρασε φέτος στο τμήμα Ψυχολογίας, στην Μαρίνα, το Στέλιο, την Αμαλία, το Γρηγόρη, την Άννα, καλή συνέχεια στη ζωή τους.
Δέσποινα Μουζουράκη
φιλόλογος,
υπεύθυνη – συντονίστρια
της ομάδας αυτοβοήθειας για τη Σκλήρυνση
κατά πλάκας, Νομού Χανίων
Πηγές
Κωσταρίδου ? Ευκλείδη, Α. (2002) (επιμ.) στο: Σπουδές και ζωή των νέων με ειδικές ανάγκες στο Πανεπιστήμιο: Διαπιστώσεις προτάσεις. Θεσ/νικη: University studio press. Διαθέσιμο σε μορφή pdf.
Μαλικιώση ? Λοΐζου, Μ. (1999) Συμβουλευτική ψυχολογία 2. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Χαντζή, Α. (2000) Ενδοομαδικές και δι-ομαδικές διαδικασίες στο: Βοσνιάδου, Σ.(επιμ): Εισαγωγή στη Ψυχολογία (Β)Αθήνα: Gutemberg
ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ. «Πανεπιστήμιο με? ειδικές ανάγκες» τευχ. 21. Διαθέσιμο στο URL: http//www.disabled.gr
ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ. «ΠΡΩΤΕΑΣ: Επαγγελματικές, Επιχειρηματικές και Οικονομικές Ευκαιρίες για ανθρώπους με αναπηρίες και ειδικές ανάγκες». Τευχ. 32 Διαθέσιμο στο URL: http//www.disabled.gr
