Εξελικτικός και Επίμονος Τραυλισμός: Αλήθειες και μύθοι

Γράφει η δρ. Γεωργία Α. Μαλανδράκη, PhD, CCC-SLP*

Ενα από τα πιο γνωστά άτομα που φέρεται να τραύλιζε είναι ο αρχαίος Ελληνας ρήτορας Δημοσθένης, που προσπάθησε να «ξεπεράσει» τον τραυλισμό του τοποθετώντας χαλίκια στο στόμα του όταν μιλούσε. Μαρτυρίες για προβλήματα στη ροή της ομιλίας υπάρχουν ακόμη για τον Μωυσή, τον αυτοκράτορα Κλαούντιο, τον Βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο τον VΙ (η ομιλία του οποίου πρόσφατα έγινε και θέμα κινηματογραφικής ταινίας), τη Marylin Monroe και για πολλούς άλλους διάσημους και μη. Η διαταραχή αυτή, παρατηρείται από τα αρχαία χρόνια και είναι υπαρκτή σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. Αν και έχει μελετηθεί εκτενώς ειδικά τα τελευταία 70 χρόνια, παραμένει μία από τις πιο αινιγματικές και δύσκολα προσεγγιζόμενες διαταραχές ομιλίας. Παρόλα αυτά, σήμερα σίγουρα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα από οποτεδήποτε άλλοτε, με αποτέλεσμα να μπορούμε να βοηθήσουμε αρκετά ασθενείς που εμφανίζουν τραυλισμό και κυρίως να βοηθήσουμε παιδιά στα αρχικά στάδια του φαινομένου να ΜΗΝ εμφανίσουν τραυλισμό.Τι είναι, όμως, ροή; Και πότε μία δυσκολία στη ροή ονομάζεται εξελικτικός τραυλισμός ή είναι απλά μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης (φυσιολογική δυσρυθμία); Ας δούμε αυτά τα ερωτήματα, ένα – ένα.

Ροή Ομιλίας και Εξελικτικός Τραυλισμός

Ροή είναι το χαρακτηριστικό της ομιλίας που μας επιτρέπει να μεταβαίνουμε ομαλά από έναν ήχο σε έναν άλλο, από μία συλλαβή σε μία άλλη, και από μία λέξη στην επόμενη (Guitar, 2006). Ετσι, αν για παράδειγμα κάποιος κάνει πολλές παύσεις, επαναλήψεις ήχων ή λέξεων, παρεμβολές (π.χ. μμμμ, εεεε) ή επιμηκύνσεις στους ήχους και στις λέξεις που λέει, η ροή της ομιλίας του θα είναι διακοπτόμενη ή αλλιώς γεμάτη δυσρυθμίες. Ο εξελικτικός τραυλισμός είναι μία από τις διαταραχές ροής της ομιλίας που εμφανίζεται κατά την ανάπτυξη του παιδιού και χαρακτηρίζεται από διάφορες πολύπλοκες συμπεριφορές, που χωρίζονται σε λεκτικές και μη λεκτικές. Οι λεκτικές ή βασικές συμπεριφορές που συναντώνται στον εξελικτικό τραυλισμό είναι συνήθως:
-Οι επαναλήψεις ήχων, συλλαβών, λέξεων ή φράσεων (π.χ. κ κ κ κ άνω ή πι-πι-πιρούνι)
-Οι επιμηκύνσεις ήχων (π.χ. γγγγγγάλα, εεεεσένα)
-Τα μπλοκαρίσματα (π.χ. τ……..ηλέφωνο)
-Οι μη λεκτικές συμπεριφορές, επίσης γνωστές και ως δευτερεύουσες, μπορεί να είναι κάποιες από τις ακόλουθες:
-Παρεμβολές (π.χ. σήμερα πήγα εεεεε στο σπίτι εεεε της μαμάς)
-Αντικατάσταση φοβικών λέξεων με άλλες (π.χ. Θέλω π….. (θέλοντας να πει παγωτό) γλυκό)
-Σωματικές συνοδές συμπεριφορές (π.χ. κλείσιμο ματιών, κούνημα κεφαλής ή έντονη σύσπαση μυών του προσώπου πριν ή κατά τη διάρκεια ενός τραυλικού επεισοδίου, μιας δυσρυθμίας)
-Αρνητικά συναισθήματα και αυτοαντίληψη για την επικοινωνιακή ικανότητα
Οταν ο εξελικτικός τραυλισμός εμμένει για πάνω από 3 έτη τότε δίνεται η ονομασία επίμονος εξελικτικός τραυλισμός (persistent stuttering).

Κατηγορίες Δυσρυθμιών και Εξελικτικού Τραυλισμού

Οι εξελικτικές δυσρυθμίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε 5 κατηγορίες – στάδια ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων αλλά και την ηλικιακή ανάπτυξη του παιδιού. Ο παρακάτω πίνακας αναφέρει τα στάδια αυτά καθώς και τα κυριότερα συμπτώματα που παρατηρούνται ανά στάδιο.
Είναι πολύ σημαντικό ο ειδικός λογοπαθολόγος που αξιολογεί τον τραυλισμό ενός παιδιού να γνωρίζει σε ποιο στάδιο – κατηγορία βρίσκεται η διαταραχή. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αφιερώσει τον κατάλληλο χρόνο για τη σωστή διάγνωση του παιδιού και να συλλέξει δείγματα ομιλίας από πολλά περιβάλλοντα (π.χ. κλινικό γραφείο, σπίτι, παιδική χαρά, σχολείο) και πολλαπλά στοιχεία από την οικογένεια και το ίδιο το παιδί. Η θεραπευτική αντιμετώπιση που θα προταθεί θα εξαρτηθεί ρητά από το σε ποια κατηγορία βρίσκεται ο ασθενής, γι? αυτό και η αξία της σωστής διάγνωσης είναι ύψιστη.

Μύθοι για τον Τραυλισμό

ΜΥΘΟΣ 1:
Ο τραυλισμός είναι ψυχολογικός;
Σύγχρονες μελέτες της παθοφυσιολογίας και αιτιολογίας του εξελικτικού τραυλισμού, φανερώνουν ότι ο εξελικτικός τραυλισμός είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο που οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Παράγοντες γενετικοί, νευροβιολογικοί και περιβαλλοντικοί αλληλεπιδρούν για να εμφανιστεί το φαινόμενο αυτό. Κανένας παράγοντας από μόνος του δε θεωρείται αρκετός για να προκαλέσει τραυλισμό.
ΜΥΘΟΣ 2:
Ολα τα παιδιά τραυλίζουν κάποια στιγμή στη ζωή τους;
Ενα μικρό ποσοστό παιδιών (~ 10 – 20%) θα παρουσιάσουν κάποιες δυσρυθμίες κατά την ανάπτυξη της ομιλίας τους. Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά θα ξεπεράσουν τις δυσκολίες αυτές από μόνα τους. Ενα μικρό ποσοστό, όμως, θα περάσει σε επίμονο τραυλισμό, ειδικά αν δεν γίνει σωστή αξιολόγηση και παρέμβαση εγκαίρως.
ΜΥΘΟΣ 3:
Πρέπει να περιμένω μέχρι τη σχολική ηλικία για να ξεκινήσω κάποια παρέμβαση στο παιδί μου που τραυλίζει;
Γνωρίζουμε, πλέον, καλά πως όσο πιο νωρίς διαγνωστεί ο τραυλισμός τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να βοηθηθεί ένα παιδί. Αν ανησυχείτε για τη ροή της ομιλίας του παιδιού σας, θα πρέπει άμεσα να απευθυνθείτε σε ειδικό λογοπαθολόγο για μία πλήρη αξιολόγηση.
ΜΙΣΗ ΑΛΗΘΕΙΑ:
Ο εξελικτικός τραυλισμός θεραπεύεται τελείως;
Αν το πρόβλημα διαγνωστεί έγκαιρα, οι δυσρυθμίες μπορούν όντως να αντιμετωπιστούν και το παιδί να βοηθηθεί στο να ξεπεράσει εντελώς τη δυσκολία του. Αν, όμως, ο εξελικτικός τραυλισμός γίνει επίμονος, τότε πλήρης ανάρρωση με ή χωρίς θεραπεία είναι δύσκολο να υπάρξει. ΟΜΩΣ, υπάρχουν τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά ακόμη και άτομα με επίμονο τραυλισμό να ελέγξουν σε καλά επίπεδα τη ροή της ομιλίας τους και να γίνουν πολύ καλοί φορείς επικοινωνίας.

Πότε να ανησυχήσω; – Παράγοντες Επικινδυνότητας

Σύμφωνα με πολυετείς έρευνες και τον Αμερικάνικο Σύλλογο Τραυλισμού (Stuttering Foundation of America), οι παρακάτω παράγοντες επικινδυνότητας ισχύουν για παιδιά που παρουσιάζουν δυσρυθμίες.

Πίνακας Παραγόντων Επικινδυνότητας (Stuttering Foundation of America)
Παράγων Επικινδυνότητας  
??Αγόρι (η αναλογία αγοριών – κοριτσιών με τραυλισμό είναι 4.5:1, δηλαδή περισσότερα αγόρια από κορίτσια θα διαγνωστούν με τραυλισμό)  
??Εναρξη συμπτωμάτων μετά τα 3.5 χρόνια (παιδιά που αρχίζουν να παρουσιάζουν δυσρυθμίες μετά τα 3.5, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εξακολουθούν να τραυλίζουν)  
??Οικογενειακό ιστορικό (παιδιά με οικογενειακό ιστορικό επίμονου τραυλισμού έχουν μικρότερες πιθανότητες πλήρους ανάρρωσης)  
??Αλλα προβλήματα στην ομιλία ή τη γλώσσα (π.χ. δυσκολίες στην άρθρωση ή τη φωνολογία)  
??Διάρκεια συμπτωμάτων για πάνω από 6 – 12 μήνες   
Αν το παιδί σας παρουσιάζει δυσρυθμίες στην ομιλία του και έχει έστω και έναν από τους παραπάνω παράγοντες, θα ήταν καλό να επισκεφτείτε έναν έμπειρο στον τραυλισμό λογοπαθολόγο – λογοθεραπευτή για μία πλήρη αξιολόγηση της ροής της ομιλίας του παιδιού σας. Αυτός – ή θα σας καθοδηγήσει για το ποια θα πρέπει να είναι η παρέμβαση που ενδείκνυται.

Τι να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου;

Αν το παιδί σας παρουσιάζει κάποιες δυσρυθμίες στην ομιλία του, η δική σας αντίδραση και γενικότερα το περιβάλλον του θα είναι καθοριστικοί παράγοντες στο πώς θα εξελιχθεί η ομιλία του. Μερικές συμβουλές που μπορείτε να ακολουθήσετε στην καθημερινή σας συναναστροφή μαζί του είναι οι παρακάτω:
Αφήστε το παιδί να τελειώσει τη φράση του. Προσπαθήστε να μην το συμπληρώνετε, ακόμη κι αν «κολλάει» σε κάποιες λέξεις. Προσπαθεί να τελειώσει αυτό που θα πει και με το να μην το αφήνετε να τελειώσει και να το συμπληρώνετε, μπορεί να νιώθει ότι επικοινωνιακά απέτυχε.
Μιλάτε του αργά και χαλαρά αλλά μην απαιτείτε από το ίδιο να μιλάει αργά. Για την ακρίβεια, δε μιλάει πιο γρήγορα από εσάς, αν και έτσι μπορεί να σας φαίνεται. Το να του πείτε να μιλάει αργά, απλά θα το αγχώσει και δεν θα ανταποκρίνεται και σε ρεαλιστική προσδοκία.
Μην βομβαρδίζετε το παιδί σας με ερωτήσεις. Αφήστε του χρόνο να απαντήσει σε κάθε ερώτησή σας.
Περνάτε ποιοτικό χρόνο με το παιδί σας παίζοντας παιχνίδια επικοινωνίας και αφιερώνοντάς του χρόνο. Μάθετέ του την έννοια της εναλλαγής σειράς μέσα από παιχνίδια και έπειτα και στη συνομιλία.
Μην διορθώνετε άμεσα την ομιλία του με κριτικές του τύπου «πες ξανά τη λεξούλα σωστά» αλλά έμμεσα με δική σας επανάληψη της λέξης, που είπε το παιδί, με χαλαρό τρόπο. Ετσι, του δείχνετε ότι το ακούτε και ενώ το διορθώνετε έμμεσα δε λαμβάνει μηνύματα αποτυχίας και κριτικής.
Επιβραβεύετε κάθε επιτυχημένη προσπάθεια ομιλίας του παιδιού. Να είστε γενικότερα θετικοί και ενθαρρυντικοί με το παιδί σας. Δείξτε του ότι το αποδέχεστε γι? αυτό ακριβώς που είναι. Η δική σας αποδοχή και βοήθεια μπορεί να είναι τα κύρια ή και τα μόνα χαρακτηριστικά που χρειάζονται για να ξεπεράσει τις επικοινωνιακές του δυσκολίες.  

* επίκουρη καθηγήτρια Λογοπαθολογίας και Νευροεπιστημών, Τμήμα Βιοσυμπεριφορικών Επιστημών, Columbia University – gmalandraki@gmail.com