Γράφει η ΕΙΡΗΝΗ ΜΠΑΛΑΝΤΙΝΟΥ, MSc, PhD
Ο καρκίνος αποτελεί τη βασικότερη αιτία θανάτου, μετά τις καρδιαγγειακές νόσους, στις αναπτυγμένες χώρες. Σύμφωνα με τη Διεθνή Eνωση κατά του Καρκίνου (UICC), που εκπροσωπεί 280 οργανώσεις σε 90 χώρες, οι πάσχοντες από καρκίνο ανέρχονται σε περίπου 24,6 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, ενώ περίπου 7 εκατομμύρια άτομα πεθαίνουν από τη νόσο σε ετήσια βάση.
Με τη λέξη ´καρκίνο»´ χαρακτηρίζουμε μια ομάδα ασθενειών που σχετίζονται με τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων. Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από εκατό χιλιάδες δισεκατομμύρια κύτταρα, τα οποία λειτουργούν ως μια ομάδα, με το κάθε ένα από αυτά να έχει τον δικό του ρόλο και χώρο στον οργανισμό μας. Τα κύτταρα στο σώμα μας αυξάνονται, διαιρούνται και πεθαίνουν με έναν αυστηρά ελεγχόμενο τρόπο. Στα πρώτα χρόνια της ζωής, και μέχρι την ενηλικίωση του ατόμου, ο ρυθμός διαίρεσης των κυττάρων του ανθρώπινου οργανισμού είναι έντονος. Στη συνέχεια τα κύτταρα διαιρούνται μόνο για να αντικαταστήσουν άλλα που έχουν φθαρεί ή πεθάνει. Τα καρκινικά κύτταρα, διαφέρουν από τα φυσιολογικά κύτταρα, διότι συνεχίζουν να διαιρούνται ανεξέλεγκτα με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας μάζας κυττάρων, που ονομάζεται όγκος. Τα καρκινικά κύτταρα ονομάζονται και εγωιστικά κύτταρα, καθώς πολλαπλασιάζονται εις βάρος των γειτονικών κυττάρων και του ίδιου του οργανισμού. Οταν καταστρέψουν την περιοχή στην οποία βρίσκονται μεταφέρονται σε μια καινούργια υγιή περιοχή και αρχίζουν να καταστρέφουν και αυτή (μετάσταση). Τα προβλήματα υγείας που προκαλούνται στο άτομο εξαρτώνται από το μέγεθος του όγκου, από τη θέση του στο σώμα, από το στάδιο ανάπτυξής του, από το αν έχει εισβάλει στους γειτονικούς ιστούς και σε ποια έκταση και από το αν έχει υπάρξει μετάσταση. Κάθε καρκίνος, παραδείγματος χάρη καρκίνος του πνεύμονα, της μήτρας, του προστάτη και άλλοι, έχει διαφορετικά συμπτώματα, διαφορετική εξέλιξη και επομένως αποτελεί διαφορετική νόσο.
Για να φτάσει ένα κύτταρο να γίνει καρκινικό πρέπει να συσσωρέψει αρκετές βλάβες – μεταλλάξεις και αυτό δεν συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Γι? αυτό και ο καρκίνος είναι μια ασθένεια της σύγχρονης κοινωνίας μας, η οποία χαρακτηρίζεται από επιμήκυνση του μέσου όρου ζωής των ανθρώπων. Η ηλικία αντιπροσωπεύει τον κύριο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη των περισσότερων νεοπλασιών. Οσο μεγαλώνει δηλαδή κανείς τόσο πιο πολλές βλάβες συσσωρεύουν τα κύτταρα του και τόσο πιο πολύ κινδυνεύει να αποκτήσει καρκίνο. Η εμφάνιση του καρκίνου είναι λοιπόν 11 φορές υψηλότερη σε ασθενείς άνω των 65 ετών, συγκριτικά με τους νεότερους, χωρίς αυτό να αποκλείει την εμφάνισή του και σε νέους ανθρώπους, ακόμη και σε παιδιά.
Ο καρκίνος προκαλείται από διαταραχές των γονιδίων, που φυσιολογικά ελέγχουν τη διαίρεση και τον θάνατο των κυττάρων. Ορισμένες γονιδιακές διαταραχές κληρονομούνται από τους γονείς, ενώ άλλες είναι επίκτητες, δηλαδή προκαλούνται κατά τη διάρκεια ζωής του ατόμου. Η παρουσία μίας κληρονομικής γονιδιακής διαταραχής, αν και συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, δεν σημαίνει πάντα την εκδήλωση της νόσου. Το κύτταρο που έχει τη γενετική προδιάθεση πρέπει να εκτεθεί και σε επιβαρυντικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως είναι διάφορες χημικές ουσίες ή ακτινοβολίες, το κάπνισμα, το αλκοόλ, οι ιογενείς λοιμώξεις και το λανθασμένο διαιτολόγιο, για τη μετατροπή του σε καρκινικό.
Με την πρόοδο της επιστήμης της γενετικής γνωρίζουμε σήμερα αρκετά στοιχεία όχι μόνο για τον μηχανισμό εξαλλαγής ενός φυσιολογικού κυττάρου σε καρκινικό και ποια γονίδια προκαλούν καρκίνο, αλλά και πώς να εφαρμόσουμε διαφορετική θεραπεία για τον κάθε ασθενή.
Αυτό είναι η βάση της φαρμακογενετικής, η οποία είναι ένας ταχύτατα αναπτυσσόμενος κλάδος της κλινικής φαρμακολογίας, που μελετά τους γενετικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στον μεταβολισμό των φαρμάκων, με στόχο τη βελτίωση της φαρμακοθεραπείας για τον κάθε ασθενή προσωπικά. Η αντίδραση του οργανισμού στα φάρμακα μπορεί να είναι τελείως διαφορετική από ένα άτομο στο άλλο, τόσο στον τομέα της αποτελεσματικότητας όσο και της τοξικότητας. Στις ΗΠΑ, υπολογίζονται γύρω στους 100.000 οι θάνατοι τον χρόνο εξαιτίας των παρενεργειών των φαρμάκων, ενώ στην Ευρώπη στο 10% των ασθενών που νοσηλεύονται.
Μία από τις συνηθέστερες μεθόδους θεραπευτικής αντιμετώπισης του καρκίνου είναι η χημειοθεραπεία, η οποία περιλαμβάνει την εισαγωγή στον οργανισμό ειδικών φαρμακευτικών ουσιών που σταματούν την αναπαραγωγή των κυττάρων, καταστρέφοντας επιτυχημένα τα κύτταρα που αναπαράγονται γρήγορα. Ωστόσο, τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα ´χτυπούν´ όχι μόνο τα καρκινικά κύτταρα, αλλά και τα υγιή, φυσιολογικά κύτταρα που αναπαράγονται γρήγορα, όπως αυτά του μυελού των οστών και των μαλλιών. Λόγω των παρενεργειών της χημειοθεραπείας, είναι πολύ σημαντικό η φαρμακευτική αγωγή που εφαρμόζεται να έχει τη μέγιστη δράση με τις λιγότερες παρενέργειες. Η ογκολογία είναι από τους κύριους τομείς εφαρμογής της φαρμακογενετικής καθώς μέσω αυτής προσδιορίζεται εξ αρχής ποιες φαρμακευτικές ουσίες αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά τον συγκεκριμένο καρκινικό όγκο, αλλά και η ακριβής δοσολογία του φαρμάκου σύμφωνα με τον γενετικό κώδικα (DNA) κάθε ασθενή. Ετσι, δίνεται η δυνατότητα στον θεράποντα ιατρό να επιλέξει την καλύτερη δυνατή θεραπευτική αγωγή, λυτρώνοντας τον ασθενή από ανεπιτυχείς και αναποτελεσματικές χημειοθεραπείες.
Ο καρκίνος μπορεί να προσβάλλει κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα ή την ηλικία του. Σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν με τη νόσο ή έχουν θεραπευτεί οριστικά από αυτήν. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι όσο νωρίτερα ανιχνευτεί ο καρκίνος και ξεκινήσει η θεραπεία του τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν για την επιτυχή αντιμετώπιση του.
*Μοριακή Βιολόγος – Γενετίστρια
