Την ίδια µέρα µε την δολοφονία του πατέρα του “φεύγει”, 61 χρόνια µετά, και ο γιος του Γιώργος Λαµπράκης.
Πριν από 61 χρόνια, στις 22 Μάη 1963, ο Γρηγόρης Λαµπράκης χτυπήθηκε θανάσιµα, µετά από εκδήλωση της ΕΕ∆ΥΕ στη Θεσσαλονίκη, και λίγες µέρες µετά, στις 27 Μάη, “έφυγε” από τη ζωή.
Ο Γρηγόρης Λαµπράκης σπούδασε στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας και ταυτόχρονα ασχολήθηκε µε τον αθλητισµό, όπου και διακρίθηκε µε νίκες στους Πανελλήνιους και τους Βαλκανικούς Αγώνες στα αγωνίσµατα του µήκους, του τριπλούν, των 100 και των 200 µέτρων.
Στα χρόνια της Κατοχής και µέχρι το 1945 εργάστηκε στο Μαιευτήριο Ηλιάδη. Παράλληλα, πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Ενωσης Ελλήνων Αθλητών, της οποίας ήταν αντιπρόεδρος.
Το 1961 εκλέχτηκε βουλευτής του ΠΑΜΕ (Πανδηµοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο – εκλογική συνεργασία της Ε∆Α µε το Εθνικό Αγροτικό Κόµµα) στην Α’ Περιφέρεια του Πειραιά. Ως βουλευτής, βρέθηκε στο πλευρό του λαού, συµµετείχε στις εργατικές, λαϊκές κινητοποιήσεις. Πρωτοστάτησε παράλληλα στο φιλειρηνικό κίνηµα, αναπτύσσοντας πλούσια δράση µέσα απ’ τις γραµµές της Ελληνικής Επιτροπής για τη ∆ιεθνή Υφεση και Ειρήνη (ΕΕ∆ΥΕ), ως αντιπρόεδρός της1.
Η δολοφονική επίθεση
Στις 22 Μάη 1963, ο Γρηγόρης Λαµπράκης βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για να µιλήσει σε συγκέντρωση της Επιτροπής Ειρήνης Θεσσαλονίκης µε θέµα: «Ειρήνη και αφοπλισµός διά τον κόσµον ολόκληρον και διά την Ελλάδα».
Ηδη απ’ το πρωί εκείνης της µέρας, στην Ε∆Α είχε φτάσει η πληροφορία πως σχεδιαζόταν επίθεση εναντίον του Λαµπράκη. Εκ µέρους της Ε∆Α, ο Σύλλας Παπαδηµητρίου επικοινώνησε µε τον προϊστάµενο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης ζητώντας να παρθούν µέτρα για την προστασία του Λαµπράκη2.
Από νωρίς, έξω από τα γραφεία του ∆ηµοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήµατος, όπου θα πραγµατοποιούνταν η συγκέντρωση, είχε οργανωθεί «αντισυγκέντρωση» διαφόρων «παρακρατικών», µε τη συνεργασία των αστυνοµικών αρχών.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των γεγονότων που ακολούθησαν, παρόντες ήταν περίπου 180 άνδρες της Χωροφυλακής, οι οποίοι όχι µόνο δεν αντέδρασαν στις εγκληµατικές ενέργειες που συνέβαιναν µπροστά τους, αλλά συµµετείχαν ενεργά σε αυτές.
Περίπου στις 8.20 το βράδυ, ο Λαµπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο «Κοσµοπολίτ», όπου έµενε, για να πάει στο χώρο της συγκέντρωσης. Τότε δέχθηκε την πρώτη επίθεση από τους «παρακρατικούς», οι οποίοι τον χτύπησαν στο κεφάλι.
Ακολούθησαν προσπάθεια των τραµπούκων να µπουν στο κτίριο όπου γινόταν η συγκέντρωση και λιθοβολισµός των παραθύρων του κτιρίου, ενώ φώναζαν διάφορα αντικοµµουνιστικά συνθήµατα όπως «Βούλγαροι θα πεθάνετε, Βούλγαρε Λαµπράκη θα πεθάνεις, θα πεθάνετε όλοι σας»3.
Καθώς η συγκέντρωση βρισκόταν σε εξέλιξη, ο Γιώργης Τσαρουχάς, στέλεχος του ΚΚΕ και βουλευτής Καβάλας, ενηµερώθηκε για τα γεγονότα και προσήλθε στο χώρο της συγκέντρωσης. Έξω από το κτίριο, ένας απ’ τους τραµπούκους τον χτύπησε στο κεφάλι. Στη συνέχεια, ο Τσαρουχάς επιβιβάστηκε σε ασθενοφόρο, το οποίο και σταµάτησαν οι «παρακρατικοί» για να επιτεθούν εκ νέου στον Τσαρουχά:
«Τότε οι τραµπούκοι όρµησαν», διηγήθηκε ο ίδιος, «έσπασαν µε ξύλα τα τζάµια. ∆υο – τρεις άντρες έπεσαν απάνω µου, φωνάζοντας «θα πεθάνης!» και µε κτυπούσαν όλοι µαζύ στο κεφάλι, στο πρόσωπο, παντού. Με άρπαξαν ύστερα από χέρια και πόδια και µε έσυραν. Με κατέβασαν από το αυτοκίνητο, µου έδωσαν κι άλλα χτυπήµατα και έχασα τις αισθήσεις µου»4.
Όταν η εκδήλωση τελείωσε, η αστυνοµία απαγόρεψε την άµεση έξοδο των συγκεντρωµένων. Όταν δε επέτρεψε την έξοδο του Λαµπράκη, διέταξε να τον συνοδεύσουν ελάχιστα άτοµα.
Γύρω στις 10.15 µ.µ. και ενώ ο Λαµπράκης βάδιζε προς το ξενοδοχείο «Κοσµοπολίτ», οµάδα τραµπούκων κινήθηκε εναντίον του. Τότε ένα τρίκυκλο µε οδηγό τον Σπύρο Κοτζαµάνη, που ήταν σταθµευµένο κοντά στο χώρο της συγκέντρωσης, κατευθύνθηκε εναντίον του Λαµπράκη και ο Μανώλης Εµµανουηλίδης που βρισκόταν στο πίσω µέρος του οχήµατος χτύπησε µε λοστό θανάσιµα τον Λαµπράκη.
Μάρτυρες µάλιστα κατέθεσαν πως το τρίκυκλο ξεκίνησε ύστερα από υπόδειξη ένστολου ανθυποµοίραρχου, ο οποίος είπε στον Κοτζαµάνη: «Βάλε εµπρός, τι κάθεσαι, έρχονται»5.
Καθώς οι δράστες διέφευγαν µε το τρίκυκλο, οι αστυνοµικοί δεν τους καταδίωξαν. Θα είχαν µάλιστα καταφέρει να εξαφανιστούν, αν δεν πηδούσε στην καρότσα του τρίκυκλου ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, ο οποίος αφού κατάφερε να εξουδετερώσει τον Εµµανουηλίδη, επιτέθηκε στον Κοτζαµάνη µε σκοπό να τον αναγκάσει να σταµατήσει το τρίκυκλο. Για το σάλτο του πάνω στο τρίκυκλο ο Χατζηαποστόλου απέκτησε την προσωνυµία «Τίγρης».
Τελικά, ο Κοτζαµάνης σταµάτησε και κρατώντας γκλοµπ κινήθηκε εναντίον του Χατζηαποστόλου. Τότε επενέβησαν διερχόµενοι και λίγο αργότερα στο σηµείο έφθασε ένας τροχονόµος ο οποίος και συνέλαβε τον Κοτζαµάνη.
Όσο εξελίσσονταν τα παραπάνω, ο Λαµπράκης µεταφέρθηκε σε Σταθµό Πρώτων Βοηθειών του Ερυθρού Σταυρού και στη συνέχεια στο Νοσοκοµείο ΑΧΕΠΑ. Παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ανάµεσά τους και ορισµένοι που κατέφθασαν απ’ το εξωτερικό (Βρετανία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σοβιετική Ένωση), η κατάσταση του Λαµπράκη ήταν µη αναστρέψιµη.
Στις 1.22 π.µ. της ∆ευτέρας 27 Μάη, η καρδιά του Λαµπράκη έπαψε να χτυπά.
Οι λαϊκές αντιδράσεις
Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαµπράκη προκάλεσε ένα κύµα οργής και λαϊκών αντιδράσεων σε όλη τη χώρα, παρά τις απαγορεύσεις και την καταστολή.
Μια µέρα µετά το χτύπηµα, σε εργοστάσια της Αθήνας έγιναν στάσεις εργασίας ενώ την επόµενη µέρα το Σωµατείο των Τυπογράφων και η Συντονιστική Επιτροπή των Οικοδοµικών Οργανώσεων κάλεσαν µε τη σειρά τους σε στάση εργασίας6. Την ίδια µέρα συγκέντρωση οργάνωσε στα Προπύλαια ο Σύνδεσµος «Μπέρτραντ Ράσελ», η οποία δέχθηκε την επίθεση της αστυνοµίας. Έγιναν πάνω από 300 συλλήψεις ενώ οι τραυµατίες ήταν περίπου 307. Στις 25 Μάη, 2.000 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη.
Στις 28 Μάη 1963, χιλιάδες λαού συνόδεψαν τη σορό του Γρηγόρη Λαµπράκη στο Α’ Νεκροταφείο στην Αθήνα όπου κηδεύτηκε.
Ο Τύπος έκανε λόγο για 200.000 συγκεντρωµένους και για «πρωτοφανή» έκταση της ανθρωποθάλασσας που σχηµατίστηκε8.
∆εκαπέντε µέρες µετά την κηδεία, στις 11 Ιούνη 1963, ο Κωνσταντίνος Καραµανλής παραιτήθηκε και στις 18 του ίδιου µήνα αναχώρησε για τη Ζυρίχη. Στην πρωθυπουργία τον διαδέχτηκε ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ενώ για την παραίτηση του Καραµανλή προβλήθηκε ένας ελάχιστα πειστικός λόγος: Η διαφωνία του Καραµανλή µε την επιµονή του βασιλικού ζεύγους να πραγµατοποιήσει το προγραµµατισµένο ταξίδι στο Λονδίνο.
Οι αποκαλύψεις για τους αυτουργούς του εγκλήµατος
Παρά το κλίµα φόβου που επικρατούσε και παρότι η αστυνοµία ελάχιστα στοιχεία έδωσε στις ανακριτικές αρχές αλλά και τις «άνωθεν» παρεµβάσεις στο «έργο» της ∆ικαιοσύνης, έγινε κατορθωτό να γίνουν ορισµένες αποκαλύψεις για τους αυτουργούς του εγκλήµατος.
Καταρχάς, έγινε γνωστό ότι ο Κοτζαµάνης ήταν µέλος της «παρακρατικής» οργάνωσης «Σύνδεσµος Αγωνιστών και Θυµάτων Αντιστάσεως Β. Ελλάδος» µε αρχηγό τον δοσίλογο επί Κατοχής Ξενοφώντα Γιοσµά. Η οργάνωση αυτή έµεινε γνωστή ως η οργάνωση «Καρφίτσα» λόγω της καρφίτσας που φορούσαν τα µέλη της που είχαν αξιοποιηθεί απ’ την αστυνοµία κατά την επίσκεψη του Ντε Γκολ στην Ελλάδα. Μέλος της «Καρφίτσας» ήταν και ο Αντώνης Πιτσώκος, που ήταν ανάµεσα σ’ αυτούς που κακοποίησαν τον Τσαρουχά.
Για την αποκάλυψη της συµµετοχής του Κοτζαµάνη στη δολοφονία του Λαµπράκη, καθοριστικός ήταν ο ρόλος του επιπλοποιού Γιώργου Σωτηρχόπουλου.
Ο Σωτηρχόπουλος συνεργαζόταν επαγγελµατικά µε τον Κοτζαµάνη, τον οποίο αξιοποιούσε για µεταφορές επίπλων. Τη µέρα της δολοφονίας, όµως, όταν ο Σωτηρχόπουλος του ζήτησε να δουλέψει γι’ αυτόν, του απάντησε πως δεν µπορούσε καθώς εκείνη τη µέρα θα έκανε τη µεγαλύτερη τρέλα της ζωής του, που θα µπορούσε να φθάσει έως τη δολοφονία.
Ο Σωτηρχόπουλος, µόλις έµαθε την επόµενη µέρα τα γεγονότα, ενηµέρωσε την Ε∆Α, παρότι καταγόταν από οικογένεια υποστηρικτών της ΕΡΕ, ενώ κατέθεσε και όσα γνώριζε στον εισαγγελέα.
Επέµενε δε στην κατάθεσή του, παρά τη δολοφονική επίθεση που δέχθηκε και την προσπάθεια εξαγοράς του στη συνέχεια.
Τελικά, στις 30 ∆εκέµβρη 1966, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου, µε την οποία οι Κοτζαµάνης – Εµµανουηλίδης καταδικάστηκαν σε 11 και 8,5 χρόνια κάθειρξης αντίστοιχα, ενώ άλλοι 7 καταδικάστηκαν σε ποινές από 3 έως 15 µήνες φυλάκισης.
Καθοριστική γι’ αυτήν την απόφαση ήταν η ετυµηγορία του σώµατος των ενόρκων, µε την οποία οι ένοχοι έπεσαν στα «µαλακά».
Το «έργο» ολοκληρώθηκε έπειτα από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, όταν και το σύνολο των εµπλεκοµένων αφέθηκαν ελεύθεροι ενώ δικαστικοί που έπαιξαν ρόλο στην ανάδειξη των ενόχων (όπως ο Παύλος ∆ελαπόρτας και ο Χρήστος Σαρτζετάκης) απολύθηκαν. Στη φυλακή βρέθηκαν επίσης για ψευδορκία οι Χατζηαποστόλου και Σωτηρχόπουλος.
Πέρα απ’ όσους δεν τιµωρήθηκαν µέσω της δικαστικής οδού, υπήρξαν και άλλοι εµπλεκόµενοι στη δολοφονία που παραµένουν άγνωστοι.
Συνεχίζουµε την πάλη ενάντια στον καπιταλισµό που γεννά τους πολέµους
Η ιστορική έρευνα δεν έχει αποκαλύψει πλήρως τα βαθύτερα αίτια και τη µεθόδευση της δολοφονικής επίθεσης κατά του Γρηγόρη Λαµπράκη.
Αν και οι πολιτικές ευθύνες της δολοφονίας Λαµπράκη βαρύνουν αναµφίβολα την κυβέρνηση Καραµανλή, είναι φανερό ότι η δολοφονία αποτέλεσε πλήγµα εναντίον του ίδιου και της κυβέρνησής του.
Απ’ αυτήν την άποψη, φαίνεται πιο πιθανή η εκδοχή κεφαλή της συνωµοσίας και εκτέλεσης του σχεδίου να ήταν το Παλάτι. Βέβαια, η δολοφονία Λαµπράκη αποτέλεσε και ένα ηχηρό χτύπηµα εναντίον του αντιιµπεριαλιστικού – αντιπολεµικού κινήµατος.
Σε κάθε περίπτωση, τα γεγονότα της δολοφονίας του Λαµπράκη αναδεικνύουν µια σειρά από χρήσιµα συµπεράσµατα για τη λειτουργία και τη δράση των µηχανισµών καταστολής του αστικού κράτους, φανερών και αθέατων, επίσηµων και «παρακρατικών».
Παράλληλα, η θυσία και η µαχητικότητα του Γρηγόρη Λαµπράκη παραµένουν ζωντανά στον αγώνα ενάντια στο σύστηµα που γεννά τους πολέµους, τον ξεριζωµό και την προσφυγιά, στον αγώνα ενάντια στην επικίνδυνη εµπλοκή της χώρας µας στα σχέδια ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ.
Ο γιός στο δρόµο Του πατέρα
Η ΕΕ∆ΥΕ αποχαιρετά τον αντιπρόεδρό της
Με βαθιά θλίψη και σεβασµό η Ελληνική επιτροπή για την διεθνή ύφεση και ειρήνη αποχαιρετά τον αντιπρόεδρό της Γιώργο Λαµπράκη. Ο Γιώργος Λαµπράκης γεννήθηκε το 1959 και ήταν γιος του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης βαλκανιονίκη, γιατρού, βουλευτή της Ε∆Α και αντιπροέδρου της ΕΕ∆ΥΕ Γρηγόρη Λαµπράκη.
Η επαφή του µε το αντιπολεµικό, αντιιµπεριαλιστικό κίνηµα µε την ΕΕ∆ΥΕ ξεκίνησε το 1983 όταν ο συναθλητής του Γρηγόρη Λαµπράκη Σωτήρης Νάκος τον έφερε σε επαφή µε τους συνοδοιπόρους του Γρηγόρη Λαµπράκη Παντελή Γούτη, Μπάµπη Παπαδόπουλο και Ανδρέα Μαµµωνά. Τον ίδιο χρόνο έγινε και µέλος του Κ.Κ.Ε. στην Κ.Ο.Β. εργαζοµένων ∆ήµου Πειραιά όπου εργαζόταν. Ως συνδικαλιστής και για χρόνια µέλος του διοικητικού συµβουλίου οδηγών – µηχανικών και εργατών καθαριότητας του ∆ήµου Πειραιά. Είχε την αµέριστη εκτίµηση των συναδέλφων του ως συνεπής και πρωτοπόρος σε κάθε διεκδίκηση και αγώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Γιώργος Λαµπράκης περπάτησε σε όλες τις µαραθώνιες πορείες ειρήνης από την µεταπολίτευση µέχρι σήµερα. Ξεχωρίζει η συνεισφορά του στις µεγάλες αντιπολεµικές κινητοποιήσεις για τον πόλεµο στην Γιουγκοσλαβία το 1999.
Με τη σεµνότητα που τον χαρακτήριζε ο Γιώργος τίµησε στην πράξη µε τη δράση του την µνήµη του πατέρα του και των άλλων αγωνιστών του λαϊκού κινήµατος. Ύψωσε το ανάστηµά του στην προσπάθεια αλλοίωσης και καπηλείας της ιστορικής µνήµης και παρακαταθήκης τους. Όπως σηµείωνε ο ίδιος στην ανοιχτή επιστολή του το 2013, µε αφορµή τα 50 χρόνια από την δολοφονία του πατέρα του Γρηγόρη Λαµπράκη: «Η τιµή στο Γρηγόρη Λαµπράκη συµβάλλει και ατσαλώνει τη διαπαιδαγώγηση των νέων, αν συνδέεται στην πράξη µε την ανυπακοή στην κυρίαρχη πολιτική, µε τον αγώνα κατά της κοινωνικής αδικίας και των αιτιών που την προκαλούν µε τον αγώνα για την ανατροπή του καθεστώτος εκµετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Η τιµή στον Γρηγόρη Λαµπράκη είχε και έχει περιεχόµενο πάλης, συνειδητής και συγκεκριµένης, και επειδή η µήτρα των αιτιών της δολοφονίας του υπάρχει και εξακολουθεί το ίδιο ‘’έργο’’ η καλύτερη τιµή σε κείνον είναι η πάλη για την εξάλειψή της. Όλα τα άλλα – και δεν θα το θέλαµε – θα είναι ένα ‘’µνηµόσυνο’’ και µια ‘’επάλειψη’’ µε άλλοθι ‘’τα χρόνια εκείνα‘’, ‘’όρκων’’ που δεν κρατήθηκαν και ‘’χρεών’’ που παραµένουν ανεξόφλητα. Είναι και ‘’µνηµόσυνα’’ – έστω και ‘’λαµπρά’’ – που άνθρωπος που κατέβηκε από την τύµβο του Μαραθώνα µε αυτήν την περπατησιά: όσοι ανατρίχιασαν και ανατριχιάζουν µπροστά στο βλέµµα που είναι αποτυπωµένο σε κείνη τη φωτογραφία, και µπορούν να ‘’δουν’’ το δρόµο που άνοιξε και περπάτησε ο Γρηγόρης Λαµπράκης ας σκεφτούν…».
*Ο Σπύρος ∆αράκης είναι π. πρόεδρος της µαρτυρικής Μαλαθύρου πρώην δήµαρχος Μηθύµνης Μέλος του ∆.Σ. του δικτύου µαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας Περιόδου 1940-1945 (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
Παραποµπές:
1. Τα βιογραφικά στοιχεία έχουν αντληθεί από τα περιοδικά «∆ρόµοι της Ειρήνης» και «Νέος Κόσµος» του Ιούνη 1963.
2. «∆ρόµοι της Ειρήνης», Ιούνης 1963, σελ. 8.
3. Χρήστος Σαρτζετάκης, «Επιτελών το καθήκον µου», τόµ. Α’, Κέρκυρα, Αθήνα, 2016, σελ. 680.
4. «∆ρόµοι της Ειρήνης», Ιούνης 1963, σελ. 10.
5. Χρήστος Σαρτζετάκης, «Επιτελών το καθήκον µου», τόµ. Α’, Κέρκυρα, Αθήνα, 2016, σελ. 200.
6. «∆ρόµοι της Ειρήνης», Μάης 1963 – Έκτακτη έκδοση, σελ. 7.
7. «Μακεδονία», 25 Μάη 1963, σελ. 1.
8. «Μακεδονία», 29 Μάη 1963, σελ. 1.
