Αυξητική τάση καταγράφεται στα κρούσματα νεανικής παραβατικότητας, ωστόσο, έντονη ανησυχία προκαλούν και τα φαινόμενα βίας και εκμετάλλευσης με θύματα παιδιά. Νέες μορφές, όπως η κυβερνοτρομοκρατία (cyber bullying), κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ αξιοσημείωτα είναι και τα ποσοστά της ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος των παιδιών.
Την ίδια στιγμή, φορείς που ασχολούνται τόσο με την παραβατικότητα όσο και με τη θυματοποίηση των ανηλίκων υπογραμμίζουν την έλλειψη κατάλληλων δομών και ταυτόχρονα την εγκατάλειψη, εκ μέρους του κράτους, των λιγοστών κοινωνικών υπηρεσιών και θεσμών που αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά αυτά προβλήματα. Πάντως, όπως τονίζουν ειδικοί και επιστήμονες, εκτός από την οικογένεια, πρωταγωνιστικό ρόλο σε ό,τι αφορά την πρόληψη παραβατικών συμπεριφορών και τον περιορισμό του φαινομένου της θυματοποίησης ανηλίκων, φαίνεται να έχει η εκπαίδευση, στον βαθμό που λειτουργεί ως κοινότητα καθώς και η συνεργασία εκπαιδευτικών, κοινωνικών υπηρεσιών και εισαγγελικών λειτουργών.
Τα παραπάνω ζητήματα βρέθηκαν στο επίκεντρο του διήμερου συνεδρίου με θέμα «Θυματοποίηση, παραβατικότητα και δικαιώματα του παιδιού», που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο, στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων και το οποίο συνδιοργάνωσαν η Εισαγγελία Πρωτοδικών Χανίων με την Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Χανίων, ο Δικηγορικός Σύλλογος Χανίων, η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και η Αγωγή Υγείας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Χανίων.
ΥΠΟΧΩΡΕΙ… ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
Στο θέμα της έλλειψης δομών και της υποστελέχωσης κοινωνικών υπηρεσιών και θεσμών που θα μπορούσαν να παίξουν έναν καταλυτικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της νεανικής παραβατικότητας και της θυματοποίησης ανηλίκων αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, ο βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γιώργος Μόσχος, μιλώντας με θέμα: «Η προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού και οι ευθύνες των πολιτών στις τοπικές κοινωνίες». «Είμαστε σε μια πάρα πολύ κρίσιμη κοινωνική περίοδο για τη χώρα μας όπου βλέπουμε την κυβέρνηση και τους δημόσιους φορείς σιγά – σιγά να απεκδύονται από δυνατότητες να μπορούν να παρέμβουν. Βλέπουμε υπηρεσίες σιγά – σιγά να γίνονται όλο και πιο αδύνατες και οι άρχοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα Υπουργεία κ.λπ. να σηκώνουν τα χέρια στην αδυναμία να έχουν ισχυρές υπηρεσίες», σημείωσε ο κ. Μόσχος και πρόσθεσε σχετικά: «Βέβαια πριν λίγα χρόνια, όταν φαινόταν να ήμασταν πιο ισχυροί, δυστυχώς, δεν ακούσαμε αρκετά τα μηνύματα που έλεγαν φτιάξτε κοινωνικές υπηρεσίες, κάντε πρόληψη, δημιουργήστε δομές. Τότε κάναμε αλλού τις επενδύσεις».
Μιλώντας για το ίδιο θέμα ο κ. Μόσχος τόνισε ότι οι Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων θα πρέπει να έχουν κοινωνική υπηρεσία και οι λιγοστές στέγες για ανηλίκους να είναι στελεχωμένες με κατάλληλο προσωπικό. «Οταν λειτουργούν κάποιοι ξενώνες και κάποιες στέγες θα πρέπει να υπάρχει μια πρόβλεψη και όσον αφορά τις προδιαγραφές τους αλλά και το σύστημα υποστήριξής τους. Δεν μπορεί οι στέγες να είναι με σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Χρειάζονται παιδαγωγοί. Δεν μπορεί να εναποθέτουμε ευθύνες και να κάνουμε ευχές και να υπάρχει ανυπαρξία του υποστηρικτικού συστήματος για να υλοποιηθούν», ανέφερε ο κ. Μόσχος και συμπλήρωσε: «Δεν αρκεί να μην βάζουμε τα παιδιά στη φυλακή, θα πρέπει να δημιουργούμε κάποιες εναλλακτικές προοπτικές στην κοινότητα. Δεν αρκεί να είμαστε απλώς πιο σωστοί στην εφαρμογή των δικαιωμάτων σε όλους τους χώρους μεταχείρισης των ανηλίκων, χρειάζεται παράλληλα να έχουμε αναπτυγμένες υπηρεσίες όπου βρίσκονται τα παιδιά» και υπογράμμισε μεταξύ άλλων: «Πιστεύω ότι το τελευταίο χαρτί που έχουμε να παίξουμε ως κοινωνίες είναι η ευθύνη των πολιτών στις τοπικές κοινότητες».
Στην έλλειψη δομών και υποστηρικτικών υπηρεσιών αναφέρθηκε και ο εισαγγελέας Πρωτοδικών, εισαγγελέας Ανηλίκων Αθηνών, Ηλίας Ζαγοραίος, στην εισήγησή του με θέμα «Ο εισαγγελέας Ανηλίκων. Εξελίξεις, δυνατότητες, προκλήσεις».
Ο κ. Ζαγοραίος σημείωσε χαρακτηριστικά ότι, παρά τον καίριο ρόλο του εισαγγελέα στον συντονισμό της εφαρμογής της προνοιακής πολιτειακής μέριμνας για τον ανήλικο, απουσιάζουν τα κατάλληλα ανά περίπτωση μέσα που αφενός θα διευκολύνουν το έργο του και αφετέρου θα εξασφαλίσουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για το παιδί: «Δυστυχώς τα παρεχόμενα μέσα όχι μόνο δεν πολλαπλασιάζονται, αλλά και τα ήδη υπάρχοντα, λόγω της έντονης οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα μας, καθίστανται ολοένα και λιγότερο αποτελεσματικά. Αξίζει να σας αναφέρω ως παραδείγματα την τεράστια έλλειψη αυτή τη στιγμή σε κοινωνικούς λειτουργούς τόσο σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπου λόγω της εφαρμογής του ´Καλλικράτη´ ολοένα και περισσότεροι Ο.Τ.Α. μας αναφέρουν ότι δεν μπορούν πλέον να μας συνδράμουν στο έργο μας διενεργώντας κοινωνικές έρευνες όσο και στο επίπεδο της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων, όπου για ολόκληρη την περιφέρεια του Πρωτοδικείου Αθηνών διατίθενται μόνο δύο κοινωνικοί λειτουργοί».
Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι, όπως είπε ο κ. Ζαγοραίος, οι σχετικές εισαγγελικές παραγγελίες, που αφορούν κατά κανόνα καταγγελίες για κακοποίηση παιδιών, να καθυστερούν δραματικά να εκτελεστούν και ως εκ τούτου να καθυστερεί και η όποια τελικά βοήθεια θα επιλεγεί για το κάθε παιδί. «Επίσης τραγική είναι αυτή τη στιγμή η έλλειψη σε ξενώνες φιλοξενίας κυρίως εφήβων, αφού τα περισσότερα Ιδρύματα δεν δέχονται ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το 14ο έτος της ηλικίας τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο εισαγγελέας δεν μπορεί να διατάξει ούτε καν τη φιλοξενία τους σε Νοσοκομείο Παίδων, όταν έχουν υπερβεί το προαναφερθέν ηλικιακό όριο, με αποτέλεσμα ανήλικοι που μας ζητούν προστασία και στέγη να ´φιλοξενούνται´ τελικώς για κάποιο χρονικό διάστημα στον χώρο της Υποδιεύθυνσης Ασφαλείας Ανηλίκων υπό απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης».
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ:
´Δώστε έμφαση στις σχολικές κοινότητες´
Αξίζει να σημειώσουμε ότι, ο βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, κ. Μόσχος, στην ομιλία του επεσήμανε ακόμα τον σημαντικό ρόλο, που καλείται να παίξει η εκπαίδευση, στην προσπάθεια «θωράκισης» των παιδιών απέναντι σε φαινόμενα κακοποίησης, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «χρειάζεται να αναπτυχθεί η συλλογική συνείδηση μέσα στις κοινότητες που ανήκουν τα παιδιά».
«Δεν θα πρέπει να χάσουμε την έννοια των κοινοτήτων στα σχολεία μας. Σχολεία των 500 παιδιών δεν μπορεί να είναι κοινότητες. Πρέπει να κρατήσουμε την αίσθηση ότι είμαστε μια μεγάλη οικογένεια όπου από τις μικρές τάξεις μαθαίνουμε τους κανόνες, τους συμφωνούμε μαζί και τους εφαρμόζουμε σε μια διαδικασία κοινής συμφωνίας (…). Η γονείς πρέπει να είναι μέλη της κοινότητας, να υπάρχουν σχολικά συμβούλια, να συναντιώνται και να αναπτύξουν έναν ρόλο ευθύνης σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας», είπε, μεταξύ άλλων, ο βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ενώ εξέφρασε σοβαρές επιφυλάξεις στις συγχωνεύσεις σχολείων που προωθούνται καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε «σχολεία τέρατα», όπως τόνισε.
Συνεχίζοντας, ο κ. Μόσχος υπογράμμισε ότι «θέλουμε στις τοπικές κοινότητες να δημιουργήσουμε την αίσθηση ότι δεν είναι μόνοι οι εκπαιδευτικοί, δεν είναι μόνοι οι εισαγγελείς, ότι δεν μόνες οι κοινωνικές υπηρεσίες», ενώ παράλληλα αναφέρθηκε στην έλλειψη πρόβλεψης από μέρους του «Καλλικράτη» σε ό,τι αφορά το κομμάτι των κοινωνικών υπηρεσιών και κάλεσε την Τοπική Αυτοδιοίκηση να καλύψει αυτό το σημαντικό κενό.
ΝΕΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
Κυβερνοτρομοκρατία
Ανησυχητικές διαστάσεις φαίνεται ότι παίρνει και στην Ελλάδα το φαινόμενο της κυβερνοτρομοκρατίας ή cyber bullying, όπως επεσήμαναν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου στελέχη της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας. Παράλληλα, οι ειδικοί έκρουσαν των κώδωνα του κινδύνου σε ό,τι αφορά τη χρήση των chat rooms από παιδιά, αφού, όπως τόνισαν, τα chat rooms είναι ο συνηθέστερος τρόπος που χρησιμοποιούν οι κακοποιοί για να αποπλανήσουν τα ανήλικα θύματά τους.
ΚΥΒΕΡΝΟΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
Για το φαινόμενο της κυβερνοτρομοκρατίας (cyber bullying) μίλησαν ο αστυνομικός διευθυντής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Μανώλης Σφακιανάκης και η αξιωματικός της Υπηρεσίας Ιωάννα Φωτοπούλου, οι οποίοι εξήγησαν ότι το cyber bullying αφορά στην προσπάθεια ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά μέσα (μηνύματα κινητών τηλεφώνων, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, chat rooms κ.ά.) προκειμένου να ασκήσουν και να αποκτήσουν εξουσία πάνω σε κάποιο άλλο άτομο.
«Για κάποιους η λέξη κυβερνοτρομοκρατία ή cyber bullying μπορεί να είναι άγνωση. Πιστεύω, όμως, ότι το πολύ σε ένα εξάμηνο θα γίνει πάρα πολύ γνωστή», σημείωσε ο κ. Σφακιανάκης και πρόσθεσε ότι το συγκεκριμένο φαινόμενο απασχολεί τις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, ενώ ήδη έχει εμφανιστεί και στην Ελλάδα.
«Η κυβερνοτρομοκρατία είναι με δύο λέξεις η τρομοκρατία που δέχονται τα παιδιά μας. Είναι η παλιά ´καζούρα´ που κάναμε εμείς στα σχολεία και η οποία μεταλλάχθηκε μέσω του ηλεκτρονικού εγκλήματος και έγινε cyber bullying, δηλαδή τρομοκρατία μέσα από τα δίκτυα», εξήγησε ο κ. Σφακιανάκης, επισημαίνοντας, ωστόσο, ότι τα όποια ανησυχητικά φαινόμενα εμφανίζονται σχετικά με το διαδίκτυο δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να ακυρώσουν τα πολύτιμα οφέλη που αυτό προσφέρει. «Το διαδίκτυο είναι ό,τι καλύτερο έχουμε στην εποχή μας. Μόνο οι σκοταδιστικές φωνές θα πουν ότι το διαδίκτυο είναι κατάρα. Κι αυτό σας το λέει ένας άνθρωπος που ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με το έγκλημα στο διαδίκτυο στη χώρα μας, πριν από 17 χρόνια και έχει βιώσει όλες τις κακές μεριές του Ιντερνετ», είπε χαρακτηριστικά ο διευθυντής της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, τονίζοντας συγχρόνως την ανάγκη εκπαίδευσης του κοινού στις πρακτικές ασφαλούς πλοήγησης στο Ιντερνετ.
Ο κ. Σφακιανάκης και η κα Φωτοπούλου ανέφεραν, μεταξύ άλλων, ότι ήδη η Ειδική Υπηρεσία της Αστυνομίας έχει δεχθεί δεκάδες καταγγελίες για cyber bullying, μεταξύ των οποίων κάποιες προέρχονται από σχολεία, όπου ορισμένοι μαθητές διέδιδαν μέσα από το διαδίκτυο ή τα κινητά τηλέφωνα κακόβουλα σχόλια, φήμες κ.λπ. για άλλα παιδιά.
Οι συνέπειες στα παιδιά που γίνονται στόχος τέτοιων πρακτικών -επεσήμαναν- μπορεί να είναι πολύ σοβαρές καθώς υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που μετά την επίθεση που δέχθηκαν απείχαν από τα μαθήματά τους και δεν ήθελαν να πάνε στο σχολείο ή έφτασαν στα όρια της κατάθλιψης. Σε αυτές τις περιπτώσεις -σημείωσαν- οι γονείς πρέπει να παρέχουν στο παιδί ένα περιβάλλον στήριξης και ασφάλειας. Να προσπαθήσουν να το προσεγγίσουν και να συζητήσουν μαζί του τι συνέβη, να επικοινωνήσουν με τον Σύλλογο Γονέων και τους καθηγητές και να γίνει προσπάθεια να λυθεί το πρόβλημα στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας. Μόνο αν αυτό δεν είναι εφικτό τότε θα πρέπει να επικοινωνήσουν με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, υπογράμμισαν.
ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ
Τα στελέχη της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έκαναν ιδιαίτερη αναφορά και στο έγκλημα της παιδικής πορνογραφίας, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, ότι, μετά τα όπλα και τα ναρκωτικά, η παιδική πορνογραφία είναι τρίτη παγκοσμίως σε τζίρο.
Ειδικότερα υπογράμμισαν τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει η χρήση των chat rooms από τους ανηλίκους. «Η Κερκόπορτα του εγκλήματος είναι τα chat rooms. Είναι ευχή και κατάρα. Ολοι οι κακοποιοί που θέλουν να βρουν θύματα μπαίνουν στα chat rooms είτε για να αποπλανήσουν παιδάκια είτε για να πουλήσουν ναρκωτικά είτε για να εμπορευθούν γυναίκες», ανέφερε, χαρακτηριστικά ο κ. Σφακιανάκης και συμπλήρωσε: «Είμαι υπέρ του να μπαίνουν τα παιδιά από 4 ετών στο διαδίκτυο και να μαθαίνουν το Ιντερνετ. Πλην, όμως, μέχρι τα 17 απαγορεύονται ρητά και παντού τα chat rooms», είπε ο κ. Σφακιανάκης και εξήγησε ότι η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών που έχουν πέσει θύματα κακοποιών μέσω διαδικτύου αποπλανήθηκε μέσα από τα chat rooms. «Το παιδί δεν βρίσκει τη ζεστασιά που πρέπει να βρει στο σπίτι και την ψάχνει στο διαδίκτυο πέφτοντας θύμα παιδόφιλων», σημείωσε επισημαίνοντας τις ευθύνες που έχει το οικογενειακό περιβάλλον.
Αξίζει πάντως να σημειώσουμε ότι, όπως ανέφεραν τα στελέχη της Αστυνομίας, η Υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος πρόσφατα προμηθεύτηκε ένα υπερσύγχρονο πρόγραμμα για τον εντοπισμό υλικού παιδικής πορνογραφίας που διακινείται μέσω διαδικτύου και σύντομα θα υπάρξουν θετικά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την καταστολή του εγκληματικού αυτού φαινομένου.
ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ
Δίκτυο παιδικής προστασίας
Την τεράστια έλλειψη κρατικών υποστηρικτικών θεσμών για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας αναγνώρισε ο γενικός γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, κ. Γιάννης Ιωαννίδης, τονίζοντας ότι άμεση προτεραιότητα της Πολιτείας θα πρέπει να αποτελέσει η δημιουργία τέτοιων θεσμών. Στο μεταξύ, τη δημιουργία ενός δικτύου παιδικής προστασίας, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων τοπικών φορέων, ανακοίνωσε ο δήμαρχος Χανίων, Μανώλης Σκουλάκης.
Συγκεκριμένα ο κ. Ιωαννίδης, μιλώντας στους δημοσιογράφους, ανέφερε αρχικά ότι οι ανήλικοι παραβάτες πρωτίστως θέλουν ειδική φροντίδα και μέριμνα και δευτερευόντως -μόνο όπου είναι αναγκαίο- τιμωρητικά μέτρα. «Στην Ελλάδα είχαμε διαχρονικά ένα ζήτημα σε σχέση με την προστασία των ανηλίκων. Ενώ υπήρχαν νόμοι υπήρχαν προβλήματα στην εφαρμογή τους. Τώρα γίνεται μια προσπάθεια να καλυφθούν αυτά τα διαχρονικά ελλείμματα», σημείωσε ο κ. Ιωαννίδης, ενώ απαντώντας σε σχετικό ερώτημα για την υποχώρηση της κρατικής πρόνοιας στο όνομα της κρίσης απάντησε: «Αυτή είναι μια εύλογη ανησυχία πιθανόν σε άλλους τομείς, όπου οι προνοιακές δομές ήταν ενδεχομένως πιο αναπτυγμένες. Εδώ ξεκινάμε, δυστυχώς, από ένα σημείο στο οποίο δεν ήταν ικανοποιητικές οι δομές πριν από την κρίση. Συνεπώς, το ζήτημα δεν είναι της υποχώρησης των όποιων προνοιακών δομών. Το ζήτημα είναι πρώτον της δημιουργίας και της υλοποίησής τους επιτέλους και δεύτερον και το κυριότερο να στηριχθούν αξιέπαινες πρωτοβουλίες που πρέπει να στηριχθούν. Οι Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων πρέπει επιτέλους σε όλη την Ελλάδα να αξιοποιηθούν στο έπακρο. Επίσης, πρέπει να σας πω ότι δεν είναι μόνο ζήτημα προνοιακών δομών, αλλά και θεσμών που δεν στοιχίζουν. Δεν στοιχίζει δηλαδή η κατοχύρωση ορισμένων δικαιωμάτων, όπως επίσης, όχι μόνο δεν στοιχίζει η αποφυγή του εγκλεισμού αλλά αντιθέτως στοιχίζει ο εγκλεισμός αν θέλετε να το πάμε αμιγώς οικονομικά».
Στο μεταξύ τη δημιουργία ενός δικτύου παιδικής προστασίας με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων, πρότεινε ο δήμαρχος Χανίων, Μανώλης Σκουλάκης, ο οποίος παραβρέθηκε στο συνέδριο για τη νεανική παραβατικότητα και τη θυματοποίηση των παιδιών. Ο κ. Σκουλάκης σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί και πρέπει να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση τέτοιων κοινωνικών προβλημάτων και πρόσθεσε ο Δήμος δηλώνει «παρών», αναλαμβάνοντας την πρωτοβουλία να συσταθεί ένα δίκτυο παιδικής προστασίας, στο οποίο θα συμμετάσχουν όλοι οι αρμόδιοι τοπικοί φορείς που μπορούν να βοηθήσουν και οι οποίοι μέσα από τη συνεργασία θα αναζητήσουν λύσεις και παρεμβάσεις για να δοθούν διέξοδοι στους νέους.
