Γράφει ο ΣΤΑΜΑΤΗΣ Απ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ,
δάσκαλος – λαογράφος
Αγαπητοί αναγνώστες,
καλημέρα σας!
Αλήθεια πότε κιόλας περάσανε εφτά εβδομάδες από το Πάσχα; Θαρρεί κανείς πως ήταν χθες η μεγάλη μέρα της Χριστιανοσύνης, η Λαμπρή.
Και να που φτάσαμε -συν Θεώ- στο εορταστικό τριήμερο Πεντηκοστής κι Αγίου Πνεύματος, με πρώτο αύριο το Ψυχοσάββατο.
Οι μέρες αυτές είναι φορτωμένες με θρησκευτικά παραδομένα και ταυτόχρονα από πολύ κόσμο γίνονται μέρες ευκαιρίας εξόδου για εκδρομές και αποδράσεις από τα καθημερινά, που τελευταία δεν είναι και τόσο ευχάριστα…
Ας τις δούμε μια – μια, λοιπόν, τις μέρες αυτές:
– Αύριο, το μεγάλο Ψυχοσάββατο, του Ρουσαλιού το Σάββατο, όπως το θέλει και το τραγουδεί η πάνω Ελλάδα. Μέρα εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στους ´κεκοιμημένους Πατέρες και Αδελφούς ημών´. Ο αξέχαστος λαογράφος Δημ. Σ. Λουκάτος γράφει σχετικά:
´…Μέρα, σήμερα, αποχαιρετιστική… Φεύγουν οι ψυχές των νεκρών (σύμφωνα με τις νεοελληνικές – ευθυγραμμισμένες με τη Φύση, αλλά και με την αναστάσιμη διδασκαλία, δοξασίες). Είχαν αρχίσει να ξυπνούν και να νοσταλγούν τον απάνω κόσμο, από τις μέρες του Τριωδίου, βγήκαν στην επιφάνεια, μαζί με τον Χριστό, τη Λαμπρή, χάρηκαν τις πενήντα μέρες ως σήμερα, αλλά καιρός και μοίρα τους είναι να ξαναγυρίσουν στον κάτω κόσμο! Ο λαός δεν τις χωρίζει σε κολασμένες και δίκαιες. Φτάνει, για τη θλίψη τους, ο κάτω κόσμος. Αυτό το χρονικό ορόσημο του Ρουσαλιού (Σαββάτου), της Πεντηκοστής, θλίβει τις ψυχές (όπως και τους ανθρώπους των) κατάβαθα:
«-Ολα τα Σάββατα να ’ρθουν, να πάν και να γυρίσουν,
του Ρουσαλιού το Σάββατο, ποτές να μη γυρίσει!».
…Η Εκκλησία εξοικειώθηκε -γράφει ο Δ. Λουκάτος- με τις δοξασίες αυτές (ελληνικές συνέχειες του μύθου της Περσεφόνης) και ευλογεί την αποχώρηση των νεκρών, παρηγορώντας έτσι τους ζωντανούς. Η ομαδική επίσκεψη των ανθρώπων στους τάφους, μοιάζει σήμερα με ομαδικό κατευόδιο προς ταξιδεύοντες. Και η μεγάλη και άφθονη προσφορά λουλουδιών, που κατακλύζει τα κοιμητήρια, θυμίζει πραγματικά τα ρωμαιο-βυζαντινά Rosaria, που συνηθίζονταν επίσης για τους νεκρούς, όπως και τα αρχαία αθηναϊκά Ανθεστήρια…
…Σ’ όλα τα νεκροταφεία, η συγκέντρωση της απογευματινής Παρασκευής ή και του Σαββάτου, είναι από τις μεγαλύτερες της χρονιάς. Σήμερα, κανείς δεν θρηνεί τον νεκρό του φωναχτά. (Να μην τον ταράξει;…). Αλλά όλα προσδιορίζονται με τα λουλούδια, τα κόλλυβα, τις μαυροφορεμένες, με τη μυρωδιά του μοσχολίβανου και με τη σιγανή ψαλμωδία του Τρισάγιου!…´.
(Δημ. Σ. Λουκάτος: ´Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Ανοιξης´, σ. 156 κ.ε.).
Την Κυριακή (12/6) η Μεγάλη Μέρα της Χριστιανοσύνης, η εορτή της Πεντηκοστής, η ανάμνηση των ´πυρίνων γλωσσών, που έφεραν τις πρώτες εξορμήσεις του Χριστιανισμού στον κόσμο και που μόνο το κήρυγμα του Αποστόλου Πέτρου, αμέσως μετά την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, έφερε στη Χριστιανική πίστη 3.000 ψυχές! Γι’ αυτό η Πεντηκοστή είναι η γενέθλια ημέρα της Εκκλησίας μας! Είναι και η ημέρα της Γονοκλισιάς, όπως τη θέλει ο λαός μας, αφορμή παίρνοντας από την ακολουθία του πανηγυρικού Εσπερινού, όπου το εκκλησίασμα γονατίζει στις σχετικές ευχές, τρεις φορές!
Εδώ, για την ιερή μνήμη των γονιών μας, να θυμίσω τα καρυδόφυλλα -που τόσο χαρακτηριστικά μυρίζουν- και που μας τα δίνανε (οι γονείς μας) κόβοντάς τα από τις καρυδιές της γειτονιάς, για να τα βάλουμε στο πάτωμα και να μην πληγωθούν τα γόνατά μας, στην εκκλησία του χωριού μας, καθώς θα γονατίζαμε τρεις φορές. Αξέχαστα χρόνια, παιδικά…
Η λειτουργία της Πεντηκοστής είναι από τις πνευματικότερες της Εκκλησίας μας. ´Εχει -τονίζει ο λαογράφος Δημ. Λουκάτος (οπ. παρ. σ. 176)- φιλοσοφικά και θεολογικά κείμενα και Υμνογραφία, θεόπνευστα. Και είναι, για τον ελληνικό λαό από τις πιο κατανυκτικές ακολουθίες κι όταν γονατίζει ομαδικά, σκέφτεται τους νεκρούς του!… Στις ακολουθίες της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος ακούγονται ύμνοι (ειρμοί) με ιαμβικά μέτρα, που συνδέουν τους ελληνικούς ρυθμούς, από τους αρχαίους τραγικούς ως τον δωδεκασύλλαβο δημοτικό μας στίχο. Το δε απολυτίκιο: «Ευλογητός ει, Χριστέ ο Θεός ημών, ο πανσόφους τους αλιείς αναδείξας, καταπέμψας αυτοίς το Πνεύμα το Αγιον και δι’ Αυτών την Οικουμένην σαγηνεύσας, φιλάνθρωπε, δόξα Σοι», αποτελούσε πάντα και τον θρησκευτικό ύμνο των σχολείων μας´. Ο λαός μας σύσσωμος εορτάζει και πανηγυρίζει τη μεγάλη αυτή χριστιανική γιορτή!
– Κι ερχόμαστε στη Δευτέρα (13/6), εορτή του Αγ. Πνεύματος, του τρίτου της Αγίας Τριάδας προσώπου, ´του Ζωοποιού και Ομοουσίου τω Πατρί και τω Υιώ´, όπως ορίζει και καθορίζει η Χριστιανική μας Κατήχηση.
Πολλές εκκλησίες, πολλά πανηγύρια και γιορτές, τις μεγάλες αυτές μέρες στην πατρίδα μας, απ’ άκρη σ’ άκρη, στους τόπους μας και στα χωριά μας. Δεν αναφερόμαστε ονομαστικά, γιατί θα παραλείψωμε, άθελά μας, πολλά. Εσείς, τα ξέρετε.
Ενδιάμεσα δεν ξεχνούμε ν’ αναφερθούμε στη μνήμη του Αγ. Θεοδώρου (8/6 – ανακομιδή του λειψάνου του) και στη μνήμη του Οσίου Ονουφρίου (12/6 – την ημέρα της Πεντηκοστής), με πολλές εκκλησίες και πανηγύρεις στη χάρη Των!
– Και τώρα αλλάζουμε θέμα. Στον υπόλοιπο χώρο της στήλης μας κάποιες πρόσφατες εκδόσεις έχουν σειρά. Σήμερα προέχει η παρουσίαση του 2ου τεύχους του ´Κεδρισού´.
– Τετράμηνη περιοδική έκδοση Λόγου και Τέχνης από την Κρήτη:
´ΚΕΔΡΙΣΟΣ´
Χανιά, τεύχος 2ο, Μάιος – Αύγουστος 2011, σχ. 8ο, σ. 100 + εικονογράφηση.
Δεύτερο κιόλας τεύχος του ´Κεδρισού´, ξεχωριστά φροντισμένο και επιμελημένο από τον εκδότη – διευθυντή του, συμπολίτη μας κ. Κώστα Δ. Νταντινάκη.
Πλούσιο σε ποίηση (προδημοσιεύει μάλιστα απόσπασμα από την ´Κιβωτό´ του Μανώλη Πρατιτάκη), απλώνεται -σωστά- σε σύγχρονους Ηρακλειώτες ποιητές, αντιπροσωπευτικούς του χώρου, αφιερώνει την πρώτη σελίδα του στον αξέχαστο Νίκο Γκάτσο (1911 – 1992), για να συνεχίσει πιο πίσω (σ. 50-56) με ´χαμένες´ ομιλίες και παρουσίες του ποιητή στο ραδιόφωνο, μνημονεύει Γιώργη Μανουσάκη (παρουσιάζοντας ταξιδιωτικό πεζό από τα κατάλοιπά του), δεν ξεχνά με εκλεκτή συμμετοχή της αγαπημένης του ομώνυμου εκδοτικού οίκου, συντοπίτισσάς μας Βικτωρίας Θεοδώρου (´το λίκνο´), μας ξαφνιάζει με την είδηση και προδημοσίευση αποσπάσματος από ανέκδοτο έργο της Αγγελικής Καραθανάση (´Η καθηγήτρια´), στέκεται με ευθύνη μπρος στο έργο του Υves Bonnefoy (´To σπίτι που γεννήθηκα´) μεταφρασμένο από τον ίδιο τον εκδότη του περιοδικού Κώστα Δ. Νταντινάκη και την Anne Personnaz, Ch. Boraki στη συνέχεια και μετά Οδυσσέας Σπαχής, σε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μελέτη του για ´Ζητήματα δικαίου σε δημώδες ερωτικό ποίημα της Κρήτης´. Ακολουθεί ο Β. Βογιατζόγλου: ´Δια χειρός Φωτίου Κόντογλου, Κυδωνιέως´ ξαναφέρνοντάς μας στις καθάριες πηγές Ελληνισμού και Ορθοδοξίας.
Ενδιαφέρουσα και η συνεργασία Μιχ. Κ. Μακράκη με θέμα τη ´Μεταμόρφωση του Χριστού εις όρος υψηλόν και την μεταμόρφωση του ανθρώπου´ μια προσέγγιση από μεταφυσική και συμβολική άποψη, ειδομένη. Στις επόμενες σελίδες του τεύχους: συνέντευξη της Μάρως Δούκα στη Σίσσυ Παπαδάκη, για το έργο της: ´Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ´, που συζητείται αρκετά, τελευταία, του Γιώργη Βαβουλέ η συνέχεια της έρευνάς του για ´το μπουλγαρί και το μπουζούκι στην Κρήτη´, συνεργασία του Κων/νου Β. Πρώιμου για την αναδρομική έκθεση Θ. Καλούμενου στην πόλη μας, σελίδες για τον κινηματογράφο, την καλλιτεχνική φωτογραφία, το θέατρο και την έκδοση του πεζού ´Δραπέτις´ της Β. Θεοδώρου. Με εκλεκτή ποίηση (Ελένη Μαρινάκη, Ηλίας Γκρης, Ντ. Χριστιανόπουλος, Κ. Ροζάκης), το ταχυδρομείο της έκδοσης και τους συνεργάτες του τεύχους, κλείνει το 2ο που συνιστά περιοδική έκδοση υψηλού επιπέδου και ακολουθεί με ενθουσιασμό και όραμα την παράδοση των χανιώτικων περιοδικών του παρελθόντος: ´Λογοτεχνικές σελίδες´ (1923), ´Αυγερινός´ (1924), ´Ερωτόκριτος´ (1924), ´Δομένικος Θεοτοκόπουλος´ (1927), ´Επετηρίς Ενώσεως Καλλιτεχνών, Λογοτεχνών Χανίων´ (1937), ´Κρητικά´ (1930), ´Κρητική Εστία´ (1949), ´Κρητική Ανέμη´ (1952), ´Κρητικά Γράμματα´ (1972), ´Πνευματικά Χανιά´ (1989) κ.ά. για τα οποία και ετοιμάζεται εκτενές μελέτημα.
– Ευχές για την καλή πορεία του ´Κεδρισού´.
*****
Και από τη Δυτική στην Ανατολική μας Κρήτη:
Άννας Τακάκη – Μαρκάκη: ´Ο Κουμαρτζής´ (Κρητική ηθογραφία) Αθήνα, 2011, σχ. 8ο, σ. 182 + εικονογρ. Εκδόσεις: ´Βεργίνα´.
Από τη Ζήρο της Σητείας η κα Άννα Τακάκη – Μαρκάκη, βραβευμένη ποιήτρια με τρεις ποιητικές συλλογές άγνωστή μας προσωπικά μας εντυπωσίασε με την κρητική ηθογραφία της: ´Ο Κουμαρτζής´ που διαβάσαμε πρόσφατα. Και γράφουμε: μας εντυπωσίασε κυριολεκτικά, γιατί μελετώντας τις σελίδες του έργου της, ζήσαμε μια ολοζώντανη περιπέτεια κουμαριτζή (= χαρτοπαίκτη παθιασμένου), σε μια γλώσσα γλαφυρή, ιδιωματική (Ανατολ. Κρήτης) που μαγεύει και συγκινεί. Μια ιστορία, θαρρείς αληθέστατη, πλεγμένη θαυμάσια με τα ανάλογα βιώματα της παραδοσιακής ζωής του χωριού και με έντονο το ήθος των ανθρώπων του.
Η κ. Αννα Τακάκη – Μαρκάκη είναι προικισμένη -καθώς διαπιστώνεται- με λογοτεχνικό τάλαντο. Δεν γνωρίζουμε την ποίησή της. Στο πεζογράφημά της όμως: ´Ο Κουμαρτζής´, που διαβάσαμε προσεκτικά, διαπιστώσαμε τη λογοτεχνική της δύναμη και τέχνη έκφρασης καθώς και την πλήρη κατοχή του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος της περιοχής της και με τη χρήση του εδώ, σαγηνεύει και συγκινεί.
Δεν πρέπει να σταματήσετε στον ´Κουμαρτζή´ μόνο, κ. Μαρκάκη, χρεώνεστε για συνέχεια. Το απαιτεί το έργο σας αυτό, προπάντων όμως το διαβλέπει ο αρμοδιότερος όλων μας, ο αγαπητός Γιώργος Ν. Αικατερινίδης (δρ Φ. τέως δ/ντής Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών) όταν σας γράφει στο προλογικό του σημείωμα (σ. 9-11):
´…Ιδιαίτερα μεγάλη αρετή του έργου αποτελεί η έκδηλη θεατρική υφή του, με την αλληλοδιαδοχή σκηνών και εικόνων και με τη διαφοροποίηση χώρων δράσης. Κυρίαρχο πάντοτε το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα της Σητείας´ για το οποίο η συγγραφέας του έργου, κάποτε του ’γραψε:
´Χάντρα τη χάντρα μάζωξα, λέξεις παλιές π’ αξίζου
και κολαΐνα τσ’ ήσαξα τη Στεία να στολίζου!´.
Από τα Χανιά, με βαθειά εκτίμηση. Συνεχίστε…
Εδώ όμως φτάσαμε, συν Θεώ, στο τέλος. Τα ξαναλέμε την άλλη βδομάδα. Ως τότε γεια Σας και καλό τριήμερο εορταστικό!
