Εκδήλωση παρατήρησης από τον Σύλλογο Φίλων Αστρονομίας Κρήτης, την Περιφερειακή Ενότητα και τον Δήμο Ρεθύμνης απόψε στο Κάστρο της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο
Το καλοκαίρι αρχίζει με μια ολική έκλειψη Σελήνης, ορατή και από την Ελλάδα. Η έκλειψη λαμβάνει χώρα σήμερα, Τετάρτη, το βράδυ και θα είναι ορατή ως ολική από όλη την Ελλάδα. Ο Σύλλογος Φίλων Αστρονομίας Κρήτης, η Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης και ο Δήμος Ρεθύμνης καλούν σε παρατήρηση της έκλειψης από το κάστρο της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο, στις 8 το βράδυ.
Οπως αναφέρουν σε ανακοίνωσή τους, σε αυτή τη μοναδική εκδήλωση, ο καθηγητής Στράτος Θεοδοσίου αναπληρωτής καθηγητής Tομέα Aστροφυσικής – Aστρονομίας και Mηχανικής Tμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Aθηνών θα παρουσιάσει το θέμα των εκλείψεων. Ο Αλέξανδρος Αγγελάκης και ο Αντώνης Φραγκιαδάκης με τους Δραβίδες τους θα μας ταξιδέψουν μουσικά στα αστέρια και τέλος μέσα από τα τηλεσκόπια του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης θα παρατηρήσουμε το φαινόμενο της έκλειψης, τον Κρόνο με τους δακτυλίους του, αστρικά σμήνη και άλλους θησαυρούς του νυχτερινού ουρανού.
Το χαρακτηριστικό της έκλειψης αυτής είναι πως αρχίζει νωρίς το βράδυ με συνέπεια το μεγαλύτερο μέρος της να βρίσκει τη Σελήνη αρκετά χαμηλά στον ορίζοντα. Για να τη δείτε, επιλέξτε ένα μέρος παρατήρησης με καθαρό ορίζοντα προς Νότια – Νοτιανατολικά.
Οταν η Σελήνη ανατέλλει, περίπου στις 20:50, η έκλειψη παρασκιάς (μη ορατή πτώση φωτεινότητας με οπτική παρατήρηση) έχει ήδη αρχίσει.
Η έναρξη της μερικής έκλειψης από τη σκιά της Γης στις 21:23 βρίσκει τη Σελήνη πολύ χαμηλά στον ορίζοντα, γύρω στις 5 μοίρες.
Η έναρξη της ολικής φάσης είναι στις 22:22 και βρίσκει τη Σελήνη σε ύψος 13 μοιρών. Η ολική φάση θα διαρκέσει για μία ώρα και 40 λεπτά, συνεπώς θα έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε την ολική φάση και με τη Σελήνη σε μεγαλύτερο ύψος. Η ολική φάση τελειώνει 2 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα, με τη Σελήνη σε ύψος 24 μοιρών και η μερική φάση τελειώνει μια ώρα αργότερα, στη 1:02, βρίσκοντας τη Σελήνη σε ύψος 27 μοιρών.
Παρατήρηση της έκλειψης
Η έκλειψη Σελήνης μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και διά γυμνού οφθαλμού. Το φαινόμενο είναι εύκολα ορατό και εντυπωσιακό ακόμα και χωρίς βοήθεια οπτικών οργάνων και προσφέρεται ιδιαίτερα για το αμύητο κοινό ως ένας τρόπος προσέγγισής τους καθώς οι εκλείψεις τραβούν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον. Φυσικά η χρήση οπτικών βοηθημάτων θα δώσει περισσότερες λεπτομέρειες. Με κιάλια ήδη πολλές περισσότερες λεπτομέρειες της Σελήνης θα είναι ορατές, όρη, κρατήρες και θάλασσες και ακόμα περισσότερο με τη χρήση τηλεσκοπίου. Ακόμα και το μικρότερο τηλεσκόπιο μπορεί να δώσει ωραίες εικόνες της Σελήνης καθώς αυτή είναι ένα ιδιαίτερο λαμπρό και εκτεταμένο αντικείμενο. Η παρατήρηση ολικής έκλειψης Σελήνης δεν κρύβει κάποιον κίνδυνο ούτε απαιτεί ειδικό εξοπλισμό.
Επεξήγηση των εκλείψεων
Ενα από τα πιο εντυπωσιακά αστρονομικά φαινόμενα ορατά διά γυμνού οφθαλμού είναι η έκλειψη Σελήνης. Εκλειψη είναι γενικά το φαινόμενο κατά το οποίο ένα ουράνιο σώμα εξαφανίζεται από τον ουρανό (εκλείπει). Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε γιατί εισέρχεται στη σκιά κάποιου άλλου σώματος είτε γιατί παρεμποδίζεται η οπτική επαφή με τον παρατηρητή. Ετσι ένα αυτόφωτο σώμα, (π.χ. Ηλιος, Αστέρι) θα πάθει έκλειψη επειδή ένα τρίτο σώμα θα μπει ανάμεσα στον παρατηρητή και στο σώμα. Αντίστοιχα ένα ετερόφωτο σώμα (π.χ. Φεγγάρι) θα υποστεί έκλειψη επειδή θα πέσει η σκιά ενός τρίτου σώματος πάνω σε αυτό (π.χ. σκιά της Γης). Τα πιο γνωστά είδη εκλείψεων είναι οι εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης. Εκλείψεις συμβαίνουν και στους αεριώδεις πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος, ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι εκλείψεις Ηλίου από τον Κρόνο. Μερικές εκλείψεις είναι ορατές στον Αρη, λόγω των δορυφόρων του -Φόβου και Δείμου- ενώ ορισμένα διπλά συστήματα αστεριών καλύπτουν το ένα το άλλο, προκαλώντας εκλείψεις με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται η φωτεινότητα των αστεριών.
Η Γη στο ταξίδι της γύρω από τον Ηλιο συνοδεύεται πιστά από τον μοναδικό της δορυφόρο, τη Σελήνη.
Για να κάνει η Σελήνη ένα πλήρη κύκλο, χρειάζονται 27 ημέρες και 8 ώρες περίπου, ενώ από Πανσέληνο σε Πανσέληνο, χρειάζονται περίπου 29 ημέρες και 13 ώρες. Η διαφορά αυτή εξηγείται αν ληφθεί υπόψιν το γεγονός ότι η Σελήνη κινείται μαζί με τη Γη γύρω από τον Ηλιο.
Σε διάστημα, λοιπόν, ενός περίπου μήνα η Σελήνη περνάει διαδοχικά από τα στάδια της Νέας Σελήνης, Πρώτου Τετάρτου, Πανσελήνου και Τελευταίου Τετάρτου καθώς αλλάζει θέση σε σχέση με τη Γη:
Οταν η Σελήνη βρίσκεται πίσω από τη Γη σε σχέση με τον Ηλιο, αλλά όχι ακριβώς στην ίδια ευθεία, δείχνει ολόκληρη τη φωτισμένη επιφάνειά της και έχουμε Πανσέληνο. Αντίστοιχα, όταν βρίσκεται μεταξύ Γης και Ηλιου, αλλά πάλι όχι ακριβώς στην ίδια ευθεία, δείχνει προς τη Γη το ημισφαίριο που δε φωτίζεται από τον Ηλιο με αποτέλεσμα να έχουμε Νέα Σελήνη, στις φάσεις του πρώτου και τελευταίου Τετάρτου τα τρία σώματα σχηματίζουν ορθογώνιο τρίγωνο.
Ηλιακές εκλείψεις
Οπως είδαμε και παραπάνω, για να βρεθούν τα τρία αυτά σώματα σε ευθεία πρέπει να έχουμε είτε Νέα Σελήνη είτε Πανσέληνο. Οταν λοιπόν η Νέα Σελήνη, βρεθεί στην ίδια ευθεία με την Γη και τον Ηλιο, εμποδίζει το ηλιακό φως να φτάσει στη Γη και καλύπτει τον Ηλιο και έχουμε το πολύ εντυπωσιακό φαινόμενο της έκλειψης Ηλίου. Οι ηλιακές εκλείψεις είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές αλλά ορατές από ένα πολύ μικρό κομμάτι της Γης, πράγμα που τις κάνει πολύ σπάνιες για έναν συγκεκριμένο τόπο. Επειδή, μάλιστα, η διάμετρος του Ηλιου είναι περίπου 400 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Σελήνης και η απόστασή του από τη Γη περίπου 400 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Σελήνης, τα δύο σώματα έχουν περίπου τις ίδιες φαινόμενες διαστάσεις με αποτέλεσμα η Σελήνη να κρύβει ακριβώς τον Ηλιο. Μια τέτοια εντυπωσιακή έκλειψη συνέβη στις 29 Μαρτίου του 2006 και ήταν ορατή και από τη χώρα μας.
Εκτός από αυτή τη στενή ζώνη, που είναι ορατή η ολική έκλειψη, υπάρχει μια πολύ ευρύτερη περιοχή από την οποία είναι ορατή ως μερική έκλειψη, δηλαδή η Σελήνη κρύβει τμήμα του ηλιακού δίσκου. Δεν είναι απαραίτητο να έχουμε ολική έκλειψη για να παρατηρήσουμε μια μερική έκλειψη, αν η ευθυγράμμιση δεν είναι τέλεια και η σκιά δεν πέσει πάνω στη Γη αλλά μονάχα η παρασκιά τότε παρατηρούμε μόνο μερική έκλειψη, δίχως ολική.
Επίσης, υπάρχει και η περίπτωση της δακτυλιοειδούς έκλειψης. Επειδή η απόσταση μεταξύ Γης και Σελήνης δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβάλλεται από 363.000 χιλιόμετρα στο περίγειο, σε 406.000 χιλιόμετρα στο απόγειο, η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης αλλάζει. Αν, λοιπόν, η ευθυγράμμιση συμβεί όταν η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης είναι μικρότερη από αυτή του Ηλιου, τότε στη θέση του Ηλιου παρατηρούμε έναν λεπτό δακτύλιο. Οι υβριδικές εκλείψεις, οι οποίες είναι πάρα πολύ σπάνιες, είναι εκλείψεις οι οποίες παρατηρούνται από άλλα σημεία της Γης ως δακτυλιοειδείς και από άλλα ως μερικές.
Σεληνιακές εκλείψεις
Αν η Σελήνη βρεθεί ακριβώς στην προέκταση της ευθείας Ηλιος- Γη, αλλά με τη Γη να είναι ανάμεσα στα δύο σώματα, τότε η σκιά της Γης καλύπτει τη Σελήνη. Η Σελήνη σκιάζεται και σχεδόν χάνεται από τον ουράνιο θόλο, έχοντας ένα αμυδρό κόκκινο χρώμα, το οποίο προέρχεται από το φως του Ηλιου που διαθλάται στην ατμόσφαιρα της Γης και φωτίζει τη Σελήνη. Για να καταλάβουμε αυτό τον χρωματισμό της Σελήνης αξίζει να φανταστούμε την εικόνα της Γης από την επιφάνεια της Σελήνης. Κατά τη διάρκεια της έκλειψης, ο Ηλιος κρύβεται αρχικά πίσω από τη Γη, ώσπου στο τέλος φαίνεται μονάχα ένας λεπτός μηνίσκος. Στη φάση της ολικότητας ο Ηλιος έχει κρυφτεί ολοκληρωτικά πίσω από την Γη, το φως του -όμως- καθώς διαθλάται στην ατμόσφαιρα της Γης, κάνει τη Γη να φαίνεται σαν ένας σκοτεινός δίσκος με ένα στεφάνι στο χρώμα του ηλιοβασιλέματος, που φωτίζει στη συνέχεια τη Σελήνη, δίνοντάς της το χαρακτηριστικό χρώμα του χαλκού. Η έκλειψη Σελήνης είναι ορατή από πολύ μεγαλύτερη περιοχή της Γης. Συγκεκριμένα, η έκλειψη μπορεί να παρατηρηθεί από όσες περιοχές η Σελήνη βρίσκεται πάνω από τον ορίζοντα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Κατά συνέπεια, είναι πολύ πιθανότερο να είναι ορατή από έναν τόπο μια ολική έκλειψη Σελήνης παρά Ηλίου.
Αν η ευθυγράμμιση των τριών σωμάτων δεν είναι τέλεια, τότε η Σελήνη μπορεί να καλυφθεί από την παρασκιά της Γης. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε έκλειψη από την παρασκιά της Σελήνης. Επιπλέον, στην περίπτωση που η Σελήνη δεν εισέλθει ολόκληρη στον κώνο της (παρα)σκιάς της Γης τότε έχουμε μερική έκλειψης από την (παρα)σκιά της Γης.
