Με εξαιρετική επιτυχία πραγματοποιήθηκε και φέτος το 6ο Βιωματικό Σεμινάριο Πολιτισμού με έμφαση στον Χορό.
Όπως αναφέρει η σχετική ανακοίνωση «είναι μία πολιτιστική δράση και πρωτοβουλία του ερευνητή – δασκάλου κρητικών χορών Γιάννη Μεγαλακάκη ο οποίος επέλεξε φέτος να το οργανώσει στην ιστορική και πανέμορφη Κριτσά Λασιθίου.
Το Βιωματικό Σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στις ημερομηνίες 28 – 30 Ιουλίου 2023 με την υποστήριξη του Πολιτιστικού Συλλόγου Κριτσάς και οι συμμετέχοντες έζησαν μοναδικές στιγμές.
Σας παρουσιάζουμε αναλυτικά όλες τις δράσεις του Βιωματικού Σεμιναρίου :
Επίσκεψη στο Μουδείο Βοτάνων «Ροδάνθη»
Ένα μουσείο σε ένα ιδιαίτερο χώρο το οποίο συγκεντρώνει βότανα και σπάνια φυτά της χλωρίδας της Κρήτης. Υπεύθυνος του Μουσείου είναι ο Γιώργος Αφορδακός, ήταν διακεκριμένος αθλητής – μαραθωνοδρόμος με διεθνή καριέρα.
Είναι κάτοχος από το 1978 του Παγκρατίου ρεκόρ μαραθώνιου δρόμου με 2 ώρες, 17Ά και 08″.
Φυσιοδίφης, ερασιτέχνης φωτογράφος με σημαντικό αρχείο φυσικών τοπίων, χλωρίδας – πανίδας και πολιτιστικής κληρονομιάς του Κρητικού χώρου. Έχει συντελέσει στην αναγνώριση και τη χάραξη των φυσιολατρικών διαδρομών για την τουριστική προβολή του νομού Λασιθίου και έχει δημιουργήσει το “Μουσείο Σπάνιων και ενδημικών Φυτών” στην Κριτσά.
Ο Γιώργος μας ξενάγησε στο Μουσείο με ένα δικό του πρωτότυπο, ευφάνταστο και διαδραστικό τρόπο και μας ταξίδεψε στην ιστορία μέσα από την φύση και την αρχαιολογία.
Σας προτρέπουμε όλους να μην χάσετε αυτην την σπάνια εμπειρία ζωής όταν βρεθείτε στην Κρήτη.
Επίσκεψη στην Σχολή Υφαντικής Παράδοσης Κριτσάς «Το Ξόμπλι»
Μια εξαιρετικά σημαντική για την αναγέννηση της Κριτσάς πρωτοβουλία είναι η ίδρυση της πρώτης Σχολής Υφαντικής, με την επωνυμία «Το Ξόμπλι Κοιν.Σ.Επ.».
Επτά Κριτσώτισσες συμπράττουν στο νέο αυτό συνεταιριστικό εγχείρημα.
Η Κριτσά έχει μακρά παράδοση στη δημιουργία υφαντών, που πηγαίνει πίσω αρκετούς αιώνες.
Μια παράδοση η οποία μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά, πάνω στον αργαλειό ο οποίος δεν έλειπε από κανένα κριτσώτικο σπίτι. Με περισσή και δικαιολογημένη περηφάνεια επιδεικνύουν οι σημερινές Κριτσώτισσες τα πλουμιστά, με τα μονόχρωμα ή πολύχρωμα ξόμπλια, υφαντά που κληρονόμησαν από προγιαγιάδες, γιαγιάδες και μανάδες τους.
Η Σχολή Υφαντικής αναπτύσσει δραστηριότητες σχετικές με την προώθηση και τη διατήρηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Κριτσάς, με έμφαση στην καταγραφή και προβολή της παράδοσης των υφαντών, πλεκτών και κεντημάτων. Θα αφορούν σχέδια, υλικά, χρώματα, μεθόδους επεξεργασίας και παραγωγής φυσικών υφαντικών ινών και βαφών, μεθόδους ύφανσης, καθώς και τη διοργάνωση κύκλων μαθημάτων σχετικών με την υφαντική.
Η αξιαγάπητη πρόεδρος της σχολής κ. Μαρία Τζώρτζη αλλά και άλλες κυρίες, μας μίλησαν από καρδιάς για την αγάπη τους στην Υφαντική, μας διηγήθηκαν παλιές ιστορίες του χωριού, μας χόρεψαν τοπικούς χορούς κακι φυσικά μας δίδαξαν με διαδραστικό τρόπο την υφαντική στον αργαλειό.
Ήταν για εμάς μία εκπληκτική εμπειρία.
Επίσκεψη στο Μουσείο Κριτσωτοπούλας
Στην καρδιά του οικισμού της Κριτσάς βρίσκεται το πραγματικό σπίτι της Ροδάνθης, γνωστή και ως Κριτσωτοπούλα, ταυτόσημο με το Λαογραφικό «Μουσείο Κριτσωτοπούλας». Η Ροδάνθη, κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς, το 1817 ξέφυγε από τον Τούρκο Χουρσίτ Πασά, που την είχε πάρει ως σύζυγο του, σκοτώνοντάς τον. Η ιστορία συνεχίζεται με την Ροδάνθη ντυμένη ως άντρα, να έχει γίνει μέλος της αντάρτικης ομάδας του Οροπεδίου Λασιθίου. Πολεμώντας με το όνομα «Σπανομανώλης» εναντίον των Τούρκων, τραυματίζεται σε μία από της μεγαλύτερες μάχες της εποχής. Η λαβωματιά της, την οδηγεί πίσω στην Κριτσά, όπου αποκαλύπτεται η ταυτότητά της και τελικά ξεψυχά. Το μουσείο παρουσιάζει πληθώρα εκθεμάτων δείχνοντας μας την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής της εποχής εκείνης.
Ευχαριστούμε θερμά τον Αιμίλιο Μασσάρο, τον Γιώργο Μασσάρο και την Μαρία Μασσάρου για την εκπληκτική ξενάγηση σε αυτόν τον πολύ ιδιαίτερο χώρο ο οποίος είναι γεμάτος έντονες μνήμες, ιστορίες και θρύλους.
Ανοιχτό μάθημα κρητικών χορών στο καλοκαιρινό θεατράκι του Αρχαύλη
Στο πανέμορφο θεατράκι του Αρχαύλη οι συμμετέχοντες του Τριήμερου Βιωματικού Σεμιναρίου διδάχτηκαν από τον Γιάννη Μεγαλακάκη τους τοπικούς χορούς της Κριτσάς, όπως τον Πηδηχτό, τον Πρινιανό, τον Σιγανό και άλλους.
Ήταν ένα ανοιχτό μάθημα για όλους το οποίο έδωσε το κίνητρο και την ευκαιρία στους ντόπιους κατοίκους να το παρακολοθήσουν και να συμμετέχουν με όποιο τρόπο ήθελαν.
Για εμάς έχει μεγάλη αξία να χορεύομε τους κρητικούς χορούς στους τόπους που γεννήθηκαν, για αυτό αυτού του είδους τα μαθήματα μας γεμίζουν έμπνευση και χαρά.
Παρουσίαση του παραμυθιού «Τα στιβάνια του παππού»
Το θεατράκι του Αρχαύλη γέμισε με παιδιά της Κριτσάς τα οποία παρακολούθησαν με μεγάλη προσοχή και σεβασμό την παρουσίαση του παραμυθιού «Τα στιβάνια του παππού» του Γιάννη Μεγαλακάκη.
Την παρουσίαση του παραμυθιού πραγματοποίησαν μαζί με τον συγγραφέα, ο Αιμίλιος Μασσάρος (συγγραφέας) και η Καλλιόπη Σιγανού(μέλος της Σχολής Υφαντικής «Το Ξόμπλι»)
Ο Γιάννης Μεγαλακάκης αναφέρει για το παραμύθι :
«Εκείνο που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι να μιλήσω σε ένα μικρό παιδί του σήμερα!
Και συγκεκριμένα, γιατί ένα παιδάκι του σήμερα που ζει στην απόλυτη τεχνολογία και την άνεση της σύγχρονης ζωής, πρέπει κι επιβάλλεται να μάθει τους χορούς, την μουσική, τη γλώσσα αλλά και τους άγραφους κανόνες και νόμους του τόπου του.
Συμβολικά έχω επιλέξει να χρησιμοποιήσω τα στιβάνια –που φοράνε οι παλιοί άνθρωποι- γιατί είναι αυτά που φοράμε για να περπατήσουμε στη ζωή και κατ’ επέκταση να βαδίσουμε στα χνάρια εκείνων ώστε να δούμε κι εμείς που πάμε.
Είναι ένα τρυφερό ταξίδι στην παιδική φαντασία με οδηγούς την μυθολογία, την ιστορία, την παράδοση, την τέχνη και κυρίως την αγάπη και το σεβασμό στο παιδί.»
Επίσκεψη στην Αρχαία Λατώ
Επισκεφτήκαμε την Αρχαία Λατώ η οποία βρίσκεται περίπου 3χλμ βόρεια της Κριτσάς, διάσπαρτα σε ένα διάσελο που ενώνει δύο λόφους σε υψόμετρο περίπου 380μ. Η τοποθεσία αυτή έχει εκπληκτική θέα στον κόλπο του Μιραμπέλου.
Το όνομα Λατώ προέρχεται από την δωρική απόδοση της θεάς Λητώς, που πιθανόν λατρευόταν εδώ. Ωστόσο, επίσημη προστάτιδα της πόλης ήταν η θεά του τοκετού, Ειλείθυια, η οποία απεικονίζεται στα νομίσματα της Λατούς. Επίσης, στη Λατώ γεννήθηκε ο ναύαρχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Νέαρχος (360 – 312 π.Χ.)
Η Λατώ αποτέλεσε μια από τις ισχυρότερες πόλεις της Κρήτης, όπως φαίνεται κι από τις συμφωνίες με άλλες πόλεις που έχουν διασωθεί.
Η Λατώ αποτελεί επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο και θεωρείται η καλύτερα διατηρημένη πόλη της κλασικής – ελληνιστικής περιόδου στην Κρήτη και μια από τις πληρέστερα σωζόμενες στην Ελλάδα.
Επίσκεψη στην Παναγία Κερά Κριτσάς
Επισκεφτήκαμε την Παναγιά Κερά της Κριτσάς η οποία αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα Bυζαντινά μνημεία της Kρήτης (13ος – 14ος αι.) βρίσκεται στην τοποθεσία Λογάρι, 1 χλμ ανατολικά της Kριτσάς.
Είναι τρίκλιτος ναός, με τρούλο στο κεντρικό κλίτος της Παναγίας. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο και το νότιο στη Αγία Άννα. Τα κλίτη ιδρύθηκαν σε διαφορετικές περιόδους.
Το στοιχείο που κάνει το ναό να ξεχωρίζει είναι οι τοιχογραφίες και στα τρία κλίτη (Παλαιολόγια, Μακεδονική, Κρητική).
Εντύπωση επίσης προκαλεί ο λιτός πρακτικός και αποτελεσματικός τρόπος αντιστήριξης του μνημείου με 6 κτιστές αντηρίδες στο βόρειο και νότιο κλίτος,απόλυτα δεμένες αισθητικά με την αρχιτεκτονική του θαυμαστού μνημείου.
Πολλές από τις ιστορημένες αγιογραφίες είναι μοναδικές σε εκφραστικότητα και παράσταση (Μεγάλη δέηση, Αγία Παρασκευή, η φυγή στην Αίγυπτο).
Συνάντηση με τον Μανώλη Χαρούλη
Πραγματοποίησαμε μία ξεχωριστή γνωριμία με τον Μανώλη Χαρούλη τον οποίο επισκεφτήκαμε στο σπίτι του στα έξω Λακώνια.
Έχει ρίζα από την Κριτσά ( από την πλευρά της μητέρας του) και αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες της ευρύτερης περιοχής του Λασιθίου, ενώ πάνω από 30 χρόνια καταθέτει την ψυχή του στα γλυπτά που δημιουργεί με τόσο μεράκι.
Ο Μανώλης Χαρούλης, πατέρας του γνωστού και αγαπητού, Γιάννη Χαρούλη, ο οποίος μας άνοιξε την καρδιά του και μας αποκάλυψε στιγμές της ζωής του.
Μας ξενάγησε στον πολύ ιδιαίτερο χώρο του, μας μίλησε για τα βιώματά του, για τον τρόπο που εμπνέεται και δημιουργεί και μας έκανε να τον βάλουμε για πάντα στην καρδιά μας.
Οι συμμετέχοντες του Βιωματικού Σεμιναρίου χόρεψαν και τραγούδησαν με την συνοδεία της λύρας του Μανώλη Χαρούλη δημιουργώντας ένα εκπληκτικό κλίμα στο φιλόξενο σπίτι της οικογένειας Χαρούλη.
Οδοιπορικό και κρητικοί χοροί στο Οροπέδιο Καθαρού
Πραγματοποίησαμε ένα αξέχαστο οδοιπορικό στο μοναδικό Οροπέδιο Καθαρού.
Το Οροπέδιο του Καθαρού βρίσκεται στα Λασιθιώτικα Όρη, 26 χλμ νότια του Αγίου Νικολάου και 16 χλμ δυτικά της Κριτσάς, σε υψόμετρο 1150 μέτρων και στη σκιά της επιβλητικής κορφής Λάζαρος (2085μ). Τα νερά του οροπεδίου μεταφέρονται μέσω του πανέμορφου φαραγγιού του Χαυγά στο Οροπέδιο Λασιθίου. Το Καθαρό κατοικείται από ελάχιστους μόνιμους κατοίκους, αν και υπάρχουν αρκετές αγροικίες που ανήκουν στην κοινότητα της Κριτσάς. Επίσης, υπάρχουν αρκετές καλλιέργειες από πατάτες, μηλιές και αμπέλια που συντηρούν οι κάτοικοι της Κριτσάς.
Επίσης, το οροπέδιο αποτελεί σημαντικότατο πεδίο έρευνας από τους παλαιοντολόγους, καθώς από τον 19ο αιώνα έχουν βρεθεί απολιθώματα από νάνους ιπποπόταμους και ελέφαντες, που χρονολογούνται γύρω στα 540.000 χρόνια πριν. Το γεγονός αυτό ενισχύει και την πεποίθηση ότι το Καθαρό κάποτε ήταν λίμνη, όπου κατέφευγαν τα ζώα αυτά.
Η παρέα μας γεύτηκε πεντανόστιμα κρητικά εδέσματα στην ταβέρνα του Στερεού στο Καθαρό και στην συνέχεια χόρεψε κρητικούς χορούς μέσα στην απόλυτη δροσιά του τόπου.
Συνάντηση με τον Ευθύμη Βασιλάκη και γλέντι με τον Δημήτρη Σγουρό
Μαζευτήκαμε στο πιο όμορφο στέκι της Κριτσάς, στο καφενείο «Πλάτανος» στο οποίο είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά τον Ευθύμη Βασιλάκη από τον Κρούστα. Ο Ευθύμης Βασιλάκης είναι ένας μερακλής που έχει βιώσει αυθευντικές στιγμές της παράδοσης, έχει χορέψει με ανθρώπους που δεν μάθανε χορό από χοροδιδασκάλους, είναι ο ίδιος ερευνητής και επίσης ράβει παραδοσιακές κρητικές ενδυμασίες. Μας μίλησε για πάρα πολλά στοιχεία και καταστάσεις που αφορούν την μουσικοχορευτική παράδοση του Μιραμπέλου και μας ταξίδεψε μέσα από παλιές ιστορίες.
Αργότερα μπήκε στην παρέα μας ο σπουδαίος μουσικός Δημήτρης Σγουρός ο οποίος μας μίλησε και αυτός για τα δικά του βιώματα , μας εξήγησε πολλές λεπτομέρειες για τον τρόπο παιξίματος σπουδαίων μουσικών της Κρήτης, μας διηγήθηκε το δικό του ταξίδι μέσα στην μουσική και μαζί με τον παιδικό του φίλο Μανώλη Πάγκαλο (λαούτο) μας διασκέδασαν παίζοντας σκοπούς, χορούς και τραγούδια του Κριτσάς και όχι μόνο.
Χωρίς μικρόφωνα και ηχεία στήθηκε ένα αυθόρμητο γλέντι στο κεντρικό σημείο της Κριτσάς στο οποίο οι μουσικοί έπαιξαν στο κέντρο της χορευτικής μας παρέας θυμίζοντας άλλες εποχές.
Ο Δημήτρης Σγουρός αποτελεί ένα κόσμημα για την μουσική παράδοση της Κρήτης.
Γέννημα θρέμμα της Κριτσάς ενός τόπου με πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο, άξιος συνεχιστής και θεματοφύλακας της μουσικής μας παράδοσης. Χρόνια τώρα με σεβασμό και συνέπεια , σεμνά και αθόρυβα, συνεχίζει την καταγραφή και διάσωση πολύτιμων στοιχείων γράφοντας τη δική του ιστορία και βάζοντας ένα γερό αγκωνάρι στο οικοδόμημα της μουσικής μας κληρονομιάς»
Επίσκεψη και ξενάγηση στην Σπιναλόγκα
Επισκεφτήκαμε το νησί της Σπιναλόγκας και είχαμε την μεγάλη χαρά να μας γίνει μία εξαιρετική ξενάγηση.
Το περιβόητο νησί-αποικία των λεπρών στον όρμο του Αγίου Νικολάου υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά ενετικά κάστρα της Κρήτης. Η νησίδα της Σπιναλόγκα βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του κόλπου της Ελούντας, σε θέση κλειδί για τον έλεγχο του φυσικού λιμανιού της. Έχει έκταση 85 στρέμματα και 53 μ. υψόμετρο. Το νησί οχυρώθηκε κατά την αρχαιότητα, το πιθανότερο κατά την ελληνιστική περίοδο, με μεγάλο οχυρωματικό περίβολο.
Πάνω στα ερείπια της αρχαίας οχύρωσης οι Βενετοί οικοδόμησαν ισχυρό φρούριο, που σχεδιάστηκε σύμφωνα με την οχυρωματική πρακτική του προμαχωνικού συστήματος από τον Genese Bressani και τον Latino Orsini.
Είναι μάλλον το μοναδικό κάστρο στην Ελλάδα του οποίου η πρόσφατη ιστορία έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τη μεσαιωνική. Η χρήση του νησιού σαν αποικία λεπρών έχει εμπνεύσει τη συγγραφή βιβλίων και την παραγωγή ταινιών και ντοκυμαντέρ.
Συνάντηση με τον Μανώλη Φιορέτζη
Γνωρίσαμε στην Κριτσά έναν σπουδαίο νέο άνθρωπο που το πάθος του είναι η αυθεντική κρητική παράδοση. Ο Μανώλης Φιορέτζης είναι χορευτής και συλλέκτης λαογραφικού υλικού.
Ο Μανώλης μας μίλησε για τους χορούς του τόπου του με πολλές λεπτομέρειες και μας παρουσίασε πολλές φορεσιές αντρικές και γυναικείες τις οποίες έχει συλλέξει από τα σπίτια των συγχωριανών του.
Επίσης μας παρουσίασε με πολύ όμορφο τρόπο την «Κούδα» η οποία αποτελεί την γυναικεία κριτσώτικη ενδυμασία. Ήταν μια πολύ όμορφη και ουσιαστική εμπειρία.
Κλείσιμο του Τριημέρου με γλέντι
Στο τελευταίο βράδυ του Βιωματικού Σεμιναρίου μαζευτήκαμε και πάλι στο αγαπημένο στέκι του Μανώλη Πάγκαλου στο κέντρο της Κριτσάς.
Οι συμμετέχοντες παρέλαβαν από εμάς την καθιερωμένη Βεβαίωση Συμμετοχής και ακολούθησε γλέντι με εξαιρετικούς νέους μουσικούς της Κριτσάς οι οποίοι μας συγκίνησαν και μας εντυπωσίασαν.
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε από καρδιάς τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Κριτσάς Κίμωνα Κουτουλάκη και όλα τα μέλη του Συλλόγου για την άψογη συνεργασία, την στήριξη τους σε κάθε δράση στο Βιωματικό Σεμινάριο.
Να ευχαριστήσουμε θερμά όλους τους συμμετέχοντες του Σεμιναρίου για την αγάπη τους στο πολιτιστικό μας έργο και για τις πολύ όμορφες στιγμές που ζήσαμε μαζί στο Τριήμερο.
Να ευχαριστούμε θερμά τους κατοίκους της Κριτσάς που προλάβαμε να γνωρίσουμε για την εγκάρδια φιλοξενία και την θετική τους ενέργεια σε κάθε δράση μας.
Γιάννης Μεγαλακάκης
Ερευνητής – Συγγραφέας – Δάσκαλος Κρητικών Χορών
