Οταν ο Brad Norman είδε για πρώτη φορά φαλαινοκαρχαρία να κολυμπά στη δυτική ακτή της Αυστραλίας ενθουσιάστηκε τόσο, που κόντεψε να καταπιεί τον αναπνευστήρα του. Ωστόσο, ένιωθε απόλυτα ασφαλής. Από εκείνη τη μέρα ο Αυστραλός θαλάσσιος βιολόγος αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του στην εξερεύνηση και στην προστασία του μυστηριώδους αυτού γίγαντα.
Παρ’ όλο που ο φαλαινοκαρχαρίας έχει μήκος όσο ένα λεωφορείο και, συνεπώς, είναι δύσκολο να τον αγνοήσει κανείς, οι βιολόγοι δε γνωρίζουν και πολλά γι’ αυτόν. Το ζευγάρωμα, η γέννηση, η ενηλικίωση, η περιπλάνηση και ο θάνατος του φαλαινοκαρχαρία δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Μέχρι το 1986 οι επιστήμονες είχαν καταγράψει μόλις 320 εμφανίσεις φαλαινοκαρχαρία.
Έκτοτε, όμως, ο πληθυσμός του αυξήθηκε εκρηκτικά και ο γίγαντας –που ζει στα νερά γύρω από τον Iσημερινό– έχει παρατηρηθεί σε 124 χώρες. Αυτό οφείλεται βεβαίως και στην αύξηση του καταδυτικού τουρισμού.
Αυτό που τραβάει αμέσως το μάτι σε ένα φαλαινοκαρχαρία είναι οι ανοιχτόχρωμες κηλίδες του, που μοιάζουν με ενάλιο έναστρο θόλο. Ο Brad Norman είχε την ιδέα να αξιοποιήσει τις κηλίδες ως ένα είδος δακτυλικών αποτυπωμάτων που καθιστούν εύκολη την αναγνώριση κάθε ατόμου. Έτσι, το 1999 κατασκεύασε τη βάση δεδομένων ECOCEAN, στην οποία μπορεί ο οποιοσδήποτε να στείλει όσες φωτογραφίες φαλαινοκαρχαριών διαθέτει. Αυτή η βάση δεδομένων καθιστά εφικτή την καταγραφή της συμπεριφοράς και του πληθυσμού χωρίς να ενοχλούνται τα ζώα. Τόσο επιστήμονες όσο και ερασιτέχνες δύτες έχουν συνδράμει με μεγάλο ζήλο το ECOCEAN, που σήμερα φιλοξενεί 2.300 φωτογραφίες 1.900 διαφορετικών ζώων.
Η Αστρονομία στην υπηρεσία της Βιολογίας
Το μεγάλο βήμα του ECOCEAN έγινε το 2002, όταν ο Brad Norman ξεκίνησε τη συνεργασία με τον προγραμματιστή Jason Holmberg και τον αστροφυσικό Zaven Arzoumanian της NASA. Οι δύο επιστήμονες του διαστήματος οργάνωσαν και αυτοματοποίησαν τη βάση δεδομένων με τέτοιο τρόπο που ο Brad Norman δε χρειαζόταν πλέον να χάνει χρόνο συγκρίνοντας κάθε καινούρια φωτογραφία με τις ήδη υπάρχουσες στη βάση, προκειμένου να ταυτοποιήσει τον φαλαινοκαρχαρία της φωτογραφίας. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν έναν αλγόριθμο που είχαν κατασκευάσει για την καταγραφή αστρικών σχηματισμών που συλλαμβάνει το τηλεσκόπιο Hubble. Ο αλγόριθμος αυτός καταγράφει πλέον με την ίδια ακρίβεια το πού βρίσκονται οι λευκές κηλίδες σε ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος ενός φαλαινοκαρχαρία. Όταν ένας δύτης στείλει μια φωτογραφία, ο αλγόριθμος συγκρίνει τη θέση των κηλίδων με όλες τις φωτογραφίες της βάσης δεδομένων και αποφαίνεται για το ποιο από τα 1.900 καταγεγραμμένα άτομα εμφανίζεται στη φωτογραφία.
Οι φαλαινοκαρχαρίες είναι μεγάλοι και φιλικοί. Συχνά κολυμπούν κοντά στην επιφάνεια και είναι εξαιρετικά αργοί. Παρά την τεράστια σωματοδομή τους, κολυμπούν με μόλις 3 – 6 χλμ./ώρα και επομένως είναι ένα από τα λίγα θαλάσσια ζώα που ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει στο κολύμπι. Τον Απρίλιο του 2009, ωστόσο, ο Brad Norman και οι συνεργάτες του απέδειξαν ότι ο γίγαντας του βυθού δεν κολυμπά πάντα το ίδιο αργά.
Οι επιστήμονες προσάρμοσαν ένα προηγμένο σύστημα μέτρησης σε έντεκα φαλαινοκαρχαρίες, το οποίο κατέγραφε οκτώ φορές το δευτερόλεπτο την ταχύτητα, την επιτάχυνση, την κατεύθυνση, το βάθος και τα χτυπήματα του ουραίου πτερυγίου τους.
Εφόρμηση προς τον βυθό
Ο συνδυασμός των διαφορετικών στοιχείων μέτρησης έδειξε εντελώς αναπάντεχα πως ο φαλαινοκαρχαρίας κολυμπά ταχύτατα όταν καταδύεται στα βαθιά. Απλώς βουτά και ξανανεβαίνει με δυνατά χτυπήματα του πτερυγίου της ουράς και θυμίζει περισσότερο πτηνό που εφορμά παρά ψάρι.
Άλλες μετρήσεις έδειξαν πως το ζώο σε τακτά διαστήματα κατεβαίνει σε βάθος 1.000 – 1.500 μέτρων.
Κατά τη διαδρομή αυτή, ανοίγει το στόμα του 30 φορές το λεπτό, καταπίνει μια χαψιά νερό και το απαντλεί από τα βράγχια, που λειτουργούν σαν φίλτρα.
Όλα τα ζώα που συναντάει στην πορεία του και είναι μεγαλύτερα των 2 – 3 χιλιοστών αιχμαλωτίζονται και γίνονται βορά στις ορέξεις του.
Αυτό που παραμένει άγνωστο είναι το πόσο γρήγορα αναπτύσσεται ο φαλαινοκαρχαρίας με αυτά τα γεύματα αβγών, οστρακοειδών και μικρών ψαριών, αλλά το σίγουρο είναι ότι συνήθως φτάνει τα 12 και καμιά φορά και τα 18 μέτρα. Οι βιολόγοι εκτιμούν πως η διάρκεια ζωής του κυμαίνεται από 60 έως 100 έτη. Φυσικά, αυτό, όπως και άλλα στοιχεία που αφορούν τον κύκλο ζωής του, δεν είναι παρά εικασίες. Για πρώτη φορά το 1995 οι βιολόγοι ανακάλυψαν πως οι φαλαινοκαρχαρίες δεν είναι ωοτόκοι αλλά γεννούν μικρά. Με το ECOCEAN, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και, φυσικά, την ακαταπόνητη προσπάθεια του Brad Norman είναι πιθανό τα επόμενα χρόνια να έχουμε όλο και περισσότερα συγκεκριμένα στοιχεία γι’ αυτό τον εντυπωσιακό θαλάσσιο οργανισμό.
