του Γιάννη Βουρδουμπά*
Η έννοια της ανάπτυξης απετέλεσε στο παρελθόν κομβικό σημείο στη σκέψη των οικονομολόγων που στην πλειοψηφία τους πίστευαν ότι η συνεχής και διατηρήσιμη ανάπτυξη θα οδηγούσε στην ευημερία των ανθρώπινων κοινωνιών.
Από τα τέλη όμως του 20ου αιώνα άρχισε να αμφισβητείται η παραδοσιακή έννοια της ανάπτυξης καθώς πλήθαιναν τα παραδείγματα που η υψηλή οικονομική ανάπτυξη δεν ταυτιζόταν με την ανθρώπινη ευημερία, ενώ η ρύπανση του περιβάλλοντος και η υποβάθμιση των φυσικών πόρων σε κοινωνίες με υψηλούς δείκτες ανάπτυξης υπονόμευαν την δυνατότητά τους να ευημερήσουν.
Στη σκέψη σημαντικών οικονομολόγων όπως ο Τζέιμς Τόμπιν (βραβείο Νόμπελ Οικονομικών 1981) και ο Αμάρτυα Σεν (βραβείο Νόμπελ Οικονομικών 1998), η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης υποκαταστάθηκε από την έννοια της ανθρώπινης ανάπτυξης, η οποία συνεκτιμούσε τη δυνατότητα των ανθρώπων να ζήσουν αρκετά και με καλή υγεία, να εκπαιδευτούν και να διαθέτουν τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους για να έχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής. Η έννοια αυτή της ανθρώπινης ανάπτυξης υιοθετήθηκε το 1990 από τον ΟΗΕ (Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών) με την έκθεσή του για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Είχε προηγηθεί βέβαια περίπου 20 χρόνια νωρίτερα (1972) η έκθεση του κλαμπ της Ρώμης με τίτλο «Τα όρια της Μεγέθυνσης» (The limits to growth) που τεκμηριωνόταν για τον πλανήτη τα όρια που έθεταν στην ανθρώπινη ευημερία διάφοροι παράγοντες όπως η αύξηση του πληθυσμού, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η έλλειψη τροφίμων η εξαντλησιμότητα των φυσικών πόρων κ.άλ.
Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1987, η επιτροπή του ΟΗΕ υπό την προεδρεία της κας Μπρούτλαντ πρώην πρωθυπουργού της Νορβηγίας, καθιέρωσε με την έκθεσή της την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, σαν την ανάπτυξη που επιτρέπει την επίτευξη της ευημερίας της σημερινής γενιάς χωρίς να υπονομεύεται η δυνατότητα επίτευξης ευημερίας των επόμενων γενεών.
Σήμερα εντείνεται ο προβληματισμός των οικονομολόγων και των κοινωνικών επιστημόνων για την ενσωμάτωση στα στατιστικά εργαλεία και στους δείκτες για την ανάπτυξη διαφόρων παραμέτρων που επηρεάζουν την ευημερία των ανθρώπινων κοινωνιών όπως οι ατομικές και πολιτικές ελευθερίες, ο διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος, το επίπεδο ευτυχίας, η συμμετοχή στη κοινωνική ζωή, το επίπεδο των ανισοτήτων μεταξύ του πληθυσμού κ.ά.
Ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης όπως υπολογίζεται από τον ΟΗΕ είναι ένας σύνθετος δείκτης, ο οποίος όπως προαναφέρθηκε λαμβάνει υπ’ όψη του:
α) Την υγεία των κατοίκων όπως εκφράζεται από το προσδόκιμο επιβίωσης κατά τη γέννηση.
β) Το επίπεδο μόρφωσης των κατοίκων όπως εκφράζεται από τα έτη μόρφωσης.
γ) Τις οικονομικές δυνατότητες και το επίπεδο ζωής των κατοίκων όπως εκφράζεται από το κατά κεφαλήν εισόδημα.
Η κατάταξη των διαφόρων χωρών σύμφωνα με το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης το έτος 2010 παρουσιάζεται στο παρατιθέμενο πίνακα, που φαίνεται ότι η χώρα μας κατατάσσεται στις χώρες με πολύ υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης και καταλαμβάνει την 22η θέση με δείκτη 0,855, έναντι της 25ης θέσης το έτος 2009 (μεταξύ 162 χωρών).
Από τον πίνακα αυτόν φαίνεται ότι από τις 42 αυτές χώρες, οι 27 ανήκουν στην Ευρώπη που παραμένει η ήπειρος με τις περισσότερες χώρες που έχουν πολύ υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΟΟΣΑ την περίοδο 1980 – 2010, ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης στην Ελλάδα ανερχόταν με ρυθμό 0,6% ετησίως και συνολικά ανήλθε από το 0,707 στο 0,855 την περίοδο αυτή. Για τις χώρες του ΟΟΣΑ την ίδια περίοδο ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης ανήλθε από 0,723 σε 0,853 δείχνοντας ότι για την τριαντακονταετία αυτή η άνοδος της Ελλάδας ήταν μεγαλύτερη του μέσου όρου των χωρών του ΟΟΣΑ.
Φαίνεται λοιπόν ότι παρά την τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κρίση στη χώρα μας ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης της παραμένει πολύ υψηλός και ενώ ο δείκτης αυτός δεν αντικατοπτρίζει πλήρως το επίπεδο ευημερίας μιάς χώρας, όμως συνεκτιμά εκτός από το κατά κεφαλήν εισόδημα, την υγεία και τη μόρφωση του πληθυσμού της.
Π Ι Ν Α Κ Α Σ 1
ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ
ΜΕ ΤΟΝ ΔΕΙΚΤΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΟΗΕ (2010)
Χώρες με πολύ υψηλή ανάπτυξη
