Δημοκρατία: Ευαίσθητο και πάντα περιζήτητο πολίτευμα…

Γράφει ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΟΓΛΟΥ
stcloris@yahoo.com

´Δημοκρατία: η καταπίεση του λαού από το λαό για το λαό´ (!)
[Oscar Wilde]

ΠΟΛΛΑ λέγονται και περισσότερα γράφονται για τη μορφή δημοκρατίας που έχουμε στη χώρα μας σήμερα. Η παραπάνω σαρκαστική ρήση του O.W. απεικονίζει μια δημοκρατία περίπου σαν αυτή που βιώνουμε πρόσφατα: υπερβολικά ακραία στην πολιτική και οικονομική καταπίεσή της, με πρωτοφανείς απώλειες πολιτικό «δημοκρατικών κατακτήσεων» και «δικαιωμάτων». Ετσι που, ως πολιτικό σύστημα, να αμφισβητείται τελείως χαρακτηριζόμενη ακόμη και ως «χούντα»! Αλλά, όλα βάλλονται κι όλα μεταβάλλονται…
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ θεωρείται το πιο επιτυχημένο πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης μιας χώρας: είτε άμεση -όπως ήταν στην κλασική της μορφή, είτε έμμεση (αντιπροσωπευτική) – όπως είναι σήμερα. Υπήρξαν και υπάρχουν πολλοί και ποικίλοι τρόποι διακυβέρνησης των ανθρώπων, στους οποίους ιστορία και πολιτική φιλοσοφία αναφέρονται διεξοδικά…
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ βασίζει την ισχύ της (κράτος) στο λαό (δήμος). Το εύρος της προσδιορίζεται επιτυχημένα από τον Γ. Παπανδρέου (1888-1968), τον επιλεγόμενο και «γέρο της Δημοκρατίας» (1). Οι σύγχρονοι πολιτικοί, προκειμένου να αναρριχηθούν στην εξουσία με «δημοκρατικό τρόπο», μετέρχονται κάθε μέσο -ψεύδος και κολακεία-, με υποσχέσεις και θωπείες των ψηφοφόρων τους («ο λαός στην εξουσία…», «επανεκκίνηση (ή επανίδρυση) του κράτους», «αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών»), κ.ά. Αλλά και ακολουθώντας «υπόγειες διαδρομές» (διαπλοκή και διαφθορά, καλπονοθευτικά συστήματα) προκειμένου να υφαρπάξουν την ψήφο του λαού…
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ είναι μεταλλαγμένη, σήμερα: πολύμορφη, ή… απρόσωπη, ή κατ’ όνομα δημοκρατία! Μιλάμε για medio-κρατία (που επιβάλλεται από τα ΜΜΕ, με μεγιστάνες τύπου Μέρντοχ), για «αντιπροσωπευτική» (αλλά ενισχυμένη) μη ανταποκρινόμενη στην πραγματική πλειοψηφία του λαού), επιχειρηματική (με πολιτικούς-ανδρείκελα), «επιπολιτισμική» (acculturation) με κυρίαρχο στοιχείο τη… δημοκρατική «πολιτισμική» αφομοίωση μικρότερων χωρών, καταναλωτική (που επιβάλλει ένα γενικό modus Vivendi για μια ψευδο-ευημερούσα κοινωνία, με δανεικές ζωές) κ.ά..
ΕΙΝΑΙ βέβαιο ότι η πρώτη έννοια της δημοκρατίας (2) έχει αλλοιωθεί. Όμως η ουσιαστική δημοκρατία, ως αιτούμενο πολίτευμα παραμένει στον κόσμο («αραβική άνοιξη», «αγανακτισμένοι»). Με μέσο την απίστευτη τεχνολογία, πάψαμε να έχουμε ιδιωτική ζωή, σήμερα. Περιορίζονται αφάνταστα τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματά μας, στο όνομα της… προστασίας μας! Αντίδοτο στην ασυδοσία της «τεχνοκρατικής δημοκρατίας» είναι η αναδυόμενη δύναμη της «διαδικτυακής δημοκρατίας», έστω με όλες τις εγγενείς αδυναμίες της…
ΠΟΛΛΑ τα ερωτήματα που γεννά η τωρινή δημοκρατία στη χώρα μας και αλλού: Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία μας στηρίζεται άραγε στις έννοιες που έχουμε για την ελευθερία (liberté) και τον πολίτη (citoyen), όπως αυτές διαμορφώθηκαν με τη Γαλλική Επανάσταση, ή μήπως προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της οικονομίας της εποχής μας; Πόσο εφικτή είναι η ρήση που θέλει τη δημοκρατία να μην αρκείται σε κάποια κεκτημένα, αλλά -να- «εγείρει διαρκώς νέα αιτούμενα»; Πόσο, άραγε, μια δημοκρατία «δυτικού τύπου» είναι είδος που μπορεί να επιβληθεί και στους άλλους; Είναι δυνατόν ένα σύστημα διακυβέρνησης, να εξαχθεί μέσω πολέμου ή… καταναλωτικών αγαθών σε άλλες χώρες; Σήμερα, πολλά συστήματα-που αυτοαποκαλούνται δημοκρατίες- δεν ταυτίζονται, άραγε, με τον τρόπο ζωής των μελών των κοινωνιών τους, των ηθών και εθίμων ή το δέον γενέσθαι της θρησκείας τους (ισλαμική «δημοκρατία»); Αλήθεια, τι σημαίνει δημοκράτης και τι «δημοκρατικό ήθος», σήμερα;
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ για τη σημερινή μορφή της δημοκρατίας επιλέγουμε δυο εύγλωττους αφορισμούς του Ουμπέρτο Εκο:
-«Δημοκρατία δεν σημαίνει πως η πλειοψηφία έχει το δίκιο. Σημαίνει πως έχει το δικαίωμα να κυβερνάει».
-«Δημοκρατία δεν σημαίνει ότι η μειοψηφία έχει άδικο. Σημαίνει πως, ενώ σέβεται την κυβερνητική πλειοψηφία, υψώνει δυνατά τη φωνή της κάθε φορά που νομίζει ότι η πλειοψηφία έχει άδικο (ή ακόμη χειρότερα όταν αντιτίθεται στους νόμους, την ηθική και τις αρχές της δημοκρατίας), και οφείλει να το πράττει δυναμικά, γιατί αυτή είναι η εντολή των πολιτών. Οταν η πλειοψηφία υποστηρίζει ότι έχει δίκιο και η μειοψηφία δεν αντιδράει, τότε η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο».

ΣΗΜΕΙΩΣEIΣ:
-(1)Γεώργιος Παπανδρέου (παππούς σημερινού πρωθυπουργού) [1922]: «Υπάρχει δημοκρατία, όταν ισχύη αληθώς το «κράτος του δήμου». […] Αλλά η εικόνα της Δημοκρατίας η σύγχρονος ευρύνεται ακόμη περισσότερον. Είναι επίσης κοινωνική και οικονομική. […] Και τέλος είναι έννοια ηθική και ψυχική. Σημαίνει: πολιτικήν ανατροφήν και διαπαιδαγώγησιν του Λαού. Αύξησιν του λαϊκού πολιτισμού. Ηθικήν εξυγίανσιν και ψυχικήν έξαρσιν, εις τρόπον ώστε οι Άρχοντες και οι κυβερνήται εκάστοτε να μη διαμορφώνωνται εις τυράννους και είδωλα, αλλά να παραμένουν πάντοτε πιστοί λειτουργοί των συνειδητών θελήσεων και συμφερόντων του Λαού. Και αυτή είναι η τελική έννοια της Δημοκρατίας […]. Σημαίνει «κυριαρχίαν του Λαού» αξίου να ασκή την κυριαρχίαν του…».
[Από το βιβλίου των Γ. Κασιμάτη – Π. Πετρίδη – Άγ. Σιδεράτου, «Γεώργιος Παπανδρέου (1888-1968)». «Νέα Σύνορα», 1988. 73.]    -(2) «Χρώμεθα γαρ πολιτεία ου ζηλούση τους των πέλας νόμους, παράδειγμα δε μάλλον αυτοί όντες τισίν ή μιμούμενοι ετέρους· και όνομα μεν δια το μη ες ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται· μέτεστι δε κατά μεν τους νόμους προς τα ίδια διάφορα πάσι το ίσον, κατά δε την αξίωσιν, ως έκαστος εν τω ευδοκιμεί, ουκ από μέρους το πλέον ες τα κοινά ή απ’ αρετής προτιμάται, ουδ’ αυ κατά πενίαν, έχων γε τι αγαθόν δράσαι την πόλιν, αξιώματος αφανεία κεκώλυται· ελευθέρως δε τα τε προς το κοινόν πολιτεύομεν και ες την προς αλλήλους των καθ’ ημέραν επιτηδευμάτων υποψίαν, ου δι’ οργής τον πέλας, ει καθ’ ηδονήν τι δρα, έχοντες, ουδέ αζημίους μεν, λυπηράς δε τη όψει αχθηδόνας προστιθέμενοι· ανεπαχθώς δε τα ίδια προσομιλούντες τα δημόσια δια δέος μάλιστα ου παρανομούμεν, των αιεί εν αρχή όντων ακροάσει και των νόμων και μάλιστα αυτών όσοι τε επ’ ωφελεία των αδικουμένων κείνται και όσοι άγραφοι όντες αισχύνην ομολογουμένην φέρουσιν».
(= «Χρησιμοποιούμε ένα πολίτευμα που δε ζηλεύει τους νόμους των γειτόνων μας, γιατί δε μιμούμαστε τους άλλους, αλλά εμείς μάλλον είμαστε παράδειγμα για μίμηση. Και ονομάζεται δημοκρατία, επειδή σ’ αυτό την εξουσία την ασκούν οι πολλοί και όχι οι λίγοι. Στις ιδιωτικές μας διαφορές είμαστε ίσοι απέναντι στους νόμους, ενώ στο δημόσιο βίο καθένας μας κρίνεται ανάλογα με τις ικανότητες του σε κάποιο κλάδο και προωθείται στα διάφορα αξιώματα με βάση την ατομική του αξία και όχι την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει. Κανείς δεν εμποδίζεται από την ασημότητά του, όταν είναι φτωχός, να κάνει κάτι καλό στην πόλη, αν έχει αυτή τη δυνατότητα. Είμαστε ελεύθεροι πολίτες όχι μόνο στις δημόσιες σχέσεις μας, αλλά και σαν άτομα, στις καθημερινές σχέσεις μεταξύ μας, γιατί δεν υποψιαζόμαστε ο ένας τον άλλο, δεν οργιζόμαστε με το γείτονά μας, αν κάνει κάτι που τον διασκεδάζει, ούτε του δείχνουμε τη δυσαρέσκειά μας με πρόσωπο κατσουφιασμένο, πράγμα που δεν τον βλάπτει βέβαια, αλλά τον στεναχωρεί. Ενώ λοιπόν στην ιδιωτική μας ζωή, δεν ενοχλούμε ο ένας τον άλλον, στο δημόσιο βίο δεν παρανομούμε από σεβασμό. Υπακούμε στους άρχοντές μας και στους νόμους, και κυρίως στους νόμους που έχουν ψηφιστεί για να προστατεύουν τους αδικούμενους καθώς και σ’ εκείνους που ενώ είναι άγραφοι, η παράβασή τους προκαλεί αναμφισβήτητη ντροπή».(Θουκυδίδου, Ιστοριών Β’, κεφ. 37)