Επιμέλεια:
ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ
info@herb.gr
Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι MERCURIALIS annus (Μερκουριάλις η μονοετής). Ανήκει στην οικογένεια των Ευφορβιοειδών.
Φύεται σε όλη την Ευρώπη και τη δυτική και βόρειο Ασία. Είναι διαδεδομένο παντού σε καλλιεργούμενα και χέρσα χωράφια, αναχώματα κ.ά. Εμφανίζεται ως ζιζάνιο στα αμπέλια, στους κήπους, κυρίως σε σειρές καλλιεργειών και λαχανικών. Εξαιτίας της μικρής δυνατότητάς του για φωτεινότητα δεν μπορεί να εμφανιστεί στα δημητριακά.
Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Σκαρόχορτο, Πρωτοθέρης, Πρωτοθέριγος, Βροντοθέρι, Παρθενούδι, Σκαροβότανο, Φλώμος, Σκαρολάχανο, Σκυλολάχανο.
Είναι φυτό μονοετές και δηλητηριώδες, δίοικο. Δηλαδή άλλα φυτά είναι αρσενικά και άλλα θηλυκά. Φύλλα το μήκος των οποίων κυμαίνεται από 1,5 έως 5 εκατοστά, αντίθετα, μαλακά, αυγοειδή, οδοντωτά. Στέλεχος διακλαδιζόμενο από τη βάση του στελέχους. Ρίζα κάθετη και λεπτή. Άνθη αρσενικά σε στάχυα. Τα θηλυκά άνθη είναι λίγο μεγαλύτερα, μοναχικά, άμισχα. Τα άνθη του κρατάνε όλο το καλοκαίρι. Καρπός (κάψουλα) κατσαρωμένος. Το φυτό φτάνει σε ύψος τους 40 πόντους.
Ιστορικά στοιχεία:
Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης γνώριζε τις καθαρτικές του ιδιότητες. Οι Διοσκουρίδης, Γαληνός, Ορειβάσιος και Παύλος Αιγινίτης το αναφέρουν σαν «Λινοψύστιδα», διαφημίζουν δε τις καθαρτικές του ιδιότητες. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει με τα συνώνυμα ´Παρθένιον´, ´Αριτρυλλίδα´, ´Χρυσίτιδα´ και το συνιστούσε ως κατάπλασμα επί των γεννητικών οργάνων των ανδρών. Της θηλυκής μερκουριαλίτιδος για τη σύλληψη θηλυκού και της αρσενικής για τη σύλληψη αρσενικού παιδιού.
Οι αγρότες χρησιμοποιούσαν το φυτό αυτό σαν καθαρτικό και χολαγωγό.
Το χρησιμοποιούσαν ακόμη στη βαφική, γιατί δίνει μία κυανή βαφή πολύ ωραία. Ο Chevreul λέει ότι δεν έχει καμία ομοιότητα το χρώμα αυτό με το χρώμα του ινδικού (λουλακίσιο).
Στην Πελοπόννησο (Λάκωνες και Αρκάδες) το ονόμαζαν «σκαρολάχανο» και το χρησιμοποιούσαν ως καθαρτικό και το βραστάρι του 25 – 50 γραμμάρια σε 450 γραμμάρια νερό, αντί της μολόχας, ως μαλακτικό. Οι μαμές το θεωρούσαν ότι συντελούσε στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας στις γυναίκες που είχαν γεννήσει, υπό μορφή εγχύματος (έβαζαν μια απλοχεριά του φυτού σε 500 γραμμάρια νερό. Επίσης το χρησιμοποιούσαν ως κατάπλασμα πάνω στην κοιλιά των εγκύων γυναικών για να διευκολυνθεί η γέννα.
Στη Γαλλία οι γυναίκες το χρησιμοποιούσαν ως κατάπλασμα για να κοπεί το γάλα. Ένας πρακτικός φαρμακοποιός κατασκεύαζε ένα σιρόπι που στην εποχή του ήταν πολύ της μόδας, με το όνομα «Σιρόπι της μακροζωίας», το οποίο παρασκεύαζε από χυμό Μερκουριαλίδος, ρίζα Γερμανικής ή Φλωρεντιανής Ίριδος και Γεντιανής, κατεργασμένα μέσα σε κρασί. Το φάρμακο αυτό το έδιναν ως καθαρτικό και τονωτικό, για να συστέλλει την κοιλιά και να δυναμώνει ταυτόχρονα τα όργανα. Αρθριτικοί θεραπεύθηκαν με το σιρόπι αυτό. Οι δυσκοίλιοι, κακόχυμοι και ασθματικοί γέροι είχαν βρει σε αυτό ένα θαυμάσιο φάρμακο.
Στην Κρήτη το ονομάζουν Μερκουριάλις αλλά και Σκαρολάχανο. Την ονομασία Σκαρολάχανο όμως στο νησί τη χρησιμοποιούν κύρια για το φυτό, Κράμβη η Κρητική (Brassica Cretica), η οποία είναι αυτοφυές άγριο λάχανο που μόνο «οι σκάρες (αρπακτικά όρνεα) μπορούν να το φτάσουν και να το φάνε, επειδή φυτρώνει στα φρούδα και στσοι τσούνους (υψηλοί γκρεμοί)».
Στην Κρήτη συνήθιζαν να βάζουν λίγα φύλλα Μερκουριαλίδος στα χόρτα των εγκύων, για να μην παθαίνουν δυσκοιλιότητα.
Συστατικά – χαρακτήρας:
Όλο το φυτό έχει οσμή αηδιαστική και ναυτιώδη, γεύση πικρή και πολύ δυσάρεστη.
Κατά τον Fenenille περιέχει ένα κύριο καθαρτικό συστατικό, πικρό, ξυλώδη ουσία, χλωροφύλλη, φυτικό λεύκωμα, λευκή λιπαρή ύλη, πτητικό έλαιο, πτητικό οξύ, διάφορα άλατα και αμμωνία. Αν αποσταχθεί το φυτό δεν αποδίδει αιθέριο έλαιο γιατί το αρωματικό στοιχείο που περιέχει αποσυντίθεται αμέσως και εξαφανίζεται στη θερμοκρασία του βραζόμενου νερού. Ο Reichardt κατόρθωσε με μία ιδιαίτερη μέθοδο να απομονώσει ένα αλκαλοειδές πολύ δηλητηριώδες, με την μορφή ελαιώδους υγρού και οσμή ναυτιώδη, που το ονόμασε μερκουριαλίνη. Έχει αλκαλική αντίδραση, στον ατμοσφαιρικό αέρα δε μεταβάλλεται σε ρητίνη με βουτυρώδη σύσταση. Κατά τον Planchon , τα φύλλα του φυτού, περιέχουν ένα κύριο πικρό συστατικό, μία χρωστική ουσία και ένα αλκαλοειδές, την μερκουριαλίνη, που βρίσκεται συνδυασμένη με μικρή ποσότητα τριμεθυλαμίνης ή μονο-τριμεθυλαμίνης, διαλυτής στο νερό. Ο χυμός του κάνει κυανό το χαρτί του ηλιοτροπίου.
Το φυτό περιέχει ακόμη σαπωνίνες και αμίνες (μεθυλαμίνη και τριμεθυλαμίνη).
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Ανθίζει από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό όταν είναι φρέσκο αλλά και αποξηραμένο. Συλλέγεται πριν την άνθιση.
Παρασκευή και δοσολογία:
Τα φύλλα παρασκευάζονται ως αφέψημα. Βράζουμε 20 – 30 γραμμάρια φρέσκων φύλλων σε μισό λίτρο νερό για 10 λεπτά. Αν το βότανο είναι αποξηραμένο παρασκευάζεται ως έγχυμα ρίχνοντας 7 – 10 γραμμάρια αποξηραμένου βοτάνου σε μισό λίτρο νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Είναι βότανο καθαρτικό, χολαγωγό και υδραγωγό. Δρα ως ευκοίλιο και υπνωτικό. Είναι διουρητικό βότανο και χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις υδρωπικίας. Τα φύλλα του γίνονται μαλακτικά καταπλάσματα.
Το ομοιοπαθητικό βάμμα της μερκουριαλίδας ενδείκνυται εναντίον των ρευματισμών και των παθήσεων του στομάχου.
Προφυλάξεις:
Δεν έχει παρουσιάσει παρενέργειες. Για τον λόγο αυτό τηρούμε απλά με προσοχή τη συνιστώμενη δοσολογία.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση dianthοs@otenet.gr
