Toυ: ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ
Οι Καλύβες διαθέτουν και σήμερα πλήθος από ομορφιές και θέλγητρα που τα κρύβουν ζηλότυπα από τα μάτια των βιαστικών επισκεπτών τους. Όπως είπαμε και την προηγούμενη βδομάδα, ο μεσαιωνικός πυρήνας του οικισμού διατηρείται σε μεγάλο βαθμό ακόμα. Αρκετά παλιά σπίτια έχουν επισκευαστεί και αποκατασταθεί από τους ιδιοκτήτες τους, ενώ τα λίγα νεοκλασικά αρχοντικά, κυρίως κατά μήκος του κεντρικού δρόμου, αποτελούν χαριτωμένες σφήνες αστικής ευμάρειας μέσα στον παραδοσιακό ιστό. Δυστυχώς, δε λείπουν και οι αντίστοιχες ´σφήνες´ σύγχρονης κακογουστιάς, που, όπως σε όλους σχεδόν τους αναπτυσσόμενους παράλιους οικισμούς της Κρήτης, καταστρέφουν την όμορφη εικόνα, απειλώντας τη μετατροπή του γοητευτικού περιβάλλοντος της Κρήτης που αγαπήσαμε, σε υποβαθμισμένο προάστιο της Αθήνας. Έτσι όπως υποθηκεύεται το μέλλον της Κρήτης είναι απορίας άξιο πώς δεν ξεκινάει ένας αγώνας αντιστροφής, πραγματικής αποκατάστασης και αλλαγής. Βέβαια η αλλοίωση του περιβάλλοντος είναι πρώτα απ´ όλα εικόνα της αλλοίωσης της δικής μας ψυχής, που είναι πρώτιστη και σημαντικότερη αιτία για την όποια εθνική κακοδαιμονία και αποτυχία μας. Η κοινωνική συνείδηση, η αίσθηση της ευθύνης που οι παππούδες μας είχαν αναπτύξει πολύ περισσότερο από μας, είναι μέγιστη ανάγκη να καλλιεργηθεί συστηματικά και μάλιστα ´εξ απαλών ονύχων´.
Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο θέμα μας, γιατί ο πειρασμός να ξεστρατίσουμε σε ανώφελα ίσως μαθήματα πολιτικοκοινωνικής ορθότητας είναι μεγάλος…
Στην απογραφή των ναών και των μονών του 1637, οι Καλύβες αναφέρονται (Calivas) με τον ναό της Παναγίας (Μυρτιδιώτισσας) που τον δηλώνει ο παπάς Κωνσταντίνος Ψαρομίλιγγος με έσοδα 30 υπέρπυρα. Ο ναός σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση, πρόσφατα αποκαταστημένος, στο κέντρο περίπου του παλιού πυρήνα του χωριού. Είχε επισκευαστεί στα τέλη του 19ου αιώνα και σήμερα είναι δίκλιτος. Στο μέσο της πρόσοψής του σώζεται πέτρινη κτητορική επιγραφή. Περιβάλλεται από κηπάριο, στο μαντρότοιχο του οποίου βρίσκεται εντυπωσιακή θολωτή κρήνη της τουρκοκρατίας με δύο κρουνούς. Στην απογραφή του 1637 αναφέρονται και άλλοι ναοί στο ´castel Apicorno´, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι βρισκόταν εντός των τειχών. Αναφέρεται η Αγ. Παρασκευή (πιθανόν στη θέση της μεταγενέστερης) ως μικρή μονή, δηλωμένη από τον ´geromonaco´ Μεθόδιο Σκορδύλη, η Αγ. Τριάδα από τον επίσης ιερομόναχο Καλλίνικο Παπαδόπουλο κι ο Αγ. Νικόλαος που δεν υπάρχει σήμερα. Αναφέρεται επίσης το μοναστήρι της Παναγίας, προφανώς η Κερά, με τέσσερις μοναχούς, που τη δηλώνει ο ιερομόναχος Μανούσος Μαυρομάτης. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι κατέστρεψαν το μοναστήρι και σύμφωνα με την παράδοση έσφαξαν τους μοναχούς. Αργότερα η εκκλησία ανακαινίστηκε (β μισό του 19ου αιώνα), ενώ όπως ξαναγράψαμε, σε πρόσφατες εργασίες αποκατάστασης, φάνηκαν στο εσωτερικό της τα λείψανα βασιλικής του 6ου αιώνα με ταφές στο δάπεδο. Τα λείψανα αυτά είναι ορατά και σήμερα. Σύμφωνα μ´ ένα τοπικό θρύλο, ο βράχος που βρίσκεται στη θάλασσα κοντά στη εκκλησία και το σχήμα του θυμίζει καράβι, ήταν το πλεούμενο Σαρακηνών πειρατών που πήγαν να διαγουμίσουν το μοναστήρι και τους ´πέτρωσε´η Παναγία…
Ο βράχος ονομάζεται ´Κάραβος´.
Γενικά η περιοχή από την ´Κυανή ακτή´, όπου και το ομώνυμο πολυτελές ξενοδοχείο, μέχρι την Αλμυρίδα, έχει διάσπαρτες αρχαίες θέσεις που φτάνουν μέχρι τη βυζαντινή περίοδο. Κάτω απ´ το προαναφερόμενο ξενοδοχείο ανασκάφτηκε και διατηρήθηκε στο μεγαλύτερό του μέρος αρχαίος οικισμός, επισκέψιμος όταν το ξενοδοχείο είναι ανοιχτό. Δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν αρχαία ίχνη στη θέση του σημερινού χωριού, υπάρχουν όμως στον λόφο του φρουρίου (Καστέλλι) και στις γειτονικές περιοχές Κερά, Φοινικιάς κι Αλμυρίδα. Εκτός από το όνομα της αρχαίας Κισάμου (επινείου της Απτέρας) ακούγονται και τα ονόματα της Τάνου και του Ιπποκορωνίου. Η εκκλησία του Χριστού στον ´Αγκαβανέ´ είναι υπόλειμμα παλιού μοναστηριού και ανήκει στα χρόνια της βενετοκρατίας, δεν αναφέρεται όμως στην απογραφή του 1637. Κοντά της σώζονται -μισοσκεπασμένα από κισσούς- τα κελύφη 2 – 3 θολωτών νερόμυλων της ίδιας περιόδου. Ένας απ´ αυτούς γκρεμίστηκε και λεηλατήθηκε πριν λίγα χρόνια.
Ψάχνοντας στοιχεία για το χωριό, μου έκανε εντύπωση που σε 3 τουλάχιστον εκδόσεις (εγκυκλοπαίδεια του ´Πυρσού´, National Geographic και Μελέτη Αργυρόπουλου – Τρίτση) αναφέρεται παράλληλα ως ´Καλύβια´. Πρόκειται για σύγχυση με τον ομώνυμο οικισμό της Αττικής ή ίσως για κάποια προσπάθεια προσαρμογής του ονόματος επί ´το νεοελληνικότερον´; Πάντως το χωριό έχει να επιδείξει σημαντική παρουσία στην ιστορία του τόπου μας και οικογένειες (Ζομπανάκηδες, Βλαχάκηδες, Χατζημανώληδες κ.λπ.) που είχαν σημαντική παρουσία στις τοπικές εξελίξεις και θα έπρεπε να γίνει προσπάθεια να γραφτεί βιβλίο από τους ´έχοντες γνώση´ τοπικούς λογίους, που θα προβάλει παράλληλα και τις ομορφιές της περιοχής.
Τελειώνοντας σημειώνω ότι η είσοδος του χωριού απ´ το Καλάμι, όμορφη παρά την προσθήκη νέων κτηρίων, φιλοξενούσε μέχρι τη δεκαετία του 60 το νεκροταφείο του χωριού. Το νεκροταφείο μεταφέρθηκε στην έξοδο προς τους Αρμένους (σημερινή είσοδος απ´ την εθνική οδό) που δεν παρουσιάζει και την καλύτερη εικόνα (με μάντρες οικοδομικών υλικών κ.λπ.), στολίζεται όμως από ένα πρόσφατα αναστυλωμένο διώροφο κτίσμα με χαρακτηριστική είσοδο της περιόδου της τουρκοκρατίας. Η παλιά ´βιοτεχνική ζώνη´ του χωριού βρισκόταν παράλληλα με την παραλία στην έξοδο προς την Αλμυρίδα.
Στην πρώτη φωτογραφία, εικόνα του χωριού από τα ανατολικά στα μέσα της δεκαετίας του 70. Η ανοικοδόμηση μόλις είχε αρχίσει και στην παραλία (που δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί) δεν υπήρχαν καφετέριες και ξενοδοχεία.
Στη δεύτερη, εικόνα απ´ τον κεντρικό δρόμο του χωριού, με παραδοσιακά κτήρια (περίοδος τουρκοκρατίας) που έχουν μετατραπεί σε ταβέρνες.
Στην τρίτη, όψη του ίδιου δρόμου δυτικότερα, με συνδυασμό νεοκλασικών και παλιότερων παραδοσιακών κατοικιών.
Στην τέταρτη, άλλη μια χαρακτηριστική εικόνα από τον ίδιο δρόμο. Η κατοικία αριστερά είναι από τις γοητευτικότερες του χωριού και συνδυάζεται όμορφα με το παλιότερο αρχοντικό δεξιά.
Στην πέμπτη, η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα στο κέντρο του παλιού πυρήνα του χωριού, που χρονολογείται από τη βενετοκρατία.
Στην έκτη, η χαρακτηριστική κρήνη στον περίβολο της εκκλησίας.
Στην έβδομη, ο πρόσφατα αποκαταστημένος βενετσιάνικος νερόμυλος στην κεντρική πλατεία, με τις τέσσερις καμάρες για τη διέλευση του νερού.
Στην όγδοη τέλος, η θολωτή είσοδος του νερόμυλου με τις παλιές μυλόπετρες απ´ έξω, συντροφιά μ´ ένα αντιαεροπορικό του β παγκοσμίου πολέμου. Αριστερά η παλιά πέτρινη δεξαμενή, που όπως είναι χτισμένη, θυμίζει βενετσιάνικο οχυρό.
Στο επόμενο άρθρο θα ολοκληρωθεί το αφιέρωμά μας.
