Γράφει ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΟΓΛΟΥ
stcloris@yahoo.com
«Σε πείσμα της τελειοποίησης των ηλεκτρονικών (συσκευών) συμβαίνει ενίοτε το παλιό καλό τυπωμένο χαρτί να αποτελεί μέσο σωστότερης πληροφόρησης»
[Άρθουρ Κ. Κλάρκ (1917 – 2008)*,
στο «2001: Οδύσσεια στο Διάστημα»]
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ! Παραδοσιακά ο μήνας των διακοπών για τους περισσότερούς μας. Λέμε παραδοσιακά, γιατί εφέτος πολλοί καθισμένοι σε μια βαρετή καρέκλα, ανακατεύοντας χαρτιά ή δουλεύοντας ανόρεχτα μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή, απλά θα ονειρεύονται κάποιες άλλες περασμένες διακοπές. Με ή χωρίς διακοπές, το καλοκαίρι είναι η εποχή και του βιβλίου: σε κλασική ή ηλεκτρονική «έκδοση»…
ΧΑΡΤΙ ή οθόνη; Εντυπη «διασκέδαση» ή από την οθόνη φορητού -ή σταθερού- υπολογιστή; Ευπώλητο του συρμού στην παραλία ή Ιpad; Μυρουδιά χαρτιού τυπογραφείου ή κακοσμία ζεσταμένου μετάλλου; Προσκόλληση σε μια επίπεδη γυάλινη επιφάνεια, ή άκουσμα του θροΐσματος των χάρτινων σελίδων που γυρίζουν; Γλυκός ύπνος στο μαξιλάρι του κρεβατιού- ή στην πολυθρόνα- ή μήπως πέσιμο του μετώπου από τη ζάλη στο τραπέζι του υπολογιστή;
***
ΑΠΟ το συνηθισμένο βιβλίο «προϊόν» της αγοράς, περάσαμε γρήγορα στο βιβλίο – Βιβλιοθήκη, στο ηχητικό βιβλίο (cassette-cd), στο διαδραστικό (interactif), στο διαδικτυακό (e-book), στο βιβλίο – πολυμέσο (multimedia) και βλέπουμε…
Η απο-υλοποίηση των κλασικών και όχι μόνο έργων, η διάχυση του περιεχομένου τους σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μέσω της δορυφορικής τεχνολογίας, μας φέρνει στο μεταίχμιο δυο εποχών: του γνωστού τυπωμένου βιβλίου (Γουτεμβέργιος, εκλαΐκευση γνώσης, 1455) -με ένα αξιοσέβαστο παρελθόν και του ηλεκτρονικού- που με ένα «κλικ» στον υπολογιστή, σού δίνεται η ευκαιρία να έχεις πρόσβαση στο περιεχόμενο Βιβλιοθηκών απρόσιτων μέχρι τώρα… Το ψηφιοποιημένο βιβλίο, με το απροσδιόριστο πάντα μέλλον του, δείχνει να εκτοπίζει το παραδοσιακό…
ΕΦΕΤΟΣ ειδικά, αισθανθήκαμε για τα καλά τον πολιτικό απόηχο που αφήνει το ηλεκτρονικό βιβλίο (αφομοιωμένο σε μορφή συνθημάτων) στις κοινωνίες: με το συνεχιζόμενο επαναστατικό κίνημα της «αραβικής άνοιξης» (βόρειες ακτές Μεσογείου), αλλά και το αίτημα των ευρωπαϊκών λαών του Νότου για πραγματική δημοκρατία, με το κίνημα των «Αγανακτισμένων», εμπνευσμένο από το μικρό βιβλίο μανιφέστο «Indignez-vous» του Ερμάν Εσέλ. Και οι δυο «διαδικτυακές» εξεγέρσεις βασίζονται στην επιτυχημένη δημοκρατικοποίηση των νέων ιδεών μέσω του Ιντερνετ… Όπως πιο παλιά, με το έντυπο βιβλίο, το κίνημα του «διαφωτισμού» των Γάλλων-και όχι μόνο- Εγκυκλοπαιδιστών αποτέλεσε το πρόπλασμα για τη Γαλλική Επανάσταση, έτσι και τώρα το ηλεκτρονικό βιβλίο εξεγείρει τα πλήθη με άγνωστο το μέλλον…
…ΤΟ ΚΛΑΣΙΚΟ χάρτινο βιβλίο αντιπροσωπεύει ένα απτό, φυσικό τρισδιάστατο προϊόν: είναι δηλαδή, μια πολύτιμη «οντότητα», καρπός μιας πολύπλοκης διαδικασίας που προσφέρει δουλειά και ικανοποίηση σε πολλές ομάδες ανθρώπων. Το αγοράζεις, το πιάνεις, το χαζεύεις, το ξεφυλλίζεις, το βάζεις σε μια τσάντα, το πετάς στο κρεβάτι ή στο τραπέζι, το έχεις συντροφιά παντού, το δανείζεις… Γενικά το χειρίζεσαι όπως θέλεις. Είναι δε στη διάθεση όλων των ηλικιών, χωρίς η απόκτησή του να απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, το ψηφιακό βιβλίο (e-book), βασίζεται εξ ολοκλήρου, ως «προϊόν» και αποτέλεσμα, σε μια σειρά τεχνολογικών ενεργειών (ψηφιοποίηση, άνοιγμα σελίδας κ.ά.) που προϋποθέτουν τη γνώση χρήσης υπολογιστή και άλλων μέσων (media). Επιπλέον το «κατέβασμα» ενός τέτοιου βιβλίου ενέχει προβλήματα copyright (πνευματικών δικαιωμάτων), τρόπου πρόσβασης «κατεβάσματος», νομικών προβλημάτων (δικαιώματα) και πληρωμής… Φυσικά υπάρχουν πάμπολλα βιβλία που τα «κατεβάζει» κανείς δωρεάν…
***
ΘΕΜΑ προσωπικής επιλογής, λοιπόν, η μία ή η άλλη μορφή ανάγνωσης… Έχω εκατοντάδες βιβλία στη βιβλιοθήκη μου -«συλλογή» μιας ζωής 40 χρόνων και…- όπως και πολλά σπάνια σε ηλεκτρονική μορφή βιβλία, αποθηκευμένα στον υπολογιστή. Ποια διαβάζω πιο συχνά; Μα, φυσικά τα… χάρτινα βιβλία: αυτά έχω συνηθίσει, αυτά αγαπώ, αυτά θέλω και αισθάνομαι ως συντροφιά. Χωρίς να περιφρονώ και τα «ψηφιοποιημένα» που όμως δεν τα θεωρώ… βιβλία! Διότι, έτσι και προκύψει διακοπή ρεύματος ή κάποια απρόσεκτη κίνηση, με ένα delete ας πούμε, τα χάνεις όλα! Όσο για το netbook ή το ipad κ.λπ., αν τελειώσει η μπαταρία, τέλειωσε και το… βιβλίο!
ΑΠΟ το χάρτινο σωρό βιβλίων στα ράφια, στις κούτες και στα ντουλάπια, είναι πολλά που στέκουν σιωπηλά ικετεύοντάς με να τους ρίξω μια ματιά! Ξέρουν ότι τα έχω δίπλα μου, αλλά δεν έχουν φωνή να με καλέσουν. Λέω ότι θα έλθει η ώρα τους. Και πάντα έρχεται… Ίσως για μερικά από αυτά, να φύγουμε απ’ τον κόσμο, με την πικρή γεύση ότι δεν τα διαβάσαμε: επειδή μάλλον δεν ακούσαμε το κάλεσμά τους… Το άλλοτε βαθύ διάβασμα, η βαθιά προσήλωση στην αποκρυπτογράφηση των νοημάτων ενός δοκιμίου (σε εφημερίδα) ή ενός λογοτεχνικού κειμένου (βιβλίο), δεν έχει να κάνει σε τίποτε με την ταχύτητα ροής πληροφοριών και την εναλλαγή «σελίδων» που σου επιβάλλει το διαδίκτυο. Ο χρόνος στο κλασικό βιβλίο είναι δικός σου, στο διαδίκτυο ανήκει σε άλλους που σε διαφεντεύουν…
ΝΑΙ, το Διαδίκτυο μετέβαλε τον τρόπο που διαβάζουμε, επειδή ουσιαστικά έχει αλλάξει και τον τρόπο που σκεφτόμαστε: ο υπολογιστής έχει συνηθίσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο να δέχεται κάθε φορά μόνο αποσπασματικές και απλουστευμένες πληροφορίες, χωρίς να τον καλεί σε στοχασμό, περίσκεψη ή βαθιά γνώση… Επιβάλλει τη γρήγορη εναλλαγή εικόνων, επειδή προσφέρει πάμπολλες εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, όχι όμως και παιδεία.
ΠΟΙΑ είναι η θέση μας στην καινούργια «βιβλιοφιλική» κατάσταση; Χάρτινο ή ψηφιακό βιβλίο; Να, ένα δίλημμα που θυμίζει -σε παράφραση- ένα παλιό διασκεδαστικό τετράστιχο, περί «αγάπης νέας και παλιάς»:
«Βιβλίο νέο και παλιό/ με βάλανε στη μέση
Γυρίζω, βλέπω το παλιό/ το νέο δεν μ’ αρέσει!».
…Καλές αναγνώσεις, σε οποιαδήποτε μορφή αγαπάτε!
*Κεντρική ιδέα της αξεπέραστης μελλοντολογικής ταινίας «2001: Οδύσσεια στο Διάστημα» (σκηνοθεσία Στάνλεϊ Κιούμπρικ, 1968), των τριών συνεχειών της καθώς και των «Επικυρίαρχων» του Άρθουρ Κλαρκ, είναι η καταγωγή και η εξέλιξη του Ανθρώπου: είτε με τη βοήθεια της τεχνολογίας είτε χωρίς αυτή. Παράλληλα ο συγγραφέας (αν και άθεος) θίγει το καυτό θέμα της επαφής του ανθρώπου με το υπερβατικό… Με τον Ισαάκ Ασίμοφ, θεωρείται ένας απ’ τους σημαντικότερους συγγραφείς έργων επιστημονικής φαντασίας (science fiction).
