Αναζητώντας έναν κομήτη

Γράφει ο Χρήστος Σωτηρόπουλος
Ενας αρχέγονος κομήτης βρίσκεται στη γειτονιά της Γης και η παρατηρησιακή ομάδα του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης τον εντόπισε, τον παρατήρησε και κατέγραψε τις εντυπώσεις της.
Ο  κομήτης C/2009 P1 Garradd ανακαλύφθηκε από τον Αυστραλό Gordon Garradd στις 13 Αυγούστου του 2009 και αυτή τη στιγμή η απόστασή του από τη Γη είναι μιάμιση φορά η απόσταση Γης – Ήλιου, δηλαδή περίπου 225 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά. Η φαινομενική του λαμπρότητα είναι 9ου μεγέθους που σημαίνει ότι δεν μπορεί να παρατηρηθεί χωρίς τη βοήθεια τηλεσκοπίου ή μεγάλου μεγέθους κιάλια μιας που το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να δει αστέρες πάνω από 6ου μεγέθους. Βρίσκετε στον αστερισμό του Πήγασου πολύ κοντά στο άστρο Ένιφ (στη μύτη του αλόγου). Θα περάσει δίπλα από το αστρικό σμήνος Μ15 και θα συνεχίσει την πορεία του προς τον αστερισμό του Δελφινιού στις 12 Αυγούστου, το Βέλος στις 28 Αυγούστου και τον Ηρακλή στις 23 Σεπτέμβρη και στον οποίο θα παραμείνει μέχρι τις 11 Νοεμβρίου. Η λαμπρότητα του θα αυξάνεται και σύμφωνα με τις προβλέψεις θα φτάσει να είναι 7ου μεγέθους οριακά εκτός παρατήρησης με το ανθρώπινο μάτι σε πολύ σκοτεινό ουρανό.
Η ονομασία ´C/2009 P1 Garradd´ σημαίνει ότι ήταν ο πρώτος κομήτης που ανακαλύφτηκε κατά το πρώτο ήμισυ του Αυγούστου (το γράμμα Ρ + τον αριθμό 1) το έτος 2009. Το γράμμα ´A´ καλύπτει την περίοδο 1 – 15 Ιανουαρίου, το ´B´ την περίοδο 16 – 31 Ιανουαρίου, το ´C´ 1-15 Φεβρουαρίου κ.ο.κ. (το ´I´ παραλείπεται και το ´Z´ δεν χρησιμοποιείται). Το σύμβολο ´C/´ μαρτυρεί ότι πρόκειται για κομήτη της κατηγορίας των μακροπεριόδων. Οι μακροπερίοδοι αποτελούν τη μεγαλύτερη πλειοψηφία (-84%), παρουσιάζουν τροχιές σχεδόν παραβολικές και είναι μη περιοδικοί, πράγμα που σημαίνει πως δεν γνωρίζουμε αν και πότε θα επανέλθουν. Η περίοδος περιφοράς τους μπορεί να είναι μεταξύ 10.000 και 100.000.000 ετών. Το σύστημα αυτής της ονομασίας των κομητών, άρχισε την 1η Ιανουαρίου του 1995 και είναι όμοιο με αυτό των αστεροειδών.
Η Ομάδα του Σ.Φ.Α.Κ. έκανε την πρώτη παρατήρηση του κομήτη την Παρασκευή 29 Ιουλίου από το κάστρο Κουλές στα Μεγάλα Χωράφια και τη δεύτερη στις 1 Αυγούστου από τον ίδιο χώρο όπου και έγινε και η φωτογράφιση του. Εντοπίστηκε εύκολα λίγο μετά τις 10 το βράδυ με το νέο τηλεσκόπιο 12 ιντσών, έχει πρασινωπό χρώμα, έντονη κόμη και μικρή ουρά. Με μεγέθυνση 300x γέμιζε το προσοφθάλμιο και θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια μεγάλη χιονόμπαλα. Παρακολουθήσαμε τον Κομήτη για αρκετή ώρα και μετά τις 11 το βράδυ όταν είχε ανέβει λίγο πιο ψηλά εντοπίστηκε και με κιάλια μεγέθους 20×80.
Το γεγονός ότι ο κομήτης δεν είναι εύκολα ορατός όταν βρίσκεται χαμηλά στον ουρανό οφείλεται στη φωτορρύπανση που προκαλείται από την αλόγιστη χρήση φωτός με αποτέλεσμα το φως να διαχέεται στο διάστημα αντί να κατευθύνεται εκεί που πραγματικά το χρειαζόμαστε, στη γη.
Οι κομήτες είναι ουράνια σώματα που σε αντίθεση με τους απλανείς αστέρες και τους πλανήτες παρουσιάζουν όψη νεφελώδη, ενώ η ύλη από την οποία συνίστανται επιμηκύνεται υπό μορφή μακριάς κόμης (= μακριά μαλλιά) όταν διέρχονται κοντά από τον Ήλιο.
Κάθε κομήτης αποτελείται από τρία μέρη:
– τον πυρήνα, ο οποίος είναι το λαμπρότερο τμήμα του και έχει όψη αστέρος
– την κόμη, η οποία έχει νεφελώδη όψη και περιβάλλει τον πυρήνα, και
– την ουρά, η οποία και αποτελεί επιμήκη προέκταση της κόμης.
Ο πυρήνας και η κόμη συγκροτούν τη κεφαλή του κομήτη. Μερικοί κομήτες παρουσιάζουν πολλές ουρές δύο έως έξι. Κατά κανόνα οι ουρές των κομητών στρέφονται προς το αντίθετο μέρος εκείνου που βρίσκεται, έναντι αυτών, ο Ήλιος.
Σχεδόν όλοι οι κομήτες είναι ουράνια σώματα τεράστιων διαστάσεων. Η κεφαλή έχει συνήθως το μέγεθος της Γης, αλλά δυνατόν να είναι μεγαλύτερο από 10 φορές. Το μήκος της ουράς μπορεί να φθάσει και τις 2 AU. (1 AU ή Αστρονομική μονάδα ισούται με την απόσταση Γης – Ήλιου δηλαδή 150.000.000 χλμ.) Όταν οι κομήτες φαίνονται με γυμνό οφθαλμό, έχουν συνήθως μήκος ουράς από 10 εκατομ. χλμ και άνω. Είναι όμως δυνατόν να υπάρξουν και κομήτες χωρίς ουρά και με διάμετρο του πυρήνα τους μόλις τα 100 χλμ.
Παρά τον μέγιστο όγκο τους, η μάζα τους είναι πολύ μικρότερη. Κομήτης μέτριου μεγέθους έχει συνήθως μάζα μικρότερη ακόμη και από το εκατομμυριοστό της γήινης. Γι’ αυτό οι πλανήτες και οι φυσικοί δορυφόροι τους δεν διαταράσσονται όταν οι κομήτες διέρχονται πλησίον αυτών.
Οι κομήτες είναι τόσοι πολλοί, που μπορεί να παρατηρηθούν μέσα σ’ ένα έτος περισσότεροι από 10 και κατά μέσο όρο 5 – 6 κομήτες ετησίως. Μέχρι της ανακάλυψης του τηλεσκοπίου (1610) είχαν παρατηρηθεί 400, από τότε με τα αστρονομικά όργανα αυτά παρατηρήθηκαν τόσοι ώστε ο αριθμός τους να έχει ήδη υπερδιπλασιασθεί. Από το σύνολο όμως αυτών οι μεγάλοι κομήτες αποτελούν σε ποσοστό μόλις το 2% αυτών.
Το φως των κομητών είναι ηλιακό, το οποίο ανακλούν. Αυτός είναι και ο λόγος που φαίνονται λαμπρότεροι όσο πλησιάζουν προς τον Ήλιο. Αλλά και η πόλωση του φωτός τους μαρτυρεί την ανάκλαση του ηλιακού φωτός από σωματίδια όπως εκείνα του κονιορτού.
Η φασματοσκοπική έρευνα απέδειξε ότι η ύλη των κομητών συνίσταται κυρίως από πτητικά υλικά, ιδίως πάγους από μεθάνιο, αμμωνία και νερό με διάφορες προσμίξεις σιδήρου, νικελίου και ασβεστίου. Με την προσέγγιση των κομητών στον Ήλιο, οι πάγοι θερμαίνονται, εξαερώνονται και σχηματίζουν την κόμη και την ουρά.
Το υλικό το οποίο σχηματίζει τους κομήτες, όπως πιστεύουμε σήμερα, είναι μέρος του πρωταρχικού πλανητικού νεφελώματος, από το οποίο δημιουργήθηκε ολόκληρο το πλανητικό μας σύστημα. Για τον λόγο αυτόν η μελέτη της φύσης των κομητών αποτελεί ένα ερευνητικό πεδίο μεγάλης σπουδαιότητας. Πραγματικά, πολλαπλές διαστημοσυσκευές από πολλές χώρες έχουν επισκεφτεί και πρόκειται να επισκεφτούν στο μέλλον κομήτες – στόχους προσφέροντας ουσιαστικές πληροφορίες για τη χημική σύσταση του πλανητικού μας συστήματος. Για παράδειγμα αναφέρουμε ότι ο άνθρακας που υπάρχει στους κομήτες δεν βρίσκεται στην απλή αεριώδη μορφή του μεθανίου ή του διοξειδίου του άνθρακα, όπως ήταν μέχρι τότε αποδεκτό, αλλά υπό μορφή συμπλοκών μορίων. Αυτό σημαίνει ότι η μελέτη των κομητών θα μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες για αρχέγονες μορφές στοιχείων και μορίων μεγίστης βιολογικής σημασίας.
Σήμερα έχει γίνει αποδεκτό ότι οι πυρήνες των κομητών δεν είναι συμπαγείς αλλά αποτελούνται από στερεά σώματα που σαν σμήνος πουλιών κινούνται ομαδικά επί της αυτής τροχιάς. Το σύνολο των στερεών αυτών σχετικά μεγάλων τεμαχίων περιβάλλεται από κονιορτώδη και εν μέρει αεριώδη ύλη, η οποία και σχηματίζει τη κόμη. Οι ουρές τέλος που αναπτύσσονται κυρίως όταν οι κομήτες πλησιάζουν τον ήλιο και που διευθύνονται πάντοτε αντίθετα από τον ήλιο, σχηματίζονται από τη πίεση της ακτινοβολίας του ήλιου που ασκείται στα μικρά σωματίδια που μ’ αυτόν τον τρόπο εξαναγκάζονται ν’ απομακρύνονται από τη κόμη σε μεγάλη απόσταση απ’ αυτή. Ένας άλλος σημαντικός λόγος που τα απομακρύνει είναι ο ηλιακός άνεμος, δηλαδή η σωματειακή ακτινοβολία που προέρχεται από τον Ήλιο.
Όπως και να έχει ένας κομήτης όσο αμυδρός και να είναι, είναι πάντα ένα εντυπωσιακό απομεινάρι από τη δημιουργία του Σύμπαντος καταδικασμένο να περιφέρετε σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τον Ήλιο προκαλώντας το θαυμασμό των παρατηρητών παγκοσμίως. Άλλωστε πολλοί από αυτούς περνώντας κοντά από τη Γη αφήνουν πίσω τους το υλικό εκείνο που όταν μπει στην ατμόσφαιρα προκαλεί τα γνωστά μας πεφταστέρια και τις βροχές διαττόντων αστέρων.