Toυ: ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ
Συνεχίζουμε και σήμερα το αφιέρωμά μας στο όμορφο χωριό του Ακρωτηρίου, ξεκινώντας απ? εκεί που σταματήσαμε, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το χωριό είναι πατρίδα της οικογένειας των Καζάκων, αγωνιστών που διακρίθηκαν κυρίως στην επανάσταση 1866-69, ένας απ? τους οποίους ήταν ο Κυριάκος Καζάκος, ο οποίος τραυματίστηκε σε μάχη στις Καλύβες και πέθανε στην Αθήνα. Η κηδεία του έγινε στις Στέρνες με έξοδα της Ελληνικής Κυβέρνησης (βασιλιάς Γεώργιος). Ο τάφος του μεταφέρθηκε πριν λίγα χρόνια απ? το παλιό νεκροταφείο (Ευαγγελίστρια) στο νέο νεκροταφείο του χωριού. Οι ρίζες της οικογένειας των Καζάκων (αρχικά Κοζάκων) είναι απ? τη Ρωσία.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν έφευγαν οι μουσουλμάνοι και μαζεύονταν στα αστικά κέντρα της Κρήτης (οι παλιότεροι κάτοικοι θυμούνται το ´Ματαρατζή´ που κατοικούσε στ? Αρχοντικά), εγκαταστάθηκαν στο χωριό οικογένειες απ? τον Αποκόρωνα (Καρτεράκηδες, Παπαδομανωλάκηδες κ.λπ.) που αγόραζαν τις περιουσίες των Τούρκων. Πάντως μεγάλες εκτάσεις και ακίνητα στο χωριό, ανήκαν στα 2 μεγάλα μοναστήρια του Ακρωτηρίου, την Αγ. Τριάδα και το Γουβερνέτο. Τέλος, ας σημειώσουμε ότι το χωριό ήταν το 1900 έδρα του Δήμου Ακρωτηρίου με 540 κατοίκους, αριθμός που για πολλά χρόνια έμεινε περίπου σταθερός.
Αξίζει επίσης ν? αναφερθούμε στη συμβολή του χωριού στη Μάχη της Κρήτης και στο φόρο του αίματος που πλήρωσε.
Στις 5 Ιουνίου 1941, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τον πληθυσμό του χωριού στην πλατεία και με την κατηγορία ότι Στερνιανοί έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις κατά των Δυνάμεων Κατοχής που αποβιβάστηκαν στ? Ακρωτήρι σκοτώνοντας 2 στρατιώτες, εκτέλεσαν 10 άντρες. Το μνημείο τους κοσμεί σήμερα την κεντρική πλατεία, θυμίζοντας γεγονότα που συνδέονται με μια απ? τις πιο σκοτεινές περιόδους της νεότερης ιστορίας μας.
Επισκεπτόμενος το Πρινόδασο και τον Αγ. Δημήτριο, μέσα απ? τα χίλια αρώματα των θάμνων της κρητικής γης, διαπίστωσα ότι πρόκειται για πολύ ενδιαφέρον κτηριακό σύμπλεγμα, ερειπωμένο σε κάποιο βαθμό, κυρίως στο νοτιοδυτικό τμήμα του που φαίνεται πως έκρυβε σημαντικά κτίσματα όπως δείχνουν τα σωζόμενα λείψανα. Συγκεκριμένα σώζεται πεσσός από λαξευτούς λίθους μ? ανάγλυφα κυμάτια κι αυλάκια, ενώ πιο πέρα υπάρχει σωρός από λίθους όμοια διακοσμημένους. Τα κτίσματα σ? αυτό το μέρος, έχουν καταρρεύσει ή καθαιρεθεί ολοκληρωτικά. Στο σωζόμενο τμήμα (που κι αυτό κινδυνεύει με κατάρρευση) σώζονται θολωτές αίθουσες που θυμίζουν μοναστηριακές ´τράπεζες´ τοξοστοιχίες, τζάκια κι εγκαταστάσεις που σχετίζονται με την αγροτική οικονομία. Οπως έμαθα, πρόκειται για παλιό μετόχι της μονής της Αγ. Τριάδας, που μεταπολεμικά δόθηκε σε αγρότες του χωριού. Είναι ένα άγνωστο σχετικά μετόχι, που μέρος του τουλάχιστον κτίστηκε στη βενετοκρατία,
όπως δείχνει και σωζόμενο θύρωμα και που αξίζει να μην αφεθεί στην ολοκληρωτική κατάρρευση. Στην περιοχή των Στερνών, σώζονται κι άλλα τέτοια συγκροτήματα: Απέναντι απ? την Ευαγγελίστρια το πρώην μετόχι του Γουβερνέτου, που μέρος του έχει ανακαινιστεί και ανήκει σε ιδιώτη σήμερα ενώ δύο θόλοι του ανήκουν στον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο. Μεταξύ Στερνών και Γκαγκαλάδω επίσης σώζονται τα ερείπια εντυπωσιακού παρόμοιου οικοδομήματος με θόλους (κάποιοι απ? τους οποίους οξυκόρυφοι, θυμίζοντας μεσαιωνικά κατάλοιπα της Κύπρου).
Μ? αυτό θα ασχοληθούμε σε επόμενο δημοσίευμα.
Δυτικά του χωριού, στη θέση που κτίστηκε τη δεκαετία του ?70 ο οικισμός της Πολεμικής Αεροπορίας, σώζονται ακόμα τα υπολείμματα των 2 κυλινδρικών ανεμόμυλων, που άλεθαν τα σιτηρά του χωριού μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Οι ανεμόμυλοι, άφθονοι στην περιοχή του Μεραμπέλου αλλά σπάνιοι στη Δυτική Κρήτη, κτίστηκαν στο φρύδι του λόφου πάνω απ? τον Κόλπο της Σούδας για να έχουν άφθονο αέρα. Σήμερα ο ένας έχει αποκατασταθεί
-τουλάχιστον εξωτερικά- δίνοντας μια νότα Αιγαίου στην περιοχή, ενώ ο κυλινδρικός κορμός του άλλου στέκεται μισογκρεμισμένος παραδίπλα, θυμίζοντας μεσαιωνική βίγλα. Πάντως το χωριό κρύβει ακόμα πολλά μυστικά, ομορφιές και ιστορικά μνημεία για να αποκαλύψει στους μελλοντικούς εραστές του. Όπως εκείνο το άγνωστο τούνελ που ανακαλύφθηκε τυχαία στα νότια όρια του χωριού και ξανασκεπάστηκε, καθώς και άλλο ταφικό υπόγειο στην πλατεία του χωριού που αφού διερευνήθηκε αρχαιολογικά σκεπάστηκε επίσης, όπως οι μεσαιωνικοί θόλοι, τα τόξα και δουλεμμένες πορτοσιές που συχνά κρύβονται στο εσωτερικό αδιάφορων φαινομενικά σπιτιών, όπως τα πολλά κι ανεξερεύνητα σπήλαια της περιοχής, τα αρχαία ερείπια, μεταξύ των οποίων και το εκτεταμένο αρχαίο υδραγωγείο της Μινώας -που ελπίζουμε κάποια στιγμή να αναδειχτεί και να γίνει προσβάσιμο- και οι αμέτρητοι μεσαιωνικοί ναΐσκοι, μοναδικοί σε πυκνότητα και ποιότητα διατήρησης. Οσο για τη φυσική ομορφιά δε χρειάζεται να γράψει κανείς, αφού η θέση του χωριού είναι τέτοια, που το γαλάζιο της θάλασσας, το γκριζοκόκκινο των βράχων και το πράσινο της βλάστησης, αποτελούν σταθερό κάδρο σε κάθε κατεύθυνση, δυστυχώς όμως σε μόνιμο εναγκαλισμό με κάθε είδους πολεμικές εγκαταστάσεις και σύνεργα θανάτου. Τέλος, στον κατάλογο με τα φυσικά μνημεία που περιβάλλουν το χωριό, πρέπει να προσθέσουμε και τα μικρά φαράγγια-χαράδρες του Σταυρωμένου ή Ρούματα (όπου και η ομώνυμη εκκλησούλα που ξαναλειτούργησε μεταπολεμικά και το σταυρόσχημο ταφικό υπόγειο), τις Καμάρες (με το αρχαίο υδραγωγείο της Μινώας) και ´του Κουτρούμπαλη´, καθώς και τα σπήλαια του Περιστερέ, της Λάμιας, του Αγ. Αντωνίου, του Μαραθόσπηλιου, της Κατεβατής, του Πελεγρή, κι άλλα που ακόμα δεν έχουν ολοκληρωτικά ερευνηθεί.
Οι τέσσερις πρώτες φωτογραφίες, τραβήχτηκαν στο Μετόχι του Αγ. Δημητρίου στο Πρινόδασο και δίνουν μια εικόνα του αρχιτεκτονικού και ιστορικού ενδιαφέροντος του κτηριακού συγκροτήματος.
Τοξοστοιχίες, θολωτές αίθουσες που θυμίζουν μοναστηριακές τράπεζες (μόνο που αντί για μοναχούς εδώ σιτίζονται αιγοπρόβατα…) και πεσσοί με καλλιτεχνικά λαξευμένες καντονάδες, περιμένουν κάποια μέρα το στοργικό χέρι που θα τα αναστηλώσει…
Η πέμπτη, δείχνει ένα νεοκλασικό αρχοντικό με έντονο παραδοσιακό χαρακτήρα στην ανατολική πλευρά του χωριού, αποκαταστημένο από τους ιδιοκτήτες του.
Η έκτη, δείχνει ανακατασκευασμένο παλιό αρχοντικό με εντυπωσιακά λιθόγλυπτα πλαίσια στα πορτοπαράθυρά του. Πρόκειται για εργασία ντόπιου τεχνίτη (δε ζει πλέον), που καθιστά το συγκεκριμένο σπίτι ένα από τα εντυπωσιακότερα του χωριού.
Η έβδομη και η όγδοη δείχνουν τους παλιούς ανεμόμυλους στον οικισμό της Πολ. Αεροπορίας (δυτικά του χωριού).
Ο ένας έχει αποκατασταθεί, ο άλλος στέκει μισοερειπωμένος, σα μεσαιωνική βίγλα…
