Γράφει η ΑΝΝΑ ΓΑΒΡΙΛΑΚΗ*
2011 έτος Οδυσσέα Ελύτη. 100 χρόνια από τη γέννησή του…
Το Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. και Μ. Θεοχαράκη μάς καλεί να γνωρίσουμε και την άλλη πλευρά του Ο. Ελύτη, την εικαστική. Την Τρίτη 27 Σεπτεμβρίου, το διατηρητέο της Βασ. Σοφίας -απέναντι από τη Βουλή- πλημμυρισμένο από ´φώς´, άνοιξε τις πύλες του προσκαλώντας μας στα εγκαίνια της έκθεσης με το λιτό, δωρικό τίτλο ´Ο κόσμος του Ο. Ελύτη: Ποίηση και Ζωγραφική´.
…υπάρχουν εκεί
[…] τα έργα Τέχνης όλα
που θα μπορούσε ο άνθρωπος
με μόχθο αφάνταστο
ν’ αποσπάσει από το Πλήρες και Αφθαρτο.
(Μαρία Νεφέλη)
Η γραφή του Ελύτη είναι Φως, είναι Αλήθεια, έκφραση του αιώνιου και του μυστηρίου, ταξίδι σε υπερβατικό τοπίο.
Στην αρχή το φως και η ώρα η πρώτη/ που τα χείλη ακόμη στον πηλό/ δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου […].
Εκεί μόνος αντίκρισα/ τον κόσμο/ κλαίγοντας γοερά/. Η ψυχή μου ζητούσε
Σηματωρό και Κήρυκα…
(ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ).
Το Αιγαίο, το υγρό στοιχείο ´ο έρωτας το αρχιπέλαγος, και η πρώρα των αφρών του´ μέσα από ´το απέραντο γαλάζιο´, την αέναη κίνηση, ξεπροβάλλει το αληθινό πρόσωπο της Ελλάδας, το ελεύθερο πνεύμα…
Ο ποιητής, Μύστης του Φωτός, αιχμαλωτίζει τη στιγμή, ακόμα κι αν την πήρε ο άνεμος του χρόνου, μετατρέποντας το ´τότε´ σε ´ΝΥΝ´, σε άπειρο, αιώνιο ´ΑΙΕΝ´, ΕΠΕΚΕΙΝΑ´, τούτο τον κόσμο το μικρό σε ΜΕΓΑ…
Νυν το αγρίμι της μυρτιάς, Νυν η κραυγή του Μάη/ Αιέν αιέν ο λόγος/ Νυν το νέφος το κινούμενο/ Αιέν των μυστηρίων το φως/ […] Νυν η σποδός του Ανθρώπου/ Νυν Νυν το μηδέν/ και Αιέν ο κόσμος ο Μικρός ο Μέγας!
Ξεκινάει από ´τις αμμουδιές του Ομήρου´ για να φτάσει στο άχρονο και στο άχωρο.
Tη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική/ το σπίτι φτωχικό, στις αμμουδιές του Ομήρου/ Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου…
(ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ)
Οταν κάποτε φύγω από τούτο το φως/ θα ελιχθώ προς τα πάνω/… Κι αν κάπου ανάμεσα/ στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους/ θα τους μιλήσω ελληνικά/
επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες/ Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική… απαντά ο Νικηφόρος Βρεττάκος.
´Ποίηση, κατά βάθος, είναι η Τέχνη να οδηγείσαι και να φτάνεις προς αυτό που σε υπερβαίνει´, τόνισε στο λόγο του κατά την τελετή απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας,
´Ζωγραφική, ποίησις σιωπώσα, ποίησις, ζωγραφική λαλούσα´. Σιμωνίδης.
Ο εικαστικός κόσμος του Ο. Ελύτη ξεδιπλώνεται στην έκθεση, σε 3 ενότητες. Κατ’ αρχάς, τα εικαστικά έργα του ποιητή έπειτα αποσπάσματα από αισθητικά του δοκίμια για μεγάλους ζωγράφους και γλύπτες, όπως οι Ματίς, Πικάσο, Ν.-Χ. Γκίκας, Κ. Παρθένης, Ν. Εγγονόπουλος, Γ. Τσαρούχης, Γ. Μόραλης, Α. Φασιανός κ.ά., τα οποία συνοδεύονται από αντιπροσωπευτικά τους έργα και τέλος έργα διακεκριμένων σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών που εμπνεύστηκαν από την ποίησή του.
Το προσωπικό του έργο ορίζεται από ζωγραφικές εικόνες, τέμπερες, υδατογραφίες, διαφανογραφίες, κολάζ…
Ο ποιητής μυήθηκε πολύ νωρίς στη μοντέρνα Τέχνη στο περιβάλλον του ποιητή Α. Εμπειρίκου, στο διαμέρισμα του οποίου, ήδη το 1936, οργανώθηκε η ´Πρώτη Υπερρεαλιστική Εκθεση των Αθηνών´, όπου ο Ελύτης εξέθεσε για πρώτη φορά τα κολάζ του, τις ´συνεικόνες´ του, όπως τις αποκαλεί.
Οι χάρτινες αρμονίες των collages του είναι ονειρικά τοπία, είναι η προβολή της ψυχής στην ύλη, το ευτυχισμένο συναπάντημα με την ποίηση της ανάτασης και της ανάστασης, με την ουσία δηλαδή της ζωής του ποιητή: ´το φως ιλαρόν, που άναβε ως πολίτης του ουρανού´, αναφέρει η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ. Για τη ζωγραφική του δε, πιστεύει ότι έχει κάτι από την υπερβατικότητα της βυζαντινής εικόνας, αλλά και τον αισθησιασμό της μοναδικής, της φανταστικής αναλλοίωτης ερωτικής στιγμής που περιέχει. Οι Παναγίες του Ελύτη είναι ντυμένες με χρώματα και με σχήματα ελληνικά, προγονικά, φορτωμένες το βάρος των αιώνων, λες και αναμένουν υπομονετικά το αναπάντεχο: τη λύτρωση.
Ο ποιητής μάς αποκαλύπτει τη σύνθεση του ´Φανταστικού του Μουσείου´ που κινείται στο χώρο της μοντέρνας Τέχνης και περιλαμβάνει Σεζάν, Ρόθκο, Βερμέερ, Πικάσο, Ματίς, Νταλί, Ντε Κίρικο, Μαξ Ερνστ…
Η γκάμα των χρωμάτων του διάφανη και ιριδίζουσα, ακτινοβολεί ήλιο και θάλασσα, αλλά και μια εμμονή με το μωβ:
´Ξυπνώ τις νύχτες, ανήσυχος, για μια απόχρωση του μωβ´…
Για τη ζωγραφική καταθέτει ότι ´διορθώνει, παρά που αποδίδει την πραγματικότητα, και δή προς την κατεύθυνση, όχι του ρευστού, αλλά του διαρκούς, όχι του φθαρτού αλλά του ακατάλυτου´, ενώ ευγνωμονεί τους ζωγράφους γιατί μπορούν´ να μετασχηματίζουν την ύλη και να της δίνουν ένα αέρα αθανασίας´.
Θα πενθώ πάντα – μ’ ακούς; – για σένα,
μόνος, στον Παράδεισο…
Πενθώ τον ήλιο και πενθώ τα χρόνια που έρχονται/ χωρίς εμάς και τραγουδώ τ’ άλλα που πέρασαν…
Είμ’ εγώ, μ’ ακούς/ Σ’ αγαπώ, μ’ ακούς; […]
Σ’ άλλη γη, σ’ άλλο αστέρι, μ’ ακούς;/ Δεν υπάρχει το χώμα, δεν υπάρχει ο αέρας/ Που αγγίξαμε, ο ίδιος…
(ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ)
´Οψεις ενός ψυχικού πορτραίτου, αποτυπωμένη στο χαρτί ευαισθησία´ επιδιώκει να δείξει η έκθεση εξομολογείται η σύντροφός και μούσα του, ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, γι’ αυτό εκτός από το Νόμπελ, που έχει δεσπόζουσα θέση, μαζί με το μετάλλιο και την περγαμήνη, που παρέλαβε το 1979 στην τελετή της Σουηδικής Ακαδημίας, πρώτες εκδόσεις και χειρόγραφα, η ματιά του θεατή επεκτείνεται και σε έργα μεγάλων σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών, για τους οποίους η ποίησή του, υπήρξε πηγή έμπνευσης.
Δανείζομαι τα λόγια του Τάκη Μαυρωτά, επιμελητή της έκθεσης: ´Η Ν. Μελά έπλασε, με το γνώριμο εκφραστικό της ιδίωμα, έναν “Αγγελο” με χρυσά, ευλύγιστα φτερά, που ίπταται και πλέει κερδίζοντας την ευδαιμονία του ουρανού. Οι θαλασσινές εικόνες του Π. Τέτση και Β. Θεοχαράκη, με τη μετα-ιμπρεσιονιστική ζωγραφική έκφραση προσεγγίζουν το Αιγαίο. Ο πρωτοποριακός Κ. Τσόκλης αφήνει τη σκόνη του μπλε χρώματος να ανακαλέσει τις αλησμόνητες μνήμες της θάλασσας. Ο Φασιανός ζωγραφίζει τον Ψελλιστή εμφυσώντας του την ψυχή και την πνοή της Ελλάδας. Η γυναικεία μορφή του Σ. Σόρογκα, έχεις την αίσθηση ότι συνομιλεί μέσα από το φωταυγές λευκό της φόντο με τις μούσες του ποιητή´. Ο Δέρπαπας, η Μ. Καρέλλα, ο Γ. Κόττης, ο Κ. Βαρώτσος, ο Χ. Μποκόρος, η Μ. Λοϊζίδου… Ο κατάλογος μακρύς…
´Κάθε ποίημα και ένα επιτύμβιο´ αναφέρει ο Τ. Σ. Ελιοτ.
´Η ζωγραφική του Ο. Ελύτη είναι μια οπτική επαλήθευση της ποίησής του, ο δεύτερος όρος μιας εξίσωσης όπου κυριαρχεί η πλατωνική συγγυμνασία των αισθήσεων που έχουν ασκηθεί να συλλαβίζουν τα σκιρτήματα της φύσης και να αποκρυπτογραφούν τα μυστικά της Τέχνης σε μια κλίμακα ασυνήθιστη για την ελληνική δημιουργία´, γράφει η καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα κλείνοντας το σημείωμά της στον προσεγμένο κατάλογο της Εκθεσης.
2011, έτος Οδυσσέα Ελύτη και σε όλη την Ελλάδα έγιναν ποικίλες εκδηλώσεις για να τιμήσουμε τον Ηλιοπότη Ποιητή.
Στα Χανιά, πρόσφατα έγινε 3ήμερο διεθνές επιστημονικό συνέδριο αφιερωμένο στον Ο. Ελύτη και Αγγελο Σικελιανό, από την Εταιρεία Κρητικών Σπουδών, στο Ιδρυμα Καψωμένου, στον Αλικιανό, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι υπάρχουν πολύ αξιόλογοι χώροι στον τόπο μας, όπου γίνονται πνευματικές εκδηλώσεις.
…Και τώρα στις δύσκολες αυτές καταστάσεις που βιώνουμε στη χώρα μας πρέπει να αναθεωρήσουμε τη ζωή μας, πρέπει να βρούμε σύμφωνα με το Χρ. Γιανναρά ´πού θα στηρίξουμε την ύπαρξη και τη συνύπαρξή μας´.
Ο Ελύτης, η Ποίηση, η Ζωγραφική, η ενασχόληση με τις Τέχνες μας βοηθούν…
Θα κλείσω με τους στίχους του Ποιητή, που φανερώνουν την αγωνία του για τον τόπο μας και που εκφράζουν, μετά τόσα χρόνια, την αγωνία όλων μας
´Της Δικαιοσύνης Ηλιε νοητέ/και μυρσίνη συ δοξαστική,
μη παρακαλώ σας μη/λησμονάτε τη χώρα μου´…
*καθηγήτρια γαλλ. φιλολογίας
