Το καλοκαίρι του 1866 η Κρήτη επαναστατεί ξανά εναντίον του Σουλτάνου.
Aφιχθείς εν Χανίοις ο Μουσταφά Ναϊλή Πασάς ο Γκιριτλής, στις 02-09-1866, με προκήρυξη προέτρεπε τον λαό της Κρήτης να επανέλθει σε έργα ειρηνικά.
Η εν Κάμποις Κυδωνίας εδρεύουσα επαναστατική συνέλευση, απάντησε με 2 αντιπροκηρύξεις και οι μάχες άρχισαν σε Μαλάξα, Σέλινο, Βαφέ κλπ..
Αρχές Νοεμβρίου 1866 ο Μουσταφάς, μετά από πληροφορίες του επισκόπου Λάμπης και Σφακίων Παϊσιου Κιρμπά, που ανάφεραν ότι το Αρκάδι ήτο έδρα επαναστατών και κέντρο ανεφοδιασμού των, στρέφεται προς το Ρέθυμνο.
…Την Τρίτη το ξημέρωμα στσ’ οκτώ του Νοεμβρίου
επρεμαζώχτηκ’ η Τουρκιά, στ’ Αρκάδι γύρου-γύρου. ..
Ακολουθούν λυσσώδεις μάχες με τους 259 Κρητικούς που υπερασπιζόταν τη Μονή, όπου υπήρχαν και 705 γυναικόπαιδα.
Αργά το απόγευμα της 2ης ημέρας, εισβάλουν στη Μονή και επακολουθεί φοβερή σφαγή. Το δράμα κορυφώνεται με την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης:
….Τρόχαλος έγιν’ η Μονή κι εσείστ’ ο Ψηλορείτης
κι αντιλαλούνε τα βουνά κι απ’ άκρη ως άκρη η Κρήτη…
Εκ του συνόλου των 964 διεσώθησαν 114.
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΑΤ’ ΕΠΙΛΟΓΗ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης
Στον Ηρακλή Μανελάκη που τον προέτρεπε να φύγουν, την ημέρα της κυκλώσεως της Μονής είπε: «Εγώ δεν φεύγω. Λυπούμαι τα γυναικόπαιδα, θα καώ εν ανάγκη μαζί των».
Το μεσημέρι της 9ης Νοεμβρίου όταν η μπουμπάρδα κατακρήμνιζε τη δυτική πύλη ο Γιαμπουδάκης φώναξε: «όποιος θέλει την τιμή του και την υπόληψή του να ’ρθει να καεί μαζί μου», «όσοι θέλουν να βγουν όξω για να μην έχω το κρίμα τους».
Οι Τουρκοκρητικοί ετιμούσαν την παλληκαριά του και ο Μεχμέτ Βέης Μουσταφαδάκης μετά την λήξην της επανάστασης έλεγε στον αδερφό του Γιαμπουδάκη: «Επήγα στο Αρκάδι για το χατίρι του Κωνσταντή για να τον γλυτώσω. Είχα πει ότι θα έδιδα δώδεκα λίρες σε κείνο που θα μου τον έφερνε ζωντανό, αλλά δεν ήτο τυχερό».
«Εν Βία Μεγίστη»
Ο ηρωικός ηγούμενος της Μονής Χ’’. Γαβρ. Μαρινάκης, από τις οδηγίες στρατιωτικού τύπου του Κορωναίου, ουδεμία ετήρησε, ήδη όμως κατά το βράδυ της πρώτης ημέρας, που ξεκάθαρα πλέον διαφαινόταν η δραματική εξέλιξη, έστελνε προς τον Κορωναίο απελπισμένη επιστολή και το παρατιθέμενο σημείωμα.:
Γενναιότατε Αρχηγέ Π. Κορωναίε
προφθάσατε μίαν ώραν ταχύτερον
διότι μας έκλεισε και ταχτικός
και άταχτος στρατός πολύς.
Εν τη ιερά Μονή Αρκαδίου
Εν βία μεγίστη την 8ην Νοεμβρίου 1866
Ο καθηγούμενος Γαβρ. Μαρινάκης
Ι. Δημακόπουλος
ΚΡΗΤΕΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΟΙ ΣΤΥΓΕΡΟΙ ΚΑΙ ΑΙΜΟΣΤΑΓΕΙΣ ΣΦΑΓΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ
Ιωάννης Δημητρίου Σωπασής (ή Κούβος)
……Ο οπλαρχηγός Κούβος συλληφθείς αιχμάλωτος, ανεγνωρίσθει υπό των Τούρκων εις το χωριό Μέση, όπου παρεδόθει εις τους Κρήτες Μουσουλμάνους (ντόπιους Τούρκους).
….. Για δεν τονε γνωρίσανε γιατί ‘ταν τσουδισμένος,
κι εις το μπαρούτι στη φωθιά ήτονε μαυρισμένος…..
Τον ακρωτηρίασαν, έσχισαν το στήθος του, ενώ ακόμη ήτο ζων και αφήρεσαν την καρδιά του, τελευταία απέκοψαν την κεφαλή του. Το σώμα του το έθεσαν σε κουφάλα ελαιοδέντρου και το έκαψαν στη θέση «Πήγαϊδος».
“Οι 37”
Μετά την εισβολή στο χώρο της μονής στην τράπεζα είχον καταφύγει 37 μαχηταί εκ των χωρίων του Μυλοποτάμου: Λιβάδια – Ζωνιανά – Κράνα.
Οι τριάκοντα έξι εσφάγησαν υπό των Κρητών Μουσουλμάνων Τούρκων, των συμπατριωτών τους…..
Αφού τους έσφαξαν τους έβαζαν στη μύτη αναμμένη λαμπάδα, για να δουν αν κάποιος κάνει τον πεθαμένο. Ένας ανέπνεε ακόμη και αφού του έκοψαν το λάρυγγα του έσχισαν το στήθος και την κοιλιά.
Τον 37ο, Κωνσταντίνο Παπαδάκη εξ Αμνάτου, 12 ετών τότε, τον έσωσε Οθωμανός αξιωματικός».
Αιχμάλωτος ο Κανάκης Ι. Κανακάκης εξ Αμνάτου λέγει ότι….. οι αιχμάλωτοι στη συνέχεια παρεδόθησαν στον ταχτικό στρατό. Ο στρατός σχημάτισε διπλούς στίχους και έβαλε τους αιχμαλώτους στη μέση. Οι Κρητότουρκοι απ’ έξω φώναζαν : «δώστε μας τσοι γκιαούρηδες να τσοι μπέψωμε του Βασιλιά τους». Ο στρατός τους έσπρωχνε με τα όπλα και τους έλεγε : « να μη βλάψετε κανένα θα τσοι πάμε του Πασά».
«Οι ντόπιοι Τούρκοι (Κρητότουρκοι) εκάνανε πολλές φορές έφοδο να μας σκοτώσουνε, αλλά ο στρατός τους εχτύπα με τα κοντάκια των όπλων και τσοι λόγχες. Ένας μάλιστα στρατιώτης εχτύπησε με τη λόγχη ένα χωριανό μου Τούρκο που τον λέγανε Ουστά Μπεκήρ και ήτο κονταξής (οπλοποιός)…..»
Πλάι στους στάβλους εις τα χαράκια είχαν βάλει στη σειρά 16 κεφάλια Χριστιανών, μας τα δείχνανε και φωνάζανε : «έκε θα πάνε και τα δικά σας….».
«Την κεφαλή του Ηγούμενου τη βλέπαμε μέχρι τα Περιβόλια. Οι Κρήτες Μουσουλμάνοι την έφτυναν και μας έλεγαν : Να του μεγάλου σας παπά τη κεφαλή».
Μετά το φόνο του ηγούμενου και την αποκοπή της κεφαλής του, χαιρέκακα και εμπαικτικά, οι Κρητότουρκοι έβγαλαν την εξής μαντινάδα:
Του Γούμενου την κεφαλή, έσυραν στο καντάρι,
και βγήκε δεκατέσσερις και ένα κατοστάρι.
Ο Ανδρέας Εμμ. Μπιρίκος ή Μπιρικάκης από το Πίκρι Ρεθύμνης (1848-1932) διέμενε στο Αρκάδι και συνελήφθηκε αιχμάλωτος : «… εκείνοι που φερθήκανε άγρια στους αιχμαλώτους ήτανε οι ντόπιοι Τούρκοι (Κρητότουρκοι)».
Ο Παπά Ιωάννης Αντ. Παλιεράκης από την Πηγή Ρεθύμνης (1841-1921) αιχμάλωτος ελευθερώθηκε :
…«ακούσαμε συγχρόνως και τσοι φωνές των Χριστιανών, οι οποίοι εσφάζοντο εις την «Τράπεζα», διότι είχαν την ανοησίαν να παραδοθούν εις τους Τουρκοκρητικούς, όπως εμάθαμε αργότερα. ….»
Ο Ακάκιος Λαγουβάρδος – Νικολακάκης μοναχός εξ Άνω Τριπόδου Μυλοποτάμου ήτο μεγαλοοικονόμος της μονής και εμάχετω εις τον ανεμόμυλο. Είχε φίλο Οθωμανό εκ Κυριάννας, τον Χουσουνίν, ο οποίος του υποσχέθηκε ότι εάν επαρεδίδετω θα τον έσωζε. Παρά την υπόσχεση, ψάχνοντας απ αυτόν χρήματα, τον βασάνισαν φριχτά και του έβγαλαν τα νύχια και τα μάτια.
Ο Χουσεΐν Σκανιαράκης από την Κυριάννα εφώναξε στους Χριστιανούς τα εξής: «να μην παραδοθείτε σ’ εμάς τσοι ντόπιους, ούτε στσ’ Αρναούτες, διότι θα πάθετε ότι έπαθαν οι άλλοι στην «Τράπεζα».
Χαρίκλεια Μ. Δασκαλάκη
Εκ του χωρίου Αμνάτου Ρεθύμνης, γενναία και ατρόμητη εκ των πρώτων συντελεστών της άμυνας του Αρκαδίου.
…..Των καπετάνιων φώναζε να μην παραδοθούνε,
να μην πιαστούν αιχμάλωτοι, καλλιά να σκοτωθούνε…..
Και οι τρείς γιοι της εφονεύθησαν κατά την Επανάσταση 1866-69:
Γεώργιος αρχηγός ανατολικού τμήματος Ρεθύμνης. Ετραυματίσθη εις το γόνατο στην μάχη των «Αμπελακίων» στις 19/3/1867 και πέθανε στις 13/4/1867 σε ηλικία 52 ετών εγκαταλείπων σύζυγο και 5 τέκνα.
Ο Αντώνιος διεδέχθει τον Γεώργιο στην αρχηγία σε ηλικία 30 ετών. Εφονεύθει στις 6/6/ 1867 στη μάχη στο «Αδελιανό Χάνι».
Ο Κωνσταντίνος 24 ετών, κατελθών εθελοντής εξ Αθηνών, πολεμίσας εν Αρκαδίω συνελήφθη αιχμάλωτος και υπέστη μαρτυρικό θάνατο στη θέση «Μελισσόκηπος» δυτικά της Μονής. Όταν αντελίφθη ότι θα εφονεύετω φώναξε εις την μητέρα του : «μάνα δωσ’ μου την ευχή σου». Ελογχίσθη και απεκεφαλίσθη, λέγεται ότι η κεφαλή του έπεσε εις τα πόδια της μητέρας του.
Η « Δασκαλάκενα» μετά την απελευθέρωση της, μετέβη εις Αθήνας, φέρουσα την ημίκαυστον ενδυμασία της πολιορκίας, προκαλέσασα έξαλλο ενθουσιασμό του πλήθους.
Πέθανε στην Αθήνα. Όταν προαισθάνθη το θάνατο κάλεσε τις κόρες και τα εγγόνια της και μετά από τις νουθεσίες τους είπε : « θα πάω να βρω και τα άλλα μου παιδιά τα παλληκάρια μου».
Ο Γεώργιος Ν. Γαργερός εκ Μπισταγής δέκα ετών τότε, μαζί με πολλούς άλλους χωριανούς του, το Μάρτιο του 1867, πήγαν στο Αρκάδι….
…επήγαμε κατόπιν εις την «Τράπεζα». Οι Κρητότουρκοι είχαν στήσει όρθια τέσσερα πτώματα εκ των σφαγέντων…. Επειδή τα πτώματα ήσαν ξαπλωμένα εις όλη τη «τράπεζα» εβγήκαμε επάνω εις τα πτώματα. Τα πτώματα είχαν αποξηρανθεί και δεν μύριζαν καθόλου. Εγώ προχωρούσα εις την ομπρός μεριά με το Πατεροστυλιανό. Αυτός με το τουφέκι του εχτύπα ελαφρά πάνω εις τα πτώματα και εβροντούσαν σαν πιθάρια. Ήταν απομαυρισμένα και κοκαλιασμένα.
Όταν εβγαίναμε έξω από την «Τράπεζα» έτρεχαν όλοι μπροστά. Εγώ δε ως μικρός, αν και ήθελα να τρέχω δεν με άφηναν και έτσι έμεινα πίσω, εις ολοπίσω μεριά, τόσος δε ήτο ο φόβος μου, επειδή έμεινα πίσω, που παρ’ ολίγο να τρελαθώ και ακόμη και σήμερο όταν το θυμηθώ, θαρρώ πως θα μου φύγει η πέτσα από τη κεφαλή.
Χιλιάδες όρνεα και κοράκια φάγανε τους νεκρούς, που έμειναν άταφοι μέχρι τον Απρίλιο του 1869.
Περισσότερες λεπτομέρειες στο βιβλίο μου «ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ – ΦΟΝΙΚΑ ΒΕΝΤΕΤΕΣ»
Η Χ. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΧΑΡΙΣΤΟΥΣ
Εις το δημοτικό κήπο Ρεθύμνης σήμερα υπάρχουν περί τις 20 προτομές συν όσες υπάρχουν εις την λοιπή πόλη. Δυστυχώς όμως η θυσία της Χαρίκλειας Δασκαλάκη μετά των υιών της απ’ ότι φαίνεται δεν τους συγκίνησε και έχει λησμονηθεί από τους Ρεθύμνιους, καθ’ όσον εις καμία περίοπτη θέση της πόλεως δεν υπάρχει έστω και μία προτομή. Αν κάπου αλλού υπάρχει όπου την βλέπουν ελάχιστοι, αξία δεν έχει. Αξία έχει όταν την βλέπουν οι πολλοί και ειδικά ΜΑΘΟΥΝ και την ιστορία της, καθ’ όσον αυτό το σκοπό έχουν οι προτομές και οι ανδριάντες.
Έχει τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση ο ανδριάντας του πυρπολητή Κωστή Γιαμπουδάκη. Στη συνέχεια όμως ο δήμος Ρεθύμνης φρόντισε να τοποθετηθούν πέριξ, μεταλλικά στέγαστρα – στάσεις λεωφορείων, πινακίδες, δένδρα, το μεταλλικό «μνημόσυνο» του κατεδαφισθέντος αριστουργήματος τέχνης και αρχιτεκτονικής ενετικού ρολογιού, κλπ. ούτως ώστε να είναι ελάχιστα ορατός.
Η φλόγα του Γιαμπουδάκη, όπου με αυτήν:
Όλη η Κρήτη ΕΦΕΞΕ και όλη φωθιά εγίνη,
κι γη εσείστει, εμούγκρισε φριχτά την ώρα εκείνη.
Φωτιά καπνός και κτίρια, κορμιά κομμαθιασμένα,
άνδρες και γυναικόπαιδα στα νέφαλα ανεβαίνα….
που συγκίνησε όλο τον ευαίσθητο τότε κόσμο, δεν έφθασε στις μέρες μας στους αρμόδιους, ούτως ώστε, να τοποθετήσουν κάποιο φωτισμό στον ανδριάντα.
Οφείλουν να γνωρίζουν οι αρμόδιοι και υπεύθυνοι της Ρεθύμνης, ότι αν δεν υπήρχαν όλοι αυτοί οι ήρωες που θυσιάστηκαν για μας, σήμερα στο δημοτικό συμβούλιο Ρεθύμνης και στην αντιπεριφέρεια θα φορούσαν ΟΛΟΙ φέσια και όχι οι μισοί όπως στην συνημμένη φωτογραφία.
Θα μου πείτε : «τους ενδιαφέρει;» μάλλον όχι, καλά να περνούμε κι ας είναι κι ο Ερντογάν πρόεδρος. ( η αδιαφορία σε όλα φαίνεται κι απ’ τον σημαντικό αλλά τρισάθλιο συγκοινωνιακό κόμβο στην δυτική είσοδο της πόλης της Ρεθύμνης).
Μάλλον ο πατέρας της Κρήτης Νίκος Καζαντζάκης όταν έγραφε αυτό το περίφημο: «οι Χανιώτες για τ’ άρματα, οι Ρεθεμιώτες για τα γράμματα κι οι Ηρακλειώτες για το ποτήρι» για κάποιους έκανε λάθος.
Την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης του Αρκαδίου, διεκδικούν οι Ανωγιανοί με τον Εμμανουήλ Β. Σκουλά. Επίσης δια την ανατίναξη έχουν ακουστεί και τα ονόματα του Ντελή Δράκου Τζιμπραγού από τις Γωνιές Μαλεβιζίου και ενός μοναχού ονόματι Μανασσής. Λεπτομέρειες στο βιβλίο μου «ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΦΟΝΙΚΑ ΒΕΝΤΕΤΕΣ.
