Φανταστικό μουσείο

Επιμέλεια:
Μιχάλης Χατζηδάκης*
lastjudgment1540@hotmail.com

283 Μπαρτολομέο Εστεμπάν Μουρίγιο (Bartolomeo Esteban Murillo),
´Ο μικρός ζητιάνος´ 1646-1648, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
O Μπαρτολομέο Εστεμπάν Μουρίγιο θα δομήσει την καλλιτεχνική του καριέρα γύρω από μια αρκετά περιορισμένη γκάμα καλλιτεχνικών θεμάτων. Eτσι, σήματα κατατεθέντα της καλλιτεχνικής τεχνοτροπίας του είχαν υπάρξει αφενός οι αναρίθμητες παραλλαγές του στο θέμα της Παναγίας με το Θείο Βρέφος και αφετέρου ηθογραφικές σκηνές, όπου ο Μουρίγιο χειριζόμενος το ζωγραφικό πινέλο ως φωτογραφικό φακό, αιχμαλώτιζε σκηνές της καθημερινότητας στη Σεβίλλη, πόλη στην οποία έζησε και έδρασε ως καλλιτέχνης. Με τα εκπαιδευμένα μάτια ενός σημερινού θεατή-δέκτη αυτής της ζωγραφικής, θα πίστευε κανείς ότι η ζωγραφική του Μουρίγιο καλούνταν να εκτελέσει τη λειτουργία ενός κοινωνικού ρεπορτάζ θίγοντας τα κακώς κείμενα και κυρίως την υφιστάμενη κοινωνική ανισότητα της εποχής του, η οποία και αδιαμφισβήτητα ευθυνόταν για την κοινωνική εξαθλίωση των -μικρών σε ηλικία κατά βάση- πρωταγωνιστών των πινάκων του. Προτού οδηγηθεί κανείς σε αυτό το συμπέρασμα ωστόσο, καλείται να απαντήσει στο εύγλωττο ερώτημα σε ποιο αγοραστικό κοινό απευθύνονταν τα έργα αυτά. Η δυνητική απάντηση στο καίριο αυτό ερώτημα μοιάζει να αναιρεί κάθε σκέψη για μια ηθικοδιδακτική ερμηνεία των έργων του αυτών. Πράγματι η ζωγραφική αυτή δεν απευθύνεται στους φτωχούς, αλλά διέπεται από το αποστασιοποιημένο βλέμμα ενός ψυχρού παρατηρητή, ενώ -σχήμα οξύμωρο- απευθύνεται στους έχοντες, αν και δεν τους παροτρύνει να φανούν φιλεύσπλαχνοι. Δεξιοτεχνικά μεταδίδεται μέσω της στάσης του παιδιού και του περιβάλλοντα χώρου η αίσθηση απόλυτης απόγνωσης και μοναξιάς. Η λερωμένη πατούσα του μικρού ζητιάνου αποτελεί το αδιάσειστο τεκμήριο της φτώχειας του, ενώ και η μονοδιάστατη καθαρότητα του φωτός τονίζει την εικόνα εγκατάλειψης που εκπέμπει η κλειστοφοβική σκηνή. Η τέχνη του Μουρίγιο δεν παροτρύνει ηθικά προς καμία κατεύθυνση ενώ με το να παρουσιάζει την ανέχεια ως ένα κοινωνικά αναπόφευκτο και αποδεκτό φαινόμενο, ο ζωγράφος-σχολιαστής μοιάζει να προσδίδει στην κοινωνική αδικία νομοτελειακό χαρακτήρα. Στο ήδη υπάρχον αίνιγμα αναφορικά με το ερώτημα πώς η θεματική αυτή κατάφερε να εδραιωθεί έρχεται μάλιστα να προστεθεί και το γεγονός ότι οι μικροί πρωταγωνιστές του Μουρίγιο σε μεταγενέστερες παραλλαγές του θέματος θα εμφανιστούν χαρωποί και ευτυχισμένοι, βιώνοντας την εξαθλίωση τους ως μια εξιδανικευμένη κατάσταση. Το θέμα της φτώχειας περνά ως φυσικό θέμα, αυτονόητο, γεγονός που ενθυμίζει την ολλανδική ζωγραφική του ίδιου αιώνα, του 17ου, με τη σημαντική ωστόσο διαφορά ότι στην Ολλανδία σε αντίθεση με την Ισπανία έχουμε να κάνουμε με μια κοινωνία προτεσταντική με υψηλά διαμορφωμένη αστική συνείδηση.