Επιμέλεια:
Μιχάλης Χατζηδάκης*
lastjudgment1540@hotmail.com
Edvard Munch, «H Κραυγή», 1893, Όσλο, Εθνική Πινακοθήκη
Στο τέλος του 19ου αιώνα και στο γύρισμα προς τον 20ο αιώνα παρατηρείται μια μεγάλη καμπή με την έξαρση της ατομοκρατίας που τρέφει τον υποκειμενισμό, την απομόνωση, την αποξένωση, αλλά προσδίδει και ένα αίσθημα ελευθερίας. Στο τέλος του 19ου αιώνα έτη ορόσημα θεωρούνται το έτος θανάτου του Νίτσε (1900), ο οποίος δικαίως κατέχει μια περίοπτη θέση ως εξέχων θεωρητικός της μοντέρνας τέχνης, δίνοντας στα γραπτά του ιδιαίτερη βαρύτητα στην έννοια του ατόμου, η δημοσιοποίηση της θεωρίας της σχετικότητας από τον Αϊνστάϊν (1905) που καταλύει το απόλυτο, καθώς και οι σύγχρονες με αυτή φροϋδικές θεωρίες για την ερμηνεία των ονείρων που κατέδειξαν ότι το άτομο δεν κατέχει όχι τον κόσμο, αλλά ούτε τον ίδιο του τον εαυτό. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο τις απαντήσεις σε ένα πλήθος ανοιχτών, φλεγόντων ερωτημάτων που αφορούν το άτομο και τον κόσμο καλούνται να δώσουν τα μοντέρνα κινήματα.
Την καλλιτεχνική έκφραση των έντονων αυτών ανησυχιών σηματοδοτεί και το κίνημα του εξπρεσιονισμού, πρόδρομος του οποίου είχε υπάρξει ο Νορβηγός Edvard Munch. Ο εξπρεσιονισμός επιτίθεται στην κοινωνία εγκαλώντας την ότι έχει διαμορφωθεί με γνώμονα το λόγο και ζητάει την αναπροσαρμογή της, πρεσβεύοντας την αρχή ότι το άτομο, μετέωρο καθώς είναι, οφείλει να επανακαθορίσει το ρόλο του με βάση το συναίσθημα. Η γέφυρα στον πίνακα του Μunch παραπέμπει στο καλλιτεχνικό κίνημα της «Γέφυρας», ένας όρος που με τη σειρά του ενέχει συμβολικό χαρακτήρα σηματοδοτώντας το πέρασμα σε μια άλλη εποχή. Η γέφυρα αν προσέξουμε δεν είναι δουλεμένη και σαν ευθεία, δεν είναι άκαμπτη, καθώς ο εξπρεσιονισμός απεχθάνεται τις οξείες, επιθετικές γραμμές του κυβισμού π.χ. προκρίνοντας αντίθετα τις καμπύλες γραμμές που παραπέμπουν σε μια αίσθηση ρευστότητας. Σε μορφολογικό επίπεδο το μέσο που χρησιμοποιεί το εξπρεσιονιστικό κίνημα στη ζωγραφική είναι το χρώμα. Στην περίπτωση της «Κραυγής» ο ήχος είναι αυτός που δίνει μορφή στον περιβάλλοντα χώρο με τα ηχητικά του κύματα. Πρόκειται για μια κραυγή αγωνίας που βγαίνει από τα ενδότερα της ύπαρξης και δίνει μορφή στον εξωτερικό χώρο, αλλά νοηματοδοτείται παράλληλα από τον εσωτερικό κόσμο, το υποκείμενο καθεαυτό, γι’ αυτό και τα χρώματα που έχουν επιλεγεί συνειδητά μοιάζουν απόκοσμα, μη ρεαλιστικά.
