Ολοι μας γνωρίζουμε αυτή την παροιμιώδη έκφραση. Μπορεί η επιστήμη να μας διαφωτίσει ως προς αυτό το ερώτημα;
Αναμφίβολα το αβγό ήρθε πριν από την κότα. Τα πρώτα αβγά ή τουλάχιστον δομές που έμοιαζαν με αβγά, πιθανότατα εμφανίστηκαν ταυτόχρονα με τους πρώτους πολυκύτταρους οργανισμούς πριν από ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Τα πρώτα πτηνά εμφανίστηκαν πριν από 150 – 155 εκατομμύρια χρόνια, αλλά τα ορνιθόμορφα πουλιά εμφανίστηκαν αργότερα. Οι βιολόγοι δε γνωρίζουν πότε ακριβώς, αλλά εκτιμάται ότι αυτό έγινε πριν από 70 εκατομμύρια χρόνια, δηλαδή, λίγο πριν από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων.
Ακόμη και τα απλούστερα σημερινά πολυκύτταρα ζώα, οι σπόγγοι, παράγουν αβγά. Ωστόσο, τα αβγά των σπόγγων, των εντόμων και των σκωλήκων έχουν τελείως διαφορετική δομή από αυτά των σύγχρονων πτηνών, τα οποία είναι εξοπλισμένα με αμνιωτική μεμβράνη, όπως και τα αβγά των ερπετών, από τα οποία άλλωστε προήλθαν. Η μεμβράνη αυτή αποτελεί προσαρμογή στη χερσαία διαβίωση και αποσκοπεί στην προστασία του εμβρύου από την αφυδάτωση.
Πώς μπορούμε και καθρεφτιζόμαστε στο νερό;
Παρ? όλο που το νερό είναι διαφανές, επιτρέποντας έτσι στο φως να το διαπερνά, ένα μέρος του φωτός ανακλάται στην επιφάνεια του νερού. Σε αντίθετη περίπτωση, δε θα βλέπαμε καθόλου το νερό -όπως δεν μπορούμε να δούμε τον αέρα- και τα ψάρια μιας λίμνης θα έμοιαζαν σαν να πετούν. Οταν δε φυσάει και δεν έχει ρεύματα, η επιφάνεια του νερού είναι απολύτως επίπεδη κι έτσι όλες οι μεμονωμένες ακτίνες του ήλιου ανακλώνται πανομοιότυπα, διατηρώντας την κατεύθυνσή τους η μία ως προς την άλλη. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται ένα ευκρινέστατο είδωλο.
Διαβάζουμε τη σκέψη των άλλων
Ειδικά εγκεφαλικά κύτταρα καθιστούν τον άνθρωπο μοναδικό
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν έναν εντελώς ιδιαίτερο τύπο εγκεφαλικών κυττάρων, τους λεγόμενους κατοπτρικούς νευρώνες. Είναι το κλειδί για μια σειρά δεξιοτήτων που κάνουν το ανθρώπινο είδος μοναδικό, όπως η ικανότητα να ερμηνεύουμε τις προθέσεις πίσω από τις πράξεις των άλλων και να δείχνουμε συμπόνια και κατανόηση προς τους συνανθρώπους μας.
Στον ανθρώπινο εγκέφαλο, κατανεμημένα σε διάφορα εγκεφαλικά κέντρα, υπάρχουν συνολικά περί τα 100 δισεκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα ή εγκεφαλικοί νευρώνες. Οι επιστήμονες πίστευαν παλιότερα ότι οι νευρώνες στα κινητικά κέντρα του εγκεφάλου απλώς ενεργοποιούν τις κινήσεις του ανθρώπινου σώματος, με βάση τα σήματα που προέρχονται από τα κέντρα συνείδησης ? κάτι που όμως στην πραγματικότητα δεν ισχύει.
Η ανακάλυψη των κατοπτρικών νευρώνων έδωσε στους νευροεπιστήμονες τροφή για σκέψη. Προηγμένες ανθρώπινες δεξιότητες, όπως η συναισθηματική ταύτιση και η ικανότητα εκμάθησης και ανάπτυξης της γλώσσας, ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό και από αυτά τα ειδικά κύτταρα που πρόσφατα έχουν ανακαλυφθεί και τα οποία συνδέονται άμεσα με το φυσικό κινητικό μηχανισμό μας.
Οι κατοπτρικοί νευρώνες αποκωδικοποιούν συνεχώς τις κινήσεις των άλλων, ώστε να μαθαίνουμε να τις εκτελούμε και εμείς, ενώ παράλληλα καταγράφουμε τι θέλουν οι άλλοι. Αν κάποιος απλώσει ξαφνικά το χέρι του προς εμάς, πρέπει, όσο πιο γρήγορα γίνεται, να διαγνώσουμε την πρόθεσή του. Θέλει να μας χτυπήσει, ή απλώς να μας χαιρετήσει;
Ο εγκέφαλος χρειάζεται μισό δευτερόλεπτο για να συνειδητοποιήσει την κίνηση και να διαγνώσει την πρόθεση, αλλά, όταν μια γροθιά κατευθύνεται προς το σαγόνι μας, δεν έχουμε στη διάθεσή μας τόσο πολύ χρόνο. Τότε είναι που ενεργοποιούνται οι κατοπτρικοί νευρώνες. Κρίνουν την πρόθεση του άλλου σε μόλις 50 χιλιοστά του δευτερολέπτου.
Οι κατοπτρικοί νευρώνες, οι οποίοι κατά κανόνα είναι υπεύθυνοι για τη συστολή των μυών μας, δεν ενεργοποιούνται μόνο στις δικές μας κινήσεις, αλλά και στις κινήσεις των άλλων. Καταγράφουν δηλαδή τις κινήσεις του χεριού που απειλεί να μας χτυπήσει και ενεργοποιούνται όπως θα ενεργοποιούνταν στην περίπτωση που θα εκτελούσαμε τις κινήσεις αυτές εμείς οι ίδιοι. Παρακάμπτοντας τη συνείδηση, οι κατοπτρικοί νευρώνες συγκρίνουν τις κινήσεις του άλλου με αντίστοιχα πρότυπα κινήσεων που εκτελέσαμε κάποτε εμείς. Αν οι κατοπτρικοί νευρώνες αναγνωρίσουν την κίνηση ως χτύπημα, μας προειδοποιούν για να προστατευθούμε.
Νέες γνώσεις
για τις ικανότητές μας
Οι κατοπτρικοί νευρώνες ανακαλύφθηκαν από μια ομάδα Ιταλών ερευνητών του Πανεπιστημίου της Πάρμα, που προσπαθούσε να χαρτογραφήσει τα εγκεφαλικά κύτταρα τα οποία ενεργοποιούνταν σε έναν πίθηκο όταν αυτός άπλωνε το χέρι του για να πιάσει ένα φρούτο. Οι επιστήμονες τοποθέτησαν ηλεκτρόδια στο κεφάλι του ζώου και, προς μεγάλη τους έκπληξη, διαπίστωσαν ότι, είτε ο πίθηκος άπλωνε το χέρι του προς το φρούτο είτε έκανε την κίνηση αυτή ο ερευνητής για να του το προσφέρει, ενεργοποιούνταν τα ίδια εγκεφαλικά κύτταρα. Με άλλα λόγια, όταν ο πίθηκος έβλεπε μια κίνηση, ο εγκέφαλός του τη μιμούνταν, ενεργοποιώντας όλους τους νευρώνες που ήταν απαραίτητοι για την εκτέλεση της κίνησης. Ανάλογα πειράματα με ανθρώπους έχουν δείξει ότι οι δικοί μας κατοπτρικοί νευρώνες είναι πολύ πιο εξελιγμένοι από εκείνους των πιθήκων. Οι κατοπτρικοί νευρώνες των πιθήκων μπορούν να μιμούνται μόνο τις κινήσεις των χεριών και του στόματος, ενώ οι δικοί μας μπορούν να αντιγράφουν ακόμη και τον τρόπο κίνησης των ποδιών.
Το σημαντικότερο ίσως όφελος για τον άνθρωπο από τους κατοπτρικούς νευρώνες είναι η ικανότητα να μαθαίνει μέσω μίμησης. Παρατηρώντας τις κινήσεις των χεριών ενός ανθρώπου που δένει ένα σύνθετο κόμπο, μπορούμε γρήγορα να τις μιμηθούμε και να δέσουμε τον κόμπο κι εμείς οι ίδιοι, καθώς οι μύες των χεριών μας που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη διαδικασία ενεργοποιούνται από τους κατοπτρικούς νευρώνες ενώ ακόμη παρατηρούμε αυτές τις κινήσεις.
Οι νευροεπιστήμονες εκτιμούν ότι και η ικανότητα της λεκτικής επικοινωνίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους κατοπτρικούς νευρώνες, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν μια άμεση, φυσική σχέση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που επικοινωνούν. Με αυτό τον τρόπο, κατανοούμε αμέσως το νόημα των χειρονομιών και των εξειδικευμένων κινήσεων των χειλιών, χωρίς να είναι απαραίτητο αυτές να περάσουν πρώτα από το κέντρο συνείδησης για να ερμηνευθούν. Έτσι, γίνεται πολύ ευκολότερο να μεταδοθεί το μήνυμα με τη χρήση κινήσεων.
Ορισμένοι νευροεπιστήμονες θεωρούν ότι η ανακάλυψη των κατοπτρικών νευρώνων μπορεί να μας οδηγήσει στο να σχηματίσουμε μια νέα εικόνα για την εξέλιξη του είδους μας, μια εικόνα στην οποία το σώμα μας θα έχει ένα ρόλο σημαντικότερο απ? ό,τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.
