» Φωτεινή πορεία από το ριζίτικο µέχρι τον χώρο της προοδευτικής µουσικής
Τα ξηµερώµατα της 9/2/1980 ‘‘έφυγε’’ από τη ζωή στα 45 µόλις χρόνια του, ύστερα απ’ τη µακρόχρονη και ανίατη αρρώστια από την οποία έπασχε, ο αξέχαστος λαϊκός τροβαδούρος και λυράρης Νίκος Ξυλούρης, «η λεβέντικη και άδολη καρδιά της Κρήτης», όπως είχαν πει πολλές φορές γι’ αυτόν οι συµπατριώτες του και όσοι τον ήξεραν.
Οικογένεια αγωνιστών και λυράρηδων
Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε το 1935 στο χωριό Ανώγεια της Κρήτης, κοντά στο Ρέθυµνο και µεγάλωσε κάτω από τον ίσκιο του Ψηλορείτη. Ήταν το πρώτο παιδί µιας µεγάλης και παλιάς οικογένειας, που έβγαλε αγωνιστές και καπεταναίους, αλλά και τραγουδιστές και λυράρηδες. Πολλοί απ’ τους συγγενείς του, µε πρώτο τον καπετάν Μιχάλη, συµµετείχαν ενεργά στην αντίσταση του κρητικού λαού κατά των Γερµανών.
Ο Νίκος µικρός ήταν βοσκός. Παιδί ακόµα, πάνω στα βουνά, άρχιζε να παίζει λύρα και να τραγουδά. Την πρώτη µάλιστα λύρα του την είχε φτιάξει µε τα χέρια του. Η καριέρα του αρχίζει απ’ τα 15 του χρόνια. Μαζί µε άλλους γύριζε τα χωριά της Κρήτης, στους γάµους και στα πανηγύρια, στις ολονύχτιες γιορτές.
Πολύ γρήγορα και χάρη στην εντελώς προσωπική του ερµηνεία, ο Νίκος Ξυλούρης αγαπήθηκε πολύ απ’ τους συµπατριώτες του και ιδιαίτερα απ’ τη νεολαία. Είχε γίνει ο πιο διάσηµος λυράρης του νησιού. Σιγά σιγά άρχισε να γράφει δικά του τραγούδια µε στόχο να κάνει την κρητική µουσική ευρύτερα γνωστή. Έτσι, έγινε δηµοφιλής και σαν συνθέτης, µε ιδιαίτερη µάλιστα επιτυχία. Απ’ τα πιο γνωστά τραγούδια του εκείνης της εποχής είναι: «Η Ανυφαντού», «Καυγάδες µε το γιασεµί», «Η Τζαναµπέτισσα», «Τον Αντρειωµένο µην τον κλαις» και πολλά άλλα συρτά και κρητικές µαντινάδες.
Το 1969 ο Ξυλούρης έρχεται στην Αθήνα. Για δυο χρόνια έπαιζε σε διάφορα κρητικά κέντρα και περισσότερο στο «Κρητικό κονάκι». Από τότε άρχισε να γίνεται γνωστός και στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Αθήνας. Η αποφασιστικότερη όµως στιγµή στη σταδιοδροµία του ήταν όταν ο Γιάννης Μαρκόπουλος του ζήτησε να ερµηνεύσει τον πρώτο κύκλο τραγουδιών του, το «Χρονικό». Ακολουθεί η ερµηνεία των «Ριζίτικων» που γνώρισαν στο κοινό όλης της Ελλάδας τα δυναµικά, παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης. Έρχεται κατόπιν η «Ιθαγένεια» του Μαρκόπουλου, που τον καθιερώνει τον Ξυλούρη σαν έναν από τους καλύτερους τραγουδιστές της εποχής. Το 1973 ερµηνεύει το έργο του συνθέτη «Θητεία».
Στη συνέχεια, συνεργάζεται µε επιτυχία µε τον Σταύρο Ξαρχάκο στο «∆ιόνυσε, καλοκαίρι µας», µε τον Χριστόδουλο Χάλαρη στην «Ακολουθία» και τον Χρήστο Λεοντή στο «Καπνισµένο Τσουκάλι». Το 1976 συνεργάζεται µε τον Ηλία Ανδριόπουλο στο έργο του «Κύκλος Σεφέρη». Το 1977 κυκλοφορεί το δικό του έργο µε τίτλο τα «Ερωτικά».
Στα τέλη του 1977 ο Ξυλούρης συνεργάζεται πάλι µε τον Γιάννη Μαρκόπουλο και ερµηνεύει το έργο του «Ελεύθεροι Πολιορκηµένοι», που βασίστηκε πάνω στο οµώνυµο αριστούργηµα του Σολωµού. Τον Ιούνη του ‘78 παρουσιάζει σε µουσική Λίνου Κόκοτου και ποίηση ∆ηµ. Χριστοδούλου τα «Αντιπολεµικά». Ένα έργο γεµάτο ανθρωπιά, που καταφέρνει ν’ ανανεώσει και να θεµελιώσει και πάλι το λυρισµό και την υψηλή ποιότητα στο τραγούδι – στόχο.
Στους πρώτους µήνες του ‘79 δηµιουργεί – έχοντας ο ίδιος την ευθύνη της παραγωγής – έναν εντελώς προσωπικό του δίσκο, τα «Ξυλουρέικα». Μια συλλογή εµπνευσµένη από την κρητική µουσική παράδοση, που κλείνει µέσα της όλο το πάθος του για το κρητικό τραγούδι.
Τον Ιούλη του 1973 παίρνει για πρώτη φορά µέρος στο θέατρο µε τον Κώστα Καζάκο και την Τζένη Καρέζη στο «Μεγάλο µας Τσίρκο» του Ιάκωβου Καµπανέλλη. Αργότερα βγαίνει και ο οµώνυµος δίσκος.
Στις αρχές του ‘76 ο Ξυλούρης τιµήθηκε µε το βραβείο «Σαρλ Κρος» για την ερµηνεία του στα «Ριζίτικα». Βραβείο που απονέµεται κάθε χρόνο από την Ακαδηµία Σαρλ Κρος στην αξιολογότερη ερµηνεία στον τοµέα της ∆ιεθνούς Λαϊκής Μουσικής.
Προοδευτική παρουσία
Ο περήφανος και ανυπόταχτος χαρακτήρας του οδηγεί να τραγουδήσει πρώτος στη δικτατορία το 1969 στις 2 τα µεσάνυχτα στην µπουάτ «Λήδρα» το αντιστασιακό κρητικό τραγούδι, «Πότε θα κάνει ξαστεριά», µε αποτέλεσµα να «κοπεί» από τα µέσα ενηµέρωσης. Ο Νοέµβρης του 1973 τον βρίσκει κοντά στους αγωνιστές του Πολυτεχνείου, όπου τραγουδάει µαζί τους αντιδικτατορικά τραγούδια. Μετά τη µεταπολίτευση, το φθινόπωρο του ‘74, συµµετέχει στη µεγάλη συναυλία στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, όπου µε τη φωνή του εντυπωσιάζει. Συµµετέχει ακόµα στο 3ο Φεστιβάλ της ΚΝΕ και παίρνει µέρος σε αρκετές εκδηλώσεις αντιστασιακών και άλλων προοδευτικών φορέων.
«Είναι η καλύτερη φωνή που διαθέτουµε», είχε πει κάποτε ο Μαρκόπουλος. Ο Ξυλούρης διέθετε πραγµατικά ένα σπάνιο µουσικό ένστικτο που του επέτρεπε, χωρίς υπερβολή, να προσαρµόζεται σε οποιαδήποτε ερµηνευτική απαίτηση. Είχε ειπωθεί πως η φωνή του, γνήσια ελληνική, αντανακλούσε σε µουσική παράδοση 500 ετών. Η ερµηνεία του έκφραζε µε απλότητα όλο το µεγαλείο, την περηφάνια και το ροµαντισµό της ελληνικής ψυχής. Λίγες µέρες πριν προσβληθεί απ’ την ανίατη ασθένεια ο Ξυλούρης ηχογράφησε σε µουσική του νέου συνθέτη Λουκά Θάνου, σε ποίηση Καρυωτάκη, Κ. Βάρναλη το έργο του «Σάλπισµα».
***
Από το βιβλίο «Νίκος Ξυλούρης… τραγουδάµε για να σµίξουµε τον κόσµο», εκδ. «Μετρονόµος»). Αξιοσηµείωτη είναι µια διήγηση του Χρήστου Λεοντή:
«Ήταν 24 Φεβρουαρίου του 1975. Τότε που έγινε το αποτυχηµένο πραξικόπηµα της πυτζάµας. Παίζαµε µε τον Ξυλούρη στο Σπόρτιγκ και ο κόσµος ήταν πολύς. Οι εκδηλώσεις απερίγραπτες, ειδικά όταν ακουγόταν οι στίχοι «οι ξωµάχοι κι οι προλετάριοι». Οι φωνές σκέπασαν τα µεγάφωνα. Ο Ξυλούρης στο διάλειµµα ήρθε και µε βρήκε και µου λέει: Μα ήντα θα πει µωρέ… προλετάριοι; Εγώ του εξήγησα και τότε µου απαντά: Εδά θα δεις στο δεύτερο µέρος». Πράγµατι, βγήκε στον κόσµο και καθώς το τραγουδούσε κάποια στιγµή γονάτισε. Και ο κόσµος, φυσικά, ξεσηκώθηκε…»
*Ο Σπύρος ∆αράκης είναι πρώην πρόεδρος µαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ πρώην ∆ήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ του ∆ικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
