Η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η Χριστιανορθόδοξη χρονική περίοδος της νηστείας και της πνευματικής, ψυχικής και σωματικής προετοιμασίας των πιστών για το Άγιο Πάσχα.
Ονομάστηκε Τεσσαρακοστή είς ανάμνησην της νηστείας του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού στην έρημο, η οποία είχε διαρκέσει σαράντα ημέρες. Είναι η αρχαιότερη από όλες τις μεγάλες νηστείες της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες, ενώ αργότερα προστέθηκε και άλλη μία εβδομάδα. Διαρκεί συνολικά 48 ημέρες, μαζί με την Μεγάλη Εβδομάδα. Ξεκινά την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο.
Σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, η περίοδος αυτή περιελάμβανε και την Μεγάλη εβδομάδα:
«Ιδού προς το τέλος εφθάσαμεν λοιπόν της Αγίας Τεσσαρακοστής, και της νηστείας διανύσαμε τον πλουν…επειδή εις την μεγάλην ταύτην εβδομάδα εφθάσαμεν τη του Θεού χάριτι».
Αυτό επαναλαμβάνει και ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως : «ο χρόνος της κατηχήσεως επερατούτο κατά την Μεγάλην Εβδομάδα της Μεγάλης τεσσαρακοστής».
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ, Βλ. Φειδά, υπήρξε μια ποικιλία τάσεων για την πασχάλια νηστεία στην αρχαία εκκλησία η οποία «οφειλόταν αφ’ ενός μεν στην ποικιλία των τοπικών παραδόσεων, αφ’ ετέρου δε στην τάση επεκτάσεως της νηστείας προς μίμησιν της πολιτείας του Κυρίου». Aπό τις τάσεις αυτές προέκυψε κατά τo τέλος του 3ου αιώνα η προπασχάλια νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής η οποία μαρτυρείται για πρώτη φορά με την ονομασία Τεσσαρακοστή, στις αρχές του 4ου αιώνα στον 5ο κανόνα της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου.
1) Η πρώτη Κυριακή της Καθαρής Εβδομάδας λέγεται Κυριακή της Ορθοδοξίας.
2) Η Δεύτερη Κυριακή των Νηστειών ορίσθηκε εις μνήμη του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.
3) Η Τρίτη Κυριακή των Νηστειών είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως.
4) Η Τετάρτη Κυριακή των Νηστειών γιορτάζουμε τη μνήμη του οσίου Ιωάννου του συγγραφέα του βιβλίου της Κλίμακος.
5) Η Πέμπτη Κυριακή των Νηστειών η Εκκλησία τιμά την μνήμη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.
6) Η Έκτη Κυριακή των Νηστειών , γιορτάζεται η Κυριακή των Βαΐων.
Βέβαια, η ονομασία Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή Μεγάλη Σαρακοστή, δεν οφείλεται στη μεγάλη διάρκειά της, αλλά στην μεγάλη σημασία του κοσμοσωτηρίου γεγονότος της Αναστάσεως του Κυρίου μας, και σε ανάμνηση των παθών Του. Μέσα σε αυτό το στάδιο των αγώνων, με τη νηστεία, την εξομολόγηση, την προσευχή, την ελεημοσύνη, τις συχνές ακολουθίες, και όλα τα πνευματικά παλέματα προετοιμάζεται ο κάθε Χριστιανός για να αναστηθεί κι αυτός από τα πάθη και τις αμαρτίες του.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, γράφει πως κατά την περίοδο της μεγάλης Τεσσαρακοστής ο άνθρωπος εμπορεύεται την πνευματική εμπορία και συγκεντρώνει πολύ πλούτο αρετής. Τονίζει πως δεν είναι μεγάλο κατόρθωμα να διέλθουμε τις ημέρες απλώς της νηστείας, αλλά σημασία έχει να διορθώσουμε κάτι από τα ελαττώματά μας και να πλυθούμε από τα αμαρτήματά μας, «ει διωρθώσαμεν τι των ημετέρων ελαττωμάτων, ει τα αμαρτήματα απενιψάμεθα».
Σ’ αυτήν την περίοδο οφείλουμε να εργαστούμε περισσότερο πνευματικά, για να ζήσουμε όλο τον χρόνο πιο χριστιανικά. Στο Άγιο Όρος, μας λέγουν οι Πατέρες ότι «όσο περισσότερο εργαστούμε πνευματικά αυτές τις άγιες ημέρες, τόσο περισσότερο γεμίζουμε τις πνευματικές μπαταρίες μας για όλο το έτος».
Εν κατακλείδι, «Αυτός που δεν έχει την Εκκλησία ως Μητέρα του, ούτε τον Θεό μπορεί να έχει ως Πατέρα του. Όσο μπόρεσε να σωθεί από τον κατακλυσμό όποιος ήταν έξω από την κιβωτό, άλλο τόσο μπορεί να σωθεί όποιος είναι έξω από την Εκκλησία» (άγιος Κυπριανός). Η Εκκλησία δεν διώχνει ποτέ κανέναν. Είναι η αγκαλιά του Χριστού για όλους μας, όπως η αγκαλιά του πατέρα στον άσωτο υιό του .
Το θέμα της φθοράς και της πτώσης, ίσως δεν λυθεί, για κάποιους, σε αυτήν εδώ τη ζωή όπως και άλλα θέματα δεν λύνονται με σιγουριά· αν όμως λυθεί, δεν λύνεται με λόγια, κηρύγματα, αφορισμούς, έντονες αντιπαραθέσεις, παρά μόνο με γνήσια πίστη και αγάπη στο Χριστό, ειλικρινή αγάπη μεταξύ μας, θερμή προσευχή όλων για όλους και αληθινή ορθόδοξη πνευματική ζωή.
Αγαπητοί μου,
Είθε αυτή η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή που ξεκινά να είναι σαρακοστή νέας αρχής, κάθαρσης, αγιασμού, μετανοίας ειλικρινούς θέωσης και ψυχοσωματικής μας ανάτασης και ανάστασης από την κάτω Ιερουσαλήμ προς την άνω.
Αμήν, γένοιτο.
