Φλεβάρης 1919: Πως καταλήξαμε στην Ουκρανία…

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ 1919-1920 ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ.

Μετά την ανακωχή του Μούδρου,(17/30 Οκτωβρίου1918), που υπέγραψε η Οθωμανική αυτοκρατορία και την περάτωση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) με την επικράτηση της Entente, όπως ορθά είχε υποστηρίξει ο Βενιζέλος, άρχισε το Συνέδριο της Ειρήνης των Παρισίων, Ιανουάριο 1920. Σκοπός του Συνεδρίου ήταν ο διακανονισμός των διαφορών και εκκρεμοτήτων, που ’χαν προκύψει μεταξύ ηττημένων και νικητών.

Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στο πλευρό των νικητών (Εntete) παρακάθισε η ελληνική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ενώ απέναντι θα παρακαθίσουν, με το στρατόπεδο των ηττημένων Δυνάμεων του Άξονα, η Βουλγαρία και η Τουρκία.Ο πρωθυπουργός της χώρας, Ελευθεριος Βενιζέλος, είχε υποβάλει Ελληνικό Μνημόνιο διεκδικήσεων στο Συμβούλιο των Τεσσάρων Μεγάλων (αντιπροσώπων Αγγλίας, Αμερικής, Γαλλίας, Ιταλίας) στις 17/30 Δεκέμβρη 1918· μιας και εκείνοι επρόκειτο να αποφασίσουν για τις τύχες του μεταπολεμικού κόσμου.

Ανάμεσα στις πρώτες συνθήκες, που υπογράφηκαν στο Συνέδριο Ειρήνης, είναι η συνθήκη που αφορούσε την Ελλαδα με τη Βουλγαρία στο Νεϊγύ (14/27 Νοεμβρίου 1919).
Η σημασία της Συνθήκης του Νεϊγύ ήταν τεράστια για την Ελλάδα, καθώς η Βουλγαρία υποχρεωνόταν να της παραχωρήσει τη Δυτική Θράκη και να χάσει τη διέξοδό της προς το Αιγαίο.

Οι διεκδικήσεις της Ελλάδας, όμως, δεν περιορίζονταν μόνο απέναντι στη Βουλγαρία. Υπήρχαν βάσιμες διεκδικήσεις και για τουρκικά εδάφη, όπου το εθνολογικό στοιχείο συνηγορούσε υπέρ των ελληνικών απόψεων. Η Ελλάδα ήταν δικαιωματικά μεταξύ των κυριοτέρων κληρονόμων της Τουρκίας. Στο υπόμνημά του ο Βενιζέλος προς τις Συμμαχικές Δυνάμεις θα προτάξει για κάθε περιοχή, που διεκδικεί, το εθνολογικό στοιχείο: «Η Ελλάς –θα υποστηρίξει– δεν πηγαίνει εκεί, όπου της λείπει η εθνολογική βάσις. Αξιώσεις έχομεν εις την Βαλκανικήν, Μικρά Ασίαν, Νήσους, Βόρειον Ήπειρον».

Βέβαια, οι εθνικές αξιώσεις έθιγαν τα συμφέροντα πολλών γειτονικών κρατών και το έργο του Έλληνα κυβερνήτη γινόταν δυσκολότερο με το Handicap, που παρουσίαζε η Ελλάδα με το να ‘χει εισέλθει στην παράταξη των νικητών ύστερα από θλιβερές περιπέτειες, «την δωδεκάτην ώρα του αγώνα». Η ολιγωρία και η ουδετερότητα που είχαν επιβάλλει οι Παλατιανοί μέχρι το 1917 πληρωνόταν αυτήν τη στιγμή και καθιστούσε το έργο των διεκδικήσεων δυσχερές.

Στο Βόρειο – ηπειρωτικό Ζήτημα η Ιταλία εκδήλωνε μεγάλο ενδιαφέρον. Τα εθνολογικά δικαιώματα, βέβαια, της Ελλάδας ήταν ουσιωδέστατα. Σε 223.000 κατοίκους οι 122.000 ήταν Έλληνες. Όμως η Ιταλία απέσπασε τη Βόρειο Ήπειρο και την προσάρτησε στην Αλβανία, με σκοπό να δημιουργήσει ένα βιώσιμο αλβανικό κράτος, όπως ισχυριζόταν, ενώ στην πραγματικότητα απέβλεπε σε ένα κράτος με ιταλική επικυριαρχία, προκειμένου να ελέγχει εξ ολοκλήρου την Αδριατική.

Στο θέμα της Θράκης, που τελικά κατοχυρώθηκε υπέρ της Ελλάδας, όπως προαναφέρθηκε με τη συνθήκη του Νεϊγύ, η Βουλγαρία επέδειξε πρωτοφανή θρασύτητα στο Συνέδριο της Ειρήνης. Το Συνέδριο δεν πρόσβαλε σύσσωμο τη βουλγαρική αξίωση, ώστε να πετάξει τους ηττημένους έξω «πυξ λαξ».

Η ελληνική αντιπροσωπεία θα χρειαστεί να εξαντλήσει όλα τα όπλα της διπλωματικής της ικανότητας και ολόκληρο το δυναμισμό της μαχητικότητάς της. Το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού υπομνήματος, που υποβλήθηκε στο Ανώτατο Συμβούλιο Ελληνικών Διεκδικήσεων, ήταν στραμμένο στην απόκρουση των βουλγαρικών αξιώσεων.

Η προσοχή του Βενιζέλου να κατοχυρώσει τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα ήταν και αξιόλογη και επιμελής, όπως και για το γαλλοκρατούμενο, τοτε, Καστελόριζο.

Μάλιστα, κατηγορήθηκε απ’ ορισμένους επικριτές του ότι παραμέλησε κι υποχώρησε στο Βόρειο- ηπειρωτικό για χάρη της διεκδίκησης των Δωδεκανήσων. Ο Βενιζέλος γνώριζε τη στρατηγική αξία των νησιών και πράγματι επέμεινε περισσότερο. Εξάλλου κι ο εθνολογικός χαρακτήρας των Νησιών ήταν υπέρ της Ελλάδας. Το πρόβλημα, όμως, ήταν ότι οι Ιταλοί ήθελαν τα Δωδεκάνησα για προγεφύρωμα στη Μέση Ανατολή, μια κι είχαν βλέψεις στα νότια των Μικρασιατικών Παραλίων. Το ζήτημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που μετά τη Συνθήκη του Μούδρου φαινόταν ξεψυχισμένη, ήταν ζωτικής σημασίας για τα ελληνικά συμφέροντα και ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση πλήθους επίδοξων κληρονόμων.

Ο Βενιζέλος, επωφελούμενος από το δόγμα του Ουΐλσον «Αρχαί εθνικοτήτων» , προσπάθησε να πείσει τους Συμμάχους για την αναγνώριση αλύτρωτου ελληνισμού στην Τουρκία. Επιστράτευσε ιστορικούς, δημοσιολόγους, στρατιωτικούς και γεωγράφους, για να προσκομίσει αδιάσειστα στοιχεία.

Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι η Ζώνη της Σμύρνης απαριθμούσε 449.044 Έλληνες, έναντι 219.414 Τούρκων.

Στο θέμα των Στενών και της Κωνσταντινούπολης η Ελλάδα δεχόταν τη δημιουργία ενός διεθνούς κράτους υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών.

Αναφερόμενος, στη συνέχεια, ο Ελευθέριος Βενιζέλος στον ελληνισμό του Πόντου, που τόσα δεινά είχε υποστεί από το τουρκικό μένος μ’ αποκορύφωμα τα γεγονότα του 1897 και του 1915, εξέφρασε την αντίθεσή του για τη δημιουργία Ελληνικής Ποντιακής Δημοκρατίας, πάγιου αιτήματος των Ποντίων, και υποστήριξε την ένταξη της Τραπεζούντας σε ενα Ποντο- Αρμενικό κράτος.

Η υποχωρητικότητα της ελληνικής αντιπροσωπείας σ’ αίτημα, που’ χε ελάχιστες πιθανότητες να γίνει δεκτό, αποσκοπούσε στην αποτελεσματικότερη προβολή των υπόλοιπων εθνικών διεκδικήσεων. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, βέβαια, κατηγορήθηκε ότι στην περίπτωση του Πόντου έδειξε αδιαφορία και συγκεκριμένα από πολλούς Πόντιους θεωρήθηκε ότι πούλησε τον ποντιακό ελληνισμό στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων.

Ως προς την Κύπρο, τέλος, θα περιοριστεί στην παράθεση του αριθμού των Ελλήνων κατοίκων της. Άλλωστε το γεγονός οτι η δυναμική της ελληνικής πολιτικής εξαντλείτο στη σύμπλευσή της με τα αγγλικά συμφέροντα επίτασσε σιωπηρή ή χαλαρή τοποθέτηση στο εν λόγω θέμα.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ, ΦΛΕΒΑΡΗΣ 1919. ΜΙΑ ΕΘΝΙΚΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ.

Μετά την υποβολή του ελληνικού Υπομνήματος, που τόση μελέτη και προσπάθεια ήθελε για να συνταχθεί, ο πολιτικός πραγματισμός, που διακρίνει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, του επιβάλλει να δώσει προτεραιότητα σε καρποφόρες δημόσιες σχέσεις απέναντι στους Συμμάχους. Γνώριζε ο Βενιζέλος ότι το μεγάλο όπλο της Ελλάδας στις διεκδικήσεις της ήταν οι Σύμμαχοι και απέδιδε μεγάλη σημασία στην ευνοϊκή διάθεσή τους. Ήταν αποφασισμένος, προκειμένου να υλοποιήσει το όραμά του να προβεί σε νέες θυσίες, αν του ζητούνταν. Και του ζητήθηκαν και δεν τις αρνήθηκε χάρη των εθνικών συμφερόντων. Υποτάχθηκε ο Βενιζέλος στην πρότασή τους, να σταλεί ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στη Ρωσία, τον Ιανουάριο του 1919, αλλά υποτάχθηκε, αφότου πρώτα διαπραγματεύθηκε το αντάλλαγμα, που ήταν δελεαστικό. Ήταν η πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, ήταν η υποστήριξη των Συμμάχων στη Θράκη και στη Σμύρνη. Δεν μπορούσε να υποχωρήσει σε μια τόσο κρίσιμη ώρα. Ήξερε τις συνέπειες, αν δυσαρεστούσε τους Συμμάχους, και βρέθηκε δέσμιος στην άμαξά τους, που έφερνε τα Ελληνικά στρατεύματα στην Ουκρανία.

«Τι εζήτει η μικρή Ελλας εις τας ρωσικάς στέππας;» Θα συνθηματολογήσει η αντιπολίτευση και θ’ αγνοήσει το εθνικό κεφάλαιο, που περικάλυπτε η εκστρατεία. Στην Κριμαία και στην Ουκρανία ελληνικές και συμμαχικές δυνάμεις πήραν μέρος σε μια πολυεθνική απόπειρα ανατροπής της Επανάστασης των Μπολσεβίκων μέσα σε μια χαώδη ατμόσφαιρα.
Ουκρανοί εθνικιστές, οπαδοί του τσάρου, τοπικοί οπλαρχηγοί, στρατηγοί και πρίγκιπες με προσωπικές φιλοδοξίες, ένοπλες οργανώσεις, πολιτικοί και στρατιωτικοί σχηματισμοί των Μπολσεβίκων δημιούργησαν ένα κλίμα γενικής σύγχυσης όπου δεν υπήρχε μέτωπο και κανείς δεν γνώριζε με ακρίβεια πού είναι και ποιός είναι ο εχθρός.

Αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα είχε να βαρύνει η απροθυμία των κουρασμένων συμμαχικών στρατευμάτων, να πολεμήσουν σθεναρά έναν υπεράριθμο αποφασισμένο κόκκινο στρατό με ιδεολογικά επαναστατικά κίνητρα. Είναι χαρακτηριστική η ανταρσία γαλλικων πληρωμάτων και τμημάτων του στρατού που στασίασαν, μιας και δεν έβλεπαν νόημα ανάμιξής τους σε αυτόν τον ρωσικό εμφύλιο. Τέλος, πέραν και των δυσμενών γεωπολιτικών κριτηρίων για τους Συμμάχους, η επίδραση των ειρηνιστικών ιδεών που μετά το πέρας του Α΄Παγκοσμίου πολέμου άρχισαν κινηματικά να κυριαρχούν λειτούργησαν αποφασιστικά στην τύχη αυτού του πολέμου.

Η ελληνική αποστολή αποτελείτο από την ΙΙη και την ΧΙΙΙ, μεραρχίες, δυναμικού 23.000 ανδρών, υπό την διοίκηση του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ, και βρέθηκαν στην Οδησσό και στη Σεβαστούπολη από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του 1919. Στην περιοχή του Δνείστερου ποταμού δόθηκαν οι τελευταίες μάχες με ανάμειξη των ελληνικών δυνάμεων στον ρωσικό εμφύλιο πόλεμο. Η απεμπλοκή των ελληνικών δυνάμεων έγινε μέχρι 4 Ιουλίου 1919 που έφυγαν και οι τελευταίοι για να ενισχύσουν την εν εξελίξει απόβαση στη Σμύρνη.
Σε αυτή την επιχείρηση οι απώλειες των ελληνικών δυνάμεων ανήλθαν περίπου σε 400 νεκρούς και εξαφανισθέντες, και 660 τραυματίες

Η ουκρανική εκστρατεία χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως ενέργεια ιμπεριαλιστική, αλλά κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει ότι είχε διπλωματικά κίνητρα, που απέβλεπαν στη λύτρωση του ελληνισμού και στη δημιουργία της Ελλάδας “των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών”. Ήταν η ενέργεια του Βενιζέλου ψυχολογημένη και πολιτική, παρόμοια με την ενέργεια του Καβούρ στον Κριμαϊκό Πόλεμο.

Ο Γιάννης Κορδάτος, κατακρίνοντας την ενέργεια του Βενιζέλου, θα γράφει «Το 1919– 1920 έστειλε Κρητικούς του στενού περιβάλλοντός του, εφοδιασμένους με μεγάλο χρηματικό ποσό με αντισοσιαλιστική και αντικομμουνιστική δράση και με εντολή να τραβήξουν τους Έλληνες της Γεωργίας από το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό’’. Ο Έλληνας πολιτικός συμμερίστηκε την άποψη των Μεγάλων Δυνάμεων κι έδωσε την αναγκαία στρατιωτική ενίσχυση, ώστε να εμποδισθούν οι Μπολσεβίκοι να εδραιώσουν τη θέση τους και να κοπάσουν οι ανησυχίες των Ευρωπαίων. Έπρεπε ν’ απομονωθεί η κομμουνιστική εστία ή να περιοριστεί και να μην αφεθούν περιθώρια να ξεχυθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι μοναρχικοί οίκοι έβλεπαν με οίκτο την τύχη του τσάρου και δεν ήθελαν να έχουν παρόμοια τύχη. Σίγουρα, εκτιμήθηκε από μέρους των Συμμάχων η προσφορά του Έλληνα πολιτικού. Τους έπεισε ο Βενιζέλος ότι είχε γαλουχηθεί στην πίστη και στα ιδεώδη των Δυτικών Συμμάχων. Η πειθήνια συμπεριφορά στους κύκλους των Συμμάχων στο Συνέδριο Ειρήνης, αλλά και τα ηγετικά προσόντα του ανέβαζαν τον Βενιζέλο σε πρόσωπο υψηλού κύρους, που ενσάρκωνε τα πιστεύω και τον αγώνα της Δύσεως. Βέβαια, στην περίπτωση της εκστρατείας της Ουκρανίας, μιας ενέργειας που εξαργυρώθηκε με το πρόσκαιρο όφελος του Έθνους, όπως ήταν η αποβίβασης ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη (Μάιος 1919) και στην υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών 1920, έρχονται να προστεθούν και ορισμένα αρνητικά. Η εκστρατεία αυτή κόστισε βαρύτατα στις ελληνικές κοινότητες της Νότιας Ρωσίας, που θεωρήθηκαν ως αμφίβολης νομιμοφροσύνης από το σοβιετικό καθεστώς και που πολλά μέλη τους αναγκάστηκαν να καταφύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Συντέλεσε, επίσης, αποφασιστικά στο να ενισχυθεί η πολεμική της αντιπολίτευσης από μέρους των πολιτικών αντιπάλων του Βενιζέλου και αποτέλεσε τη σταγόνα, με την οποία ξεχείλισε το ποτήρι της αντοχής του ελληνικού λαού.

Κάτι που φάνηκε στις μοιραίες για το έθνος Νοεμβριανές εκλογές του 1920.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

ΑΣΠΡΕΑΣ Γ.’’ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ’’
ΒΕΝΤΗΡΗΣ Γ ‘’.Η ΕΛΛΑΣ1910-1920’’ ΑΘΗΝΑ 1981
ΒΛΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΛΑΣΗΣ ‘’ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ.ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2000
ΒΟΥΡΝΑΣ Τ.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ’’ εκδ.Πατακης, Αθηνα 1975
ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ‘’Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΩΣ ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ’’ ΑΘΗΝΑ1997
ΚΟΡΔΑΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ “ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1821-1932” ΑΘΗΝΑ1958
ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ’’Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ’’
ΡΟΔΑΣ ΜΙΧΑΗΛ ,Απομνημονεύματα’’Η Ελλάς στην Μικράν Ασία’’, Αθηνα 1950
ΡΟΥΣΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ,’’ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ1826-1974’’, Αθηνα1975
ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ‘’Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗΣΑ ΑΠΟ ΚΟΝΤΑ’’,ΑΘΗΝΑ 1975
ΤΣΙΡΙΓΩΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ’’Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1919-1022’’.