Μέσα στον καταιγισμό των εικόνων καταστροφής και των αναλύσεων στα ΜΜΕ, κατέγραψα από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, την εξής, στερεότυπα επαναλαμβανόμενη θέση από τους αναλυτές-σχολιαστές: Ναι, πράγματι υπήρξαν λάθη από την πλευρά της Ουκρανίας και της Δύσης αλλά η εισβολή της Ρωσίας είναι απαράδεχτη.
Λογικότατη θέση, πλην όμως προσπερνά την ουσία δηλ. το τι θα έπρεπε να έχει γίνει απ’ όλους τους εμπλεκόμενους πριν, ώστε να προκύπτει κάποιο συμπέρασμα, χρηστικό στην αναζήτηση/εύρεση λύσης.
Άραγε θα μπορούσε να αποτραπεί η τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή στην Ουκρανία, άρα και οι επιπτώσεις στους υπόλοιπους λαούς από τις καταιγιστικές οικονομικές κυρώσεις της Δύσης κατά του εισβολέα; Ειδικά τώρα, την ώρα που η καταστροφική σύγκρουση και οι κυρώσεις οδηγούν σε δραματικό μετασχηματισμό των μέχρι σήμερα γαιωστρατηγικών, γαιωπολιτικών και γαιωοικονομικών σχέσεων όχι μόνο μεταξύ Δύσης-Ρωσίας αλλά παγκόσμια;.
Η ερμηνεία των γεγονότων, ειδικά αν θέλουμε να βρεθεί μια απάντηση στο τι μπορεί να γίνει για να τερματιστεί η τραγωδία της Ουκρανίας, είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε στο ιστορικό παρελθόν του ευρύτερου χώρου Ευρώπης και Ρωσίας.
Το δράμα της Ουκρανίας και η αναζωπύρωση νέων συγκρούσεων 30 χρόνια μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου το 1989, διαδραματίζεται πάνω στον ιστορικό καμβά που συνθέτουν τα κύρια πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά μοτίβα, που σχηματοποίησαν το ιστορικό παρελθόν της Ευρώπης και της Ρωσίας, τους 2-3 τελευταίους αιώνες
Ας πάρουμε πολύ σύντομα τα πράγματα από την αρχή.
Ο δρόμος της φιλελεύθερης δημοκρατίας στις σημερινές ισχυρές χώρες της Δυτικής Ευρώπης
Ξεκινώντας από την περίοδο της αναγέννησης, και περνώντας στο διαφωτισμό και εν συνεχεία στη νεωτερικότητα, η Δύση διαμόρφωσε και στερέωσε μέσα από πολλές συγκρούσεις το σημερινό πολιτικό σύστημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με πρότυπο την Αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία.
Θεμελιακά στοιχεία του κώδικα πολιτικών αξιών με τα οποία ‘’ζυμώθηκαν‘’ οι λαοί της Δυτικής Ευρώπης και ΗΠΑ στις εσωτερικές τους λειτουργίες, είναι το κράτος δικαίου, τα δημοκρατικά δικαιώματα και οι ατομικές ελευθερίες, καθώς και η λογοδοσία στο λαό από την εξουσία.
Η διαφορετική πορεία της Γερμανίας.
Ο Διαφωτισμός και η νεωτερικότητα ακολούθησε μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα διαφορετικό δρόμο1 ως προς το σύστημα εξουσίας. Πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα η ‘’ελέω θεού μοναρχία ’’ του βασιλικού οίκου Βίτελσμπαχ της Βαυαρίας (οίκος του ‘’1ου βασιλέα της Ελλάδας, Όθωνα) και της ‘’πεφωτισμένης απολυταρχίας’’, του καθεστώτος του Φρειδερίκου του Μεγάλου στην Πρωσσία.
Τελικά, τα γερμανικά φύλα μετά την ολοκλήρωση της συνένωσή τους υπό τον Μπίσμαρκ το 1871, ‘’ζυμώθηκαν’’ μέσα σε ένα απολυταρχικό-στρατοκρατικό σύστημα εξουσίας μέχρι και το τέλος του Β΄ΠΠ, το 1945. (εξαίρεση η βραχύβια δημοκρατία της Βαϊμάρης). Αξίζει να σημειώσουμε ότι παρ’ ότι υπήρξε πραγματική λατρεία γερμανικών βασιλικών οίκων, όπως και σημαντικού μέρους της πνευματικής ελίτ προς την κλασσική Ελλάδα και ότι παρά την αξιόλογη φιλελληνικότητα που εκδήλωσαν το 18ο αιώνα, (Γουλιέλμος Α’, ΧάΪντεκερ κα), δεν υπήρξε αντανάκλαση σε φιλελεύθερες αρχές, όπως στην υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη.
Οι Ανατολικές Ευρωπαϊκές χώρες
Οι μεγαλύτερες χώρες, Πολωνία Λευκορωσία, Ουκρανία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Μολδαβία κλπ, βιώσαν την ίδια ιστορική περίοδο μέχρι και το τον Β΄ΠΠ, πολυτάραχη πορεία κάτω από λιγότερο ή περισσότερο αυταρχικές ηγεμονικές εξουσίες, με διαρκείς εθνικιστικές και άλλες συγκρούσεις, εναλλασσόμενες εχθρότητες ή φιλίες τόσο δυτικά με τους Γερμανούς όσο και ανατολικά με τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Κατά συνέπεια λαοί της περιοχής, κατά συντριπτική πλειονότητα, είτε δεν βίωσαν κανένα κώδικα πολιτικών αξιών της φιλελεύθερης δημοκρατίας δυτικού τύπου, είτε βίωσαν ‘’αφυδατωμένες’’ μορφές της.
Η διαχρονικά ηγεμονική Ρωσική Αυτοκρατορία.
Άρχισε να διευρύνεται, να αναπτύσσεται και να διαμορφώνεται ως ηγεμονική δύναμη με καθαρά αυτοκρατορικό σύστημα εξουσίας από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου το 17ος αιώνα και συνέχισε μέχρι την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος το 1989, που ήταν η πρώτη ισχυρή, πλην σύντομη αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας στην ιστορία της. Χώρα με τεράστιο γεωγραφικό μέγεθος, με αυτοκρατορικό παρελθόν και με ποικίλους και ανεξάντλητους φυσικούς πόρους σε σύγκριση με οποιασδήποτε άλλη στην Ευρώπη και Ασία που συνιστούν την κοινωνικοοικονομική βάση πάνω στα οποία χτίστηκε και συντηρείται ο ρωσικός εθνικισμός.
Οι αξίες της δυτικού τύπου φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν βρήκαν ποτέ την ευκαιρία να διαπεράσουν το λαό της Ρωσίας.
Η παραπάνω περιληπτική και ως εκ τούτου σχετικά ‘’ευθύγραμμη’’ ιστορική καταγραφή, είναι ευνόητο ότι δεν μπορεί να περιλαμβάνει ποιοτική αξιολόγηση λαών, με βάσει τη μεγαλύτερη ή μικρότερη ανεκτικότητά τους απέναντι σε αυταρχικά συστήματα εξουσίας του σήμερα ή σε πόση απόσταση βρίσκονται πολιτικά από χώρες με σύστημα εξουσίας της φιλελεύθερη δημοκρατία.
Ως συμπέρασμα από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα κριτήρια ανάδειξης ηγεσιών στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Ρωσίας είναι προέκταση του συλλογικού πολιτικού υποσυνείδητου στην πλειονότητα του κάθε λαού, όπως ‘’χτίστηκε’’ διαχρονικά, σε ένα πολιτικό περιβάλλον λιγότερου ή περισσότερου αυταρχισμού.
Ο σημερινός Ρώσος πρόεδρος είναι eo ipso η αντανάκλαση στην ηγεσία του ιστορικού ψυχοπολιτικού αποθέματος των Ρώσων όπως περιεγράφηκε παραπάνω, λόγος για τον οποίο, κατά την άποψή μου, ποτέ δεν αντιμετώπισε, ούτε, αντιμετωπίζει -προς το παρόν- παρά την αυταρχικότητα, σοβαρή μαζική αμφισβήτηση.
Η εισβολή στην Ουκρανία εντάσσεται στο πλαίσιο μιας επεκτατικής πολιτικής τόσο παλιάς όσο και η ρωσική αυτοκρατορία. Τούτο σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι ο νομοτελειακός χαρακτήρας με τον οποίο εμφανίζεται, αναιρεί ή μειώνει την ευθύνη της Ρωσίας, ως χώρας στο σύνολό της, για την εισβολή και ανθρωπιστική καταστροφή στην Ουκρανία.
Η Φιλελεύθερη Δημοκρατία δεν διδάσκεται ούτε επιβάλλεται
Πολλά παραδείγματα της πρόσφατης ιστορίας δείχνουν ότι το πολίτευμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν διδάσκεται ούτε μπορεί να επιβληθεί έξωθεν σ’ ένα λαό.
Η μόνη εξαίρεση λαού που του επιβλήθηκε βίαια εκδημοκρατισμός, ήταν από τους συμμάχους στους Δυτικογερμανούς μετά την ήττα του ναζισμού το 1945. Η Δυτική Γερμανία αφομοίωσε και αξιοποίησε σε όφελός της πλήρως το νέο πολιτικό σύστημα τα τελευταία 80 περίπου. Από την άλλη πλευρά οι Ανατολικογερμανοί που τους επιβλήθηκε με ανάλογο τρόπο το σοβιετικό σύστημα διακυβέρνησης δεν είχαν την τύχη να ‘’εκπαιδευτούν’’ και να αξιοποιήσουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Η εξαιρετικά αργή περαιτέρω προσαρμογή των τελευταίων στη δημοκρατία φαίνεται από το μέχρι σήμερα γεγονός ότι στα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας βρίσκεται η κύρια βάση του νεοφασιστικού-εθνικιστικού κόμματος AfD.
Παρόμοια καθυστέρηση προσαρμογής καταγράφεται και σε πρώην Ανατολικές χώρες, οι οποίες παρά την ένταξή τους σε δυτικούς οργανισμούς και τη λειτουργία τους μέσα στους θεσμούς ΝΑΤΟ και ΕΕ, αποκλίνουν από τον κώδικα αξιών του δυτικού τύπου δημοκρατίας προς το αυταρχικότερο και επιμένουν σε αποκλίνουσα συμπεριφορά στο πλαίσιο της ΕΕ.
Σημειώνω ότι ΝΑΤΟ και ΕΕ, δέχτηκαν τις παραπάνω χώρες στους κόλπους τους, μετά την αποδέσμευσή τους από την πρώην Σοβιετική Ένωση, όταν ζήτησαν την ένταξή τους σ’ αυτές, λόγω παραδοσιακής εχθρότητας ή καχυποψιών προς την Ρωσία. Η Δύση ενέταξε τις περισσότερες, με κύριο λόγο βέβαια το οικονομικό συμφέρον της, αλλά πιθανόν και για τον επιπλέον λόγο ότι η ένταξη θα βοηθούσε να αποτραπούν ενδεχόμενες αναζωπυρώσεις ιστορικών εθνικιστικών αντιπαλοτήτων και συγκρούσεων μεταξύ τους, πράγμα πιθανό αν έμεναν μεμονωμένες και ανεξάρτητες χώρες στην περιοχή.
Απροθυμία έδειξε η Δύση να συζητήσει θέμα ένταξης της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ, όπως είχε αρχίσει να προβάλλεται μετά το 2000 επί προεδρίας Μπους του νεότερου στις ΗΠΑ και Πούτιν στη Ρωσία. Είναι προφανές ότι η άρνηση οφείλεται στη μόνιμη καχυποψία των δυτικών ότι η Ρωσία ως αναπτυσσόμενη καπιταλιστική χώρα πλέον, με τους τεράστιους φυσικούς πόρους και το αυτοκρατορικό παρελθόν της θα επιδίωκε ηγεμονικό ρόλο στην Ευρώπη.
Τελικά το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε ανατολικά μέχρι το 2020 σε 14 χώρες του πρώην ανατολικού συνασπισμού και επιπλέον ξεκίνησαν από το 2008 συζητήσεις για ένταξη και της Ουκρανίας, στην οποία αρχικά αντέδρασαν Γαλλία και Γερμανία και φυσικά η Ρωσία. .
Η ιδιαιτερότητα της Ουκρανίας
Η Ουκρανία με ανεξαρτησία μόνο 30 χρόνια περίπου, είναι μια οντότητα διαιρεμένη, με τη μισή περίπου να ‘’κοιτάζει’’ δυτικά και την άλλη μισή ανατολικά προς Ρωσία. Κανείς μέχρι σήμερα ηγέτης της δεν στάθηκε ικανός να συμβιβάσει το εσωτερικό μέτωπο και παράλληλα να χειριστεί την εξωτερική πολιτική της χώρας ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και στη Ρωσία, χωρίς να την εκθέσει σε κίνδυνο.
Από την άλλη πλευρά η Ρωσία μετά την σταδιακή ανάκαμψη και ισχυροποίησή της, άρχισε από το 2008 μια εντεινόμενη αντίδραση στην περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, θέτοντας θέματα μη ένταξης στο ΝΑΤΟ και ανεξαρτητοποίησης των ρωσόφωνων ανατολικών περιοχών της.
Τη σύγκρουση στην Ουκρανία είχαν δυστυχώς ‘’προφητεύσει’’ γκουρού της αμερικανικής πολιτικής όπως o κορυφαίος της αμερικανικής στρατηγικής ανάσχεσης της Σοβιετικής Ένωσης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, George F. Kennan, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει το 1997 την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Κεντρική Ευρώπη «το πιο μοιραίο λάθος της αμερικανικής πολιτικής σε ολόκληρη την εποχή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο2. Το έτερον ‘’ιερό τέρας’’ της αμερικανικής πολιτικής Henry Kissinger ο οποίος έγραφε το 2014 (σ.σ. αμέσως μετά την Ρωσική εισβολή στην Κριμαία), ότι ‘’.. αν η Ουκρανία θέλει να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει, δεν πρέπει να είναι το φυλάκιο καμίας πλευράς ενάντια στην άλλη’’3, , στην ίδια κατεύθυνση προβληματισμών και για την Ουκρανία, έχει τοποθετηθεί, μεταξύ άλλων πολιτικών και ο επιδραστικότερος της γενιάς του, κορυφαίος Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας John Joseph Mearsheimer.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου του 2022 με κατάληξη την ανθρωπιστική καταστροφή που ξεδιπλώνεται και διογκώνεται μπροστά μας καθημερινά.
Τούτων δοθέντων, πρέπει να σημειώσουμε ότι ο προηγούμενος, από 2014 μέχρι 2019 Ουκρανός πρόεδρος Ποροσένκο (υπόδικος στην Ουκρανία από το 2021 για εσχάτη προδοσία) χρονοτριβούσε και ελισσόταν ευέλικτα με το θέμα ‘’καυτή πατάτα’’ ΝΑΤΟ στο χέρι, μέχρι που το πέρασε στον… επόμενο, τον σημερινό πρόεδρο Ζελένσκι. Οι εξελίξεις έδειξαν ότι πριν από την προώθηση του θέματος ΝΑΤΟ, δεν είχαν διασφαλιστεί πλήρεις διεθνείς εγγυήσεις για να μην οδηγηθεί σε καταστροφή η χώρα.
Από στρατιωτικής πλευράς με την εισβολή φάνηκε ότι η όποια στρατιωτική οργάνωση άρχισε αργά, ελάχιστες μέρες πριν την εισβολή και συνεχίστηκε εκ των ενόντων, χάρις στη ουσιαστική κινητοποίηση και συμμετοχή της πλειονότητας του λαού.
Τελικά, το κύριο βάρος της πραγματικά σοβαρής αντίστασης που παρακολουθούμε μέσα και γύρω από τις πόλεις, έμεινε στις κατά τόπους δυνάμεις του Ουκρανικού στρατού, στις δυνάμεις των πράγματι ακραίων εθνικιστικών συγκροτημάτων αλλά και στην ισχυρή συμμετοχή και υποστήριξη της πλειονότητας του ουκρανικού λαού. Είναι ηρωισμός, ότι καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν πάνω από 20 ημέρες τώρα τη σκληρή ρωσική επίθεση εναντίον των πόλεων.
Ο Ζελένσκι, γρήγορα μετά το πρώτο σοκ, ξεδίπλωσε μια πράγματι τεράστια και επιτυχημένη προσπάθεια εμψύχωσης των Ουκρανών αλλά και ευαισθητοποίησης της διεθνούς κοινής γνώμης πράγμα που τον κατέστησε ηρωική μορφή.
Η παρομοίωσή του ως σύγχρονος Τυρταίος4 , δεν θα ήταν υπερβολή.
Εν κατακλείδι η Ουκρανία συνεχίζει να καταστρέφεται ραγδαία από τους Ρώσους. Οι Ουκρανοί μάχονται ηρωικά και απελπισμένα, αλλά οι συσχετισμοί είναι εξαιρετικά δυσμενείς.
Μια από τις λύσεις για το επέκεινα, θα μπορούσε να προκύψει αν ξαναδιαβάσουν όλοι οι εμπλεκόμενοι τον Κίσσιγκερ σχετικά με την Ουκρανία, (‘’αν η Ουκρανία θέλει να επιβιώσει και να ευδοκιμήσει, δεν πρέπει να είναι το φυλάκιο καμίας πλευράς ενάντια στην άλλη’’).
– Προσωπική ιστοσελίδα: http://www.aksiokratia.gr
1. Παναγ. Κονδύλη ‘’Μελαγχολία και Πολεμική’’ εκδόσεις Θεμέλιο 2002)
2. Εφημερίδα ‘’New York Times’’ 5 Φεβρουαρίου 1997
3. Εφημερίδα ‘’The Washington Post’’ 5 Μαρτίου, 2014
4. Τυρταίος: Έγραψε και απάγγελε πολεμικά ποιήματα, ελεγείες και παιάνες που βοηθούσαν στην εξύψωση του μαχητικού πνεύματος των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης και την αγάπη προς την πατρίδα, προσφέροντας τα μέγιστα στη συντριπτική νίκη των Σπαρτιατών κατά των Μεσηνίων κατά τον Β’ Μεσσηνιακό Πόλεμο. ( 670 π.Χ.)
