Λέσια Ουκραΐνκα (1871-1913): «Θα ελπίζω χωρίς ελπίδα»

ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ και από τις 24 Φεβρουαρίου μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή. Ο βρυχηθμός αυτού του πολέμου ακόμα δονεί με τη φρίκη του τη ψυχή και την καθημερινότητά μας. Ξεριζωμός αμάχων, βομβαρδισμένα κτίρια, σκόρπιος θάνατος, ζωές και όνειρα που ματαιώθηκαν τελεσίδικα.

Η ανθρωπιστική κρίση διογκώθηκε και κάθε πολίτης για πρώτη φορά μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ήρθε αντιμέτωπος με μια ξεκάθαρη απειλή παγκόσμιας όξυνσης. Μετά το συλλογικό πένθος της πανδημίας όπου συνειδητοποιήσαμε το ευάλωτο και φθαρτό της ύπαρξής μας, τώρα εμπεδώσαμε και την απαξία της ανθρώπινης ζωής από τα κάθε λογής σχέδια εξουσίας των ηγετών. Συμπαρασυρόμαστε αν όχι ευθέως, ακόμη κι από τα απόνερα οποιασδήποτε βιαιότητας των ισχυρών αυτού του κόσμου. Δυστυχώς δεν είμαστε ελεύθεροι.

Στα σταυροδρόμια της Ιστορίας ο καθείς ανοίγει τους δικούς του χάρτες και κάνει χρήση προσωπικών πυξίδων για να προσανατολιστεί . Έτσι και οι Πράξεις Ποιητών ανέτρεξαν στους Ουκρανούς παλιούς και σύγχρονους ποιητές της χώρας με τους τεράστιους και ποθητούς σιτοβολώνες, με τα εκτυφλωτικά ηλιοτρόπια που τώρα θρηνούν . Εξάλλου οι δεσμοί μας με την Ουκρανική γη είναι πανάρχαιοι και ο Ελληνισμός εκεί σημαντικός σε αριθμό και προσφορά. Πώς να μην συμπάσχουμε;

Ο Ουκρανικός λαός έχει μεγάλη παράδοση στην ποίηση και στις τέχνες. Δεν είναι τυχαίο το ότι στην κεντρική πλατεία στο Κίεβο μετέδιδαν από τα μεγάφωνα μουσική που εναλλάσσονταν με τα ουρλιαχτά των σειρήνων. Επίσης αξιοθαύμαστη η προστασία των μνημείων γλυπτικής που τα οχύρωναν με σάκους , τα τύλιγαν με άλλα υλικά για να τα προστατέψουν από τη λαίλαπα μιας επίθεσης.

Το εγχείρημα της γνωριμίας με την Ουκρανική ποίηση έχει δυσκολίες , αφού υπάρχουν μετρημένες εκδόσεις και κάποια ποιήματα που υπάρχουν στο διαδίκτυο έχουν πολλές μεταφραστικές ελλείψεις. Η πρώτη αίσθηση που αποκομίζει κανείς από την μελέτη του βίου και του έργου Ουκρανών παλαιών ποιητών προσοβιετικής περιόδου είναι η βαθιά επιθυμία τους για ανεξαρτησία της Ουκρανίας.

Σήμερα θα παρουσιάσουμε την ξεχωριστή Λέσια Ουκραΐνκα, την όμορφη ξανθιά κοπελίτσα με την εύθραυστη υγεία που κατάφερε στη σύντομη ζωή της να γίνει από τα 13 της χρόνια η αγαπημένη λυρική ποιήτρια των Ουκρανών ,αλλά και αργότερα το όνομά της να καθιερωθεί στο εξωτερικό κατακτώντας εκατομμύρια ψυχές αναγνωστών της. Στη Ρωσία αλλά και στην Αμερική , τμήματα Φιλολογίας των Πανεπιστημίων έχουν το όνομά της και προτομές της ,καθώς επίσης υπάρχει προτομή και στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Το πορτραίτο της κοσμεί ουκρανικό τραπεζογραμμάτιο των 200 hryvnia, το όνομά της δόθηκε σε πολλούς δρόμους ανά τον κόσμο και το σπουδαίο για μας είναι ότι αυτή η επιφανής ποιήτρια είχε από την μητέρα της ελληνική καταγωγή.

ΕΛΠΙΔΑ

«………………………………………………………..
Μόνο μια ελπίδα είναι γλυκιά για μένα:
Να δω ξανά την Ουκρανία μου
Και όλα όσα αγαπώ στην πατρίδα μου
Να κοιτάξω ξανά τον γαλάζιο Δνείπερο,
Και εκεί δεν πειράζει-ακόμα κι αν πεθάνω τώρα
Ρίξτε μια άλλη ματιά στους τύμβους , στις στέππες
Πάρτε έναν τελευταίο αναστεναγμό παθιασμένων ονείρων.
Ούτε μερίδιο ούτε θέληση δίνει η μοίρα,
Είμαι προορισμένος να ζω μόνο με την ελπίδα.
Σου στέλνω ένα πράσινο φύλλο τώρα,
Αυτό θυμίζει από απόσταση
Τα άλση της ήσυχης γης μας
Μια γωνιά της υπέροχης Volhynia μας.
………………………………………………………………..»

Η Λαρίσα Πέτριβνα Κόσατς – Κβίτκα γνωστή με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Λέσια Ουκραΐνκα γεννήθηκε το 1871 στην πόλη Νόβοχραντ-Βολίνσκι της Ουκρανίας και ήταν το δεύτερο παιδί της ουκρανής συγγραφέως Όλγα Ντραχομάνοβα-Κόσατς και του Πέτρο Αντόνοβιτς Κόσατς. Οι πρόγονοι του πατέρα της κατάγονταν από την Βοσνία και η μητέρα της είχε ελληνική καταγωγή. Στις αρχές του 17ου αιώνα ένας νεαρός Έλληνας από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου βρέθηκε στην Ουκρανία, πήρε μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα του Ουκρανικού λαού (1648-1654) δίπλα στους κοζάκους του Ζαπορίζια, όπου τον προσέλαβαν ως διερμηνέα (ντραγκομάν,δραγουμάνο) του αρχηγού των Κοζάκων Μπογκντάν Χμελνίτσκι.

Το ντραγκομάν καθιερώθηκε μετά ως επώνυμό του. Ο παππούς της Λέσιας κατατάσσεται μεταξύ των ηρώων του Ουκρανικού λαού.

Τα παιδικά της χρόνια έζησε σε διάφορες πόλεις με την οικογένειά της και από μικρή είχε έφεση στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και στη μουσική. Εγνώριζε αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, ιταλικά, ελληνικά, λατινικά, πολωνικά, ρωσικά, βουλγαρικά και φυσικά τα ουκρανικά. Αυτό το παιδί-θαύμα το 1881 διαγνώστηκε με φυματίωση και από τότε ταξίδεψε πολλές φορές στο εξωτερικό για θεραπείες.

Στα δεκατρία της δημοσιεύει το πρώτο της ποίημα “Το κρίνο της κοιλάδας” στην πόλη Λβιβ και χρησιμοποιεί το ψευδώνυμό της που ήταν επινόηση της μητέρας της αφού η ρωσική αυτοκρατορία απαγόρευε τις εκδόσεις στα ουκρανικά. Η πρώτη ποιητική της συλλογή δημοσιεύθηκε κρυφά στη Δυτική Ουκρανία και μετά στο Κίεβο με ψευδώνυμο.

CONTRA SPEM SPERO (δίχως ελπίδα ελπίζω)

«Μακριές, γκριζομάλλες φθινοπωρινές σκέψεις
Τώρα η εποχή της άνοιξης είναι χρυσή
Είναι τα χρόνια νέα
Θα περάσουν σαν μια σειρά από απελπισίες;
Όχι, τραγουδάω και δεν θα κουραστώ να κλαίω
Θα χαμογελάω ακόμα και σε μια βροχερή νύχτα
Θα ελπίζω χωρίς ελπίδα
Θέλω να ζήσω! Μακριά η λύπη, μακριά!
Θα σπείρω λουλούδια στην παγωνιά
Σε ένα θλιβερό χωράφι, σε μια άθλια γη
Αυτά τα λουλούδια τα καίω με τα δικά μου
Και θα ραντίσω με καυτό δάκρυ…».

“Χωρίς ελπίδα ελπίζω” διατράνωνε η νεαρή ποιήτρια ενώ η φυματίωση εξελίχθηκε σε μια άλλη νόσο με την οποία υπέφερε από ισχυρούς πόνους στα οστά της. Κι αν αναρωτιόμαστε για την καθομολογούμενη ευπρέπεια και ψυχραιμία με την οποία αντιμετώπισαν τον ξεριζωμό τους οι σύγχρονοι Ουκρανοί πρόσφυγες ας τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η αγαπημένη τους ποιήτρια Λέσια Ουκραΐνκα υπήρξε ένα σύμβολο ψυχικού σθένους για τον Ουκρανικό λαό. Αν και έπρεπε να παραμένει κλινήρης για μεγάλα διαστήματα υπήρξε ακαταπόνητη γράφοντας ποιήματα και θεατρικά έργα , ένα ιδιαίτερο είδος ποιητικών δραμάτων. Η θεματολογία τους αντλείται από τη θέλησή της για ελευθερία και ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Τα έργα των ποιητών Ταράς Σεβτσένκο και Ιβάν Φράνκο την εμπνέουν.

Έγινε μέλος της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής κοινότητας του Κιέβου η οποία το 1905 απαγορεύτηκε και το 1888 , μόλις 17 ετών, μαζί με τον αδελφό της ιδρύει τον λογοτεχνικό κύκλο ΠΛΕΙΑΔΕΣ για προώθηση της Ουκρανικής λογοτεχνίας και μεταφράσεις της κλασικής λογοτεχνίας στα Ουκρανικά. Η ίδια το 1902 μετέφρασε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο.

Το 1888 μετέφρασε στα Ουκρανικά την ΟΔΥΣΣΕΙΑ του Ομήρου. Επίσης εμπνέεται από την ελληνική μυθολογία και γράφει τα ποιήματα: “Σαπφώ”, “Ιφιγένεια στην Ταυρίδα”, “Κασσάνδρα”, “Το θαύμα του Ορφέα”, “Στα προάστια της Αλεξάνδρειας μένει οικογένεια ελληνική”, “Όργια”. Προφανώς η μητέρα της κράτησε στη διαπαιδαγώγησή της ζωντανή την ελληνική της καταγωγή.

Η ποιήτρια όμως είναι εξαιρετική στη σύνθεση θεατρικών έργων .Τα πιο γνωστά της είναι το έργο “Μπογιαρίνια” 1914 ,ψυχολογικό δράμα και το “Τραγούδι του δάσους” που έχει χαρακτηρισθεί διεθνώς ως κορυφαίο ποιητικό δράμα βασισμένο στην ουκρανική λαογραφία.

Το 1918 ανέβηκε για πρώτη φορά σε θεατρική σκηνή στο Κίεβο κι έκτοτε έως τις μέρες μας αποτελεί μια διεθνώς αγαπημένη επιλογή για θέατρο, ταινίες, όπερες, μπαλέτα έως και το βιντεοπαιχνίδι ΤHE FOREST SONG.

«Ξαφνικά ένας θόρυβος ακούγεται από το δάσος. Το ρυάκι κελαρύζει και αφρίζει και μαζί με τα νερά του βγαίνει από το δάσος “ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΣΠΑΕΙ ΤΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ” το κατάξανθο παλικάρι με τα γαλανά μάτια, με τις απότομες και ταυτόχρονα όμορφες κινήσεις…..

“ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΣΠΑΕΙ ΤΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ”:

Από τα βουνά έως την κοιλάδα
Τρέχω, πετάω, άλματα κάνω.
Οι γέφυρες χτυπούν, τα βράχια τρέμουν.
Άδικα οι χωριανοί κοπιάζουν.
Όλα τα φράγματα θα σπάσω
Και τα δίχτυα θα χαλάσω!
Γιατί το ανοιξιάτικο νερό
Θέλει ελευθερία σαν πνεύμα νεανικό!».
(απόσπασμα από το θεατρικό ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ)

Η όμορφη αυτή γυναίκα με τα τεράστια πνευματικά χαρίσματα που από παιδί-θαύμα έγινε η πιο επιφανής ποιήτρια της χώρας της άραγε αγαπήθηκε όπως θα της άξιζε; Η Λέσια Ουκραΐνκα παρά τις αντιξοότητες της υγείας της γνώρισε και τον έρωτα και τη συζυγική αγάπη. Η απορριπτική στάση της μητέρας της όσον αφορά τις επιλογές της, δεν την πτόησε και υπερασπίστηκε τα συναισθήματά της. Ξεχωριστό αποτύπωμα στην καρδιά της άφησε ο Σεργκέι Μερζίνσκυ, δικαστικός υπάλληλος τον οποίον εγνώρισε σε ένα θέρετρο όπου νοσηλευόταν .Ο Μερζίνσκυ άρρωστος από φυματίωση πεθαίνει στην αγκαλιά της, μια ισχυρή ματαίωση για το ψυχικό σύμπαν της ποιήτριας .

‘Εξι χρόνια μετά θα γνωρίσει τον Κλήμη Κβίτκα, διάσημο μουσικό και λαογράφο που γοητευμένος θα της ζητήσει να τον παντρευτεί. Η ποιήτρια δέχεται την πρότασή του και ο γάμος τους διαρκεί έξι χρόνια έως τον θάνατό της. Ο σύζυγός της για να την κρατήσει στη ζωή πούλησε σχεδόν όλη του την περιουσία για τις θεραπείες της , όμως μια νέα υποτροπή της υγείας της ακύρωσε κάθε του προσπάθεια και τον άφησε απαρηγόρητο για την υπόλοιπη ζωή του.

Η ένδοξη κόρη της Ουκρανίας απεβίωσε στα 42 της χρόνια το 1913 σε ένα σανατόριο στο Σουράμι , στην Κεντρική Γεωργία αφήνοντας ένα τεράστιο λογοτεχνικό αποτύπωμα και ένα ακλόνητο πρότυπο ψυχικού σθένους για τον ουκρανικό λαό. Στην Ευρώπη οι μελετητές της αρέσκονται να της αποδίδουν ομοιότητες με την Έμιλυ Ντίκινσον . Ίσως επειδή και οι δύο σπουδαίες ποιήτριες αντιμετώπιζαν πρόβλημα υγείας. Όμως ιδιοσυγκρασιακά οι διαφορές τους ήταν τεράστιες. Η Λέσια Ουκραΐνκα δεν απομονώνεται , δεν παραιτείται. Ζυμώνεται κοινωνικά και συνδέεται με τους ανθρώπους . Παρά τις απώλειες αγάπης καταξιώνει τη ζωή με καινούργια πρόσωπα και υλοποιεί δημιουργικά επιτεύγματα. Χειραφετείται επί της ουσίας και επιθυμεί πραγματικά να ζήσει . Γι αυτό με θυμηδία κραυγάζει προς την άβυσσο ‘’ contra spem spero ,, που πάει να πει ‘’ελπίζω δίχως ελπίδα”:

«CONTRA SPEM SPERO

….και δεν θα έχει κρύο χιόνι
η παγωμένη πανοπλία θα λιώσει
και τα λουλούδια θα ανθίσουν και θα έρθει
μέρα της άνοιξης πένθιμη για μένα
Ανηφορίζοντας με πέτρες,
Θα υπομείνω τρομερά μαρτύρια
Αλλά και σε αυτή τη δύσκολη στιγμή
Θα πω ένα χαρούμενο τραγούδι.
Θα μου λείψει όλη η ομιχλώδης νύχτα
Θα κοιτάξω μπροστά μου στο σκοτάδι
Οι βασίλισσες των νυχτών που περιμένουν
Το αστέρι που οδηγεί είναι μπλε.
Ναι! Και στη θλίψη δεν θα ξεχάσω να τραγουδήσω
Θα χαμογελάω ακόμα και σε μια βροχερή νύχτα.
Θα ελπίζω χωρίς ελπίδα
Θα ζήσω! Μακριά, λυπημένη, μακριά!».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Η ποιήτρια σε διάφορες ηλικίες /1.με την μητέρα της/2.με άλλους Ουκρανούς λογοτέχνες/3.με τον Σεργκέι Μερζίνσκι/4. Με τον αδελφό της
Οι βιογραφικές πληροφορικές πληροφορίες αντλήθηκαν κυρίως από το επίμετρο της Αlla Lobach που υπάρχει στην έκδοση:
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ μετάφραση από τα ουκρανικά Οksana Romaniouk /ΗΡΟΔΟΤΟΣ/ΚΕΝΤΡΟ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΡΕΜΠΙΤΑ
*** Χρήσιμη έκδοση για πληρέστερη εικόνα στη σύντομη έρευνά μου ήταν και η ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΟΥΚΡΑΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ, εκδόσεις Βακχικόν