ΞΕΝΑΚΗ ΠΑΓΩΝΑ
Στέλιου Κωστάκη (1) μνήμη
Μέγας ο θάνατος
Δικοί του είμαστε
μες στη χαρά μας.
Κι ενώ νομίζουμε, πως
της ζωής μας λάμπει ο ανθός,
τολμά να κλάψει αυτός
βαθιά μας.
«Επίλογος» ποίημα του Ρ.Μ.Ρίλκε σε μετάφραση του Γιώργου Καρτάκη(2)
Στις 5/4 τελειώνει η έκθεση της Παγώνας Ξενάκη, μαζί με το εργαστήριο(3) που θα γίνει από την ίδια στο «Χώρο Τέχνης Χανίων».
Για την έκθεση αυτή που έχει επιχειρηθεί ένας διάλογος με το ονειρικό στοιχείο του βιβλίου του Χαβιέρ Ασπέιτια (4) «η Αριάδνη στη Νάξο» και που τα 33 έργα της ζωγράφου συνοδεύονται από αντίστοιχα δικά μου χάικου, ο επιμελητής της έκθεσης Δρ. Αντώνης Βλαβογυλάκης αναφέρει σε εισαγωγικό κείμενο μεταξύ άλλων :
Η ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΓΩΝΑΣ ΞΕΝΑΚΗ
Εισαγωγικό: συνοπτική προσέγγιση στο έργο της
Τα σώματα αποδίδονται με τρόπο ονειρικό. Οι μορφές είναι συμπαγείς, αλλά συχνά παρατηρείται ένα μερικό χάσιμο των ορίων τους, χάνονται στο χώρο ή γίνονται μέρος άλλων στοιχείων. Σε κάποια έργα τα σώματα που απεικονίζονται είναι απροσδιορίστου φύλλου για να τονιστεί η αμφισημία του έργου. Βασικό στοιχειό είναι και το βλέμμα των μορφών, που αλλού κατευθύνει τους θεατές μέσα στον χώρο του έργου και αλλού βάζει την μορφή να συνδιαλέγεται απευθείας με τους θεατές. Κάποιες μορφές δείχνουν να περιμένουν ή να θυμούνται κάτι, με την πραγματικότητα γύρω τους να σχηματοποιείται από τις σκέψεις τους. Οι μορφές δείχνουν να βρίσκονται σε μια αναζήτηση για κάτι που φεύγει, κάτι που είναι παροδικό. Τα σώματα απεικονίζονται μέσα σε ονειρικά, ειδυλλιακά τοπία. Δεν γίνεται όμως προσπάθεια τοποθέτησης των μορφών σε πραγματικό χώρο. Ο χώρος που περιβάλλει τις μορφές διαρθρώνεται σχεδόν εμμονικά από προσωπικά συμβολοποιημένα θεματικά στοιχεία που επαναλαμβάνει για χρόνια στις συνθέσεις της , όπως μήλα, πουλιά, σύννεφα, κοχύλια, ψάρια, θάλασσες. Πρόκειται για προσωπική αλληγορία , που χρησιμοποιεί μεταφορικές εικόνες στην «αναπαράσταση» ενός φαντασιακού κόσμου. Σε αυτό συμβάλει και η επιδέξια χρήση της φωτοσκίασης που εφαρμόζεται στρατηγικά όπου χρειάζεται για να δημιουργήσει ατμόσφαιρα. Τα έργα της έχουν σουρεαλιστικά στοιχεία αλλά δεν ακολουθούν αυτό το ρεύμα της τέχνης……
… Τα έργα προέρχονται από ένα χέρι που είναι σίγουρο και δουλευμένο στον χρόνο. Σημαντικό μέρος της ενότητας χαρακτηρίζεται από την χρήση μεικτών τεχνικών. Οι μεικτές τεχνικές προσφέρουν περισσότερες επιλογές σύνδεσης και αντιπαράθεσης υλικών. Τα έργα προκύπτουν από διαδοχικά στάδια εργασίας. Το στυλ ζωγραφικής της εστιάζει περισσότερο στη ζωγραφική της μικρογραφίας, όμως αξιοποιεί τις υφές των ίδιων των χρωμάτων.
Το Σάββατο 26/3 πραγματοποιήθηκε στο «Χώρο» η ποιητική βραδιά με τίτλο “Πάνω από την αινιγματική του Χρόνου πολιτεία” με ποιήματα του Ρ.Μ. Ρίλκε σε μετάφραση Γ.Καρτάκη, μερικά ανέκδοτα στα Ελληνικά, το συντονισμό είχε η Άννα Λαμπαρδάκη, και ποιήματα απέδωσαν οι Ζωή Κολλάρου, η Αργυρώ Σκουντριδάκη και ο Γιώργος Καρτάκης. Την εκδήλωση παρακολούθησαν αρκετοί φίλοι της ποίησης που συνδύασαν τη βραδιά με την έκθεση της Παγώνας Ξενάκη, μεταξύ αυτών και οι Λίλα Τρουλινού και ο Νίκος Σγουρομάλης που έγραψαν τα εξής για την έκθεση:
Γαλήνιες μορφές που συνομιλούν χαμηλόφωνα, τυλιγμένες σε φυλλωσιές δέντρων και σε καλούν να στοχαστείς το κάλλος, τη σεμνότητα, την ευδαιμονία μιας εποχής παρελθούσας αλλα και μέλλουσας να έλθει. Κάτοπτρα που απορροφούν το γαλάζιο της θάλασσας, τη δίδυμη αντανάκλαση, το κλασσικό ιδεώδες της στέρεης ομορφιάς, την ελληνιστική αυστηρότητα, τη σαγήνη του παραμυθιού, τη θλίψη του φαγιούμ, και μας ξαναδίνουν όλα σαν ένα διάφανο όνειρο, όπου ένα παγώνι ξυπνά, σαλεύει, και ανοίγει αργά τη βεντάλια των αντικατοπτρισμών του, μπροστά στα μαγεμένα μάτια μας.
Λίλα Τρουλινού
Ο Νίκος Σγουρομάλλης γράφει: …Μια συνάντηση πυροδοτούμενη από το πηγαινέλα ανθρώπων, τόπων και πραγμάτων ―φασματικών και μη―, έτσι όπως προφέρονται από τα καλλιτεχνικά έργα, συμβαίνει στον «Χώρο Τέχνης Χανίων» . Ο επισκέπτης παρευρίσκεται σε έναν χώρο ικανό να προσφέρει την απάντηση στο ερώτημα γιατί οι Μούσες στην αρχαιότητα ήταν εννιά και όχι μία: εκεί θα αντιληφθούμε ότι μια τέχνη, όπως η ποίηση, μπορεί να μην είναι μόνο ποίηση, αφού μέσα από τον διάλογο με άλλες τέχνες ―με τη ζωγραφική λόγου χάρη ή τη γλυπτική― διεκδικεί μια ιδιότυπη συνύπαρξη. Όταν παρευρέθηκα στην εκδήλωση με θέμα «Ποίηση του Ρίλκε σε μετάφραση Γιώργου Καρτάκη», το ζητούμενο δεν ήταν μονάχα η ποίηση, αφού πλάι, εκτός από το έργο του Ρίλκε βρίσκονταν στον χώρο γλυπτά καθώς και η έκθεση ζωγραφικής της Παγώνας Ξενάκη με θέμα «Αριάδνη πριν, μετά… τη Νάξο». Γλυπτική, ποίηση και ζωγραφική ― η συνέργεια των τεχνών φιλοξενούμενη σε έναν και μόνο χώρο με ιδιαίτερη σκηνογραφία: η ποίηση του Ρίλκε ―ποίηση στην υπηρεσία του καθαρμού, ικανή να μετατρέψει τον θάνατο στην αγαλλίαση μιας ζωής μεταμορφωμένης―, πλάι σε μια γλυπτή εγκατάσταση του Μαρκαντωνάκη, «Οι ουτοπικές πόλεις» όπως την ονομάζει ο καλλιτέχνης― ξεχωρίζει μπροστά στην είσοδο παρασύροντας με τις κυμαινόμενες εντάσεις του αμέσως τον θεατή ― και, κάπου στο βάθος, φιγουράρουν τα έργα ελαιογραφίες, τέμπερες και σχέδια κολάζ, της Ξενάκη «…βλέποντας τα, μου ’ρχεται στο μυαλό ο Αλμπέρτι, η λαμπρή αυτή φυσιογνωμία της Ιταλικής Αναγέννησης· στο δεύτερο βιβλίο της πραγματείας του για τη ζωγραφική, γράφει ότι η ζωγραφική «κατέχει μια δύναμη θεϊκή», μια τέτοια δύναμη «που της επιτρέπει όχι μόνο να καθιστά παρόντα τα απόντα, αλλά και να δείχνει επίσης, προϊόντος του χρόνου, τους νεκρούς στους ζωντανούς». Αυτή την ισχύ της ζωγραφικής μοιάζει να εκμεταλλεύεται η Ξενάκη: οι μορφές της ―μορφές υπερβατικές, συχνά εξιδανικευμένες, καθάριες, στην πλειοψηφία τους όμως μορφές μελαγχολικές, με βλέμματα άλλοτε καχύποπτα, άλλοτε αθώα και νοσταλγικά―, φέρουν το βάρος μιας απώλειας. Η ζωγραφική προϋποθέτει εδώ μια απώλεια που δεν παραμένει όμως ως άρνηση, αλλά μεστώνεται από την εμφάνιση της παροντικής της παρουσίας ― η απώλεια, συνεπώς, άρα και ο θάνατος, αντικαθίσταται από τη ζωή. Μια τέτοια ζωγραφική δεν ζητάει τίποτα από μας, συγχρόνως όμως απαιτεί τα πάντα: δεν ζητάει τίποτα γιατί βρίσκονται όλα μπροστά μας, εύληπτα και ευκρινή· απαιτεί τα πάντα γιατί με το βλέμμα της διεκδικεί το δικό μας βλέμμα . Και εκεί, σε αυτόν τον χώρο ―στον χώρο όπου τα βλέμματα συναντώνται― εκεί ακριβώς είναι που συνυφαίνονται οι αντινομίες της φύσης, ο έρωτας και ο θάνατος. Σε αυτή την αναζήτηση, ωστόσο, ο θάνατος και η απώλεια δεν αποδυναμώνουν, αντιθέτως, δίνουν την απαραίτητη ώθηση, ώστε η ζωή να πετάξει πέρα μακριά, να υψωθεί στο ιδανικό ― γιατί αν όχι εκεί, στον αποκαθαρμένο, ιερό χώρο του ιδανικού, προς τα πού αλλού κοιτούν οι μορφές της Ξενάκη, αν όχι εκεί, τότε για πού αλλού πετούν τα τόσα πουλιά στους πίνακές της; Αν όχι εκεί τότε πού; Μα σε αυτόν ακριβώς τον χώρο όπου ο φόβος του θανάτου γίνεται όπως τον θέλει ο Εμπειρίκος ― «οίστρος της ζωής».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Απώλεια του Στέλιου Κωστάκη, σηματοδότησε έκτος από τη θλίψη και την ανάμνηση μιας ανθηρής υπερκινητικής δραστηριότητας στη Βίλλα Κούνδουρου όπου συνυπήρξαμε αγαστά για 14 χρόνια (1996-2010), διευθυντής αυτός στο «Πολύκεντρο νεολαίας» κι εγώ επίσης στο «Εικαστικό εργαστήρι Δήμου Χανίων» Το τελευταίο Πολύκεντρο ,πλουραλιστικής παιδαγωγικής δραστηριότητας, ο Στέλιος εκεί, ακέραιος, υπερεργατικός, ταυτίστηκε με το κτήριο που το προστάτευε με ιερή αφοσίωση, εις βάρος της προσωπικής του ζωής. Θα σε θυμόμαστε, Στέλιο Κωστάκη.
2) Ο Γιώργος Καρτάκης, έχει μεταφράσει και το επίκαιρο έργο του Ρίλκε «το τραγούδι του έρωτα και του θανάτου του σημαιοφόρου Χριστόφορου Ρίλκε, εκδ. 24 γράμματα, για το οποίο θα αναφερθώ σε επόμενο κείμενο
3) Χαβιέρ Ασπειτια, «Η Αριάδνη στη Νάξο» Μεταφρ. Κρ. Ηλιόπουλος εκδ. Όπερα
4) Διήμερo εικαστικό εργαστήρι κολάζ για ενήλικες (Δωρεάν) 1-2 και 4-5 Απριλίου στο Χώρο, ώρα 18.30-20.30 (g.p.markantonakis@gmail.com)
5) Ο Νίκος Σγουρομάλλης διδακτορικός φοιτητής Ε.Κ.Π.Α., με τίτλο διδακτορικής διατριβής «Ζωγραφίζοντας με τις λέξεις: η εικονοποιητική διάσταση της νεοελληνικής πεζογραφίας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Οι περιπτώσεις των Εμμανουήλ Ροΐδη, Μιχαήλ Μητσάκη, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και Νικόλαου Επισκοπόπουλου», και με επιβλέποντα καθηγητή τον Δημήτρη Αγγελάτο γενικό επιμελητή του προγράμματος «Κρητομυθολογικά».
