(Αποσπάσματα από ένα Οδοιπορικό του 1982)
[Τα όσα τραγικά και πρωτοφανή συμβαίνουν σήμερα στην Ουκρανία με τον απίστευτης σε αγριότητα καταστροφικό πόλεμο της Ρωσίας (του Πούτιν) εναντίον της γείτονός της χώρας, ξαναφέρνουν στη μνήμη μια άλλη περίοδο, πριν 40 χρόνια. Τότε που και οι δυο χώρες συνυπήρχαν “αρμονικά”, μαζί με άλλες 13, ως ΕΣΣΔ. Τότε που οι μη Ρώσοι “σοβιετάνθρωποι” ήταν “αθύρματα” ενός βαθιά διεφθαρμένου “κόκκινου” ολοκληρωτικού καθεστώτος: της “Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών” (…).
Πρώτος χρόνος μετά την “αλλαγή” του Ανδρέα και βρεθήκαμε αρκετοί εκπαιδευτικοί από τα Χανιά, με την ΕΛΜΕ (φωτό, 1) στη Ρωσία και Ουκρανία (Λένιγκραντ-Κίεβο-Μόσχα), στα πλαίσια ενός τουριστικού/εκπαιδευτικού ταξιδιού. Έμελλε να δούμε από κοντά το δραματικό και κρυφό πρόσωπο ενός καθεστώτος που προσπαθούσε επιμελώς να καλυφτεί πίσω από “χαρούμενες βιτρίνες” τυποποιημένων προσώπων, άψογων εκδηλώσεων, καθαρών σχολείων, μουσείων, πόλεων. Αν και μέναμε σε μεγάλα κρατικά ξενοδοχεία ειδικά μισθωμένα για ξένους, διαπιστώναμε τη μεγάλη λαϊκή δυσαρέσκεια που υπήρχε. Η οικονομική ασφυξία με το ρούβλι να κυκλοφορεί μόνο μέσα στη Σοβιετία, αλλά και η επίμονη αναζήτηση και αγορά δολαρίων από κατοίκους των πόλεων, διάβρωναν σιγά σιγά το κομμουνιστικό καθεστώς που δεν θα αργούσε να καταρρεύσει (1989)(…)
Τα επιλεγμένα αποσπάσματα από το “Οδοιπορικό” που ακολουθούν πρωτοδημοσιεύτηκαν στο πρωτοποριακό, για την εποχή, συνδικαλιστικό όργανο “Η Κιμωλία” (1982)-μια ενημερωτική ανεξάρτητη εφημερίδα των καθηγητών ΜΕ στα Χανιά (ΕΛΜΕ). Απ’ αυτά μπορεί κανείς να βγάλει συμπεράσματα για τα όσα διαδραματίζονται σήμερα ανάμεσα στις δυο χώρες. Δεν φταίνε οι λαοί (Ρώσοι και Ουκρανοί) για τον πόλεμο: μοιράζονται πολλά κοινά σε φυλετικό (σλάβοι), εθνικό, θρησκευτικό (ορθόδοξοι), γλωσσικό και πολιτιστικό επίπεδο. Όμως, σήμερα η Ουκρανία, μετά το 2014, σπαράσσεται από “έγχρωμες” εσωτερικές αυτονομιστικές επαναστάσεις κι από ένα υπαρξιακό φλέρτ με τη Δύση· η δε Ρωσία, ως αυταρχικό καθεστώς, είναι δέσμια της βπούλησης ενός και μόνου ανδρός (του Πούτιν), συνεπικουρούμενου από μια “αυλή” διεφθαρμένων Ρώσων πλουτοκρατών. Ένα σύστημα υπερπλουσίων ολιγαρχών που “γεννήθηκε” μετά το 1991 και που δεν επιτρέπει στη χώρα να μετεξελιχθεί σε πραγματική δημοκρατία! Ο ρωσικός λαός παραμένει απών από τα τεκταινόμενα, πειθαναγκασμένος από μια καθεστωτική παραπληροφόρηση κι ένα “χαφιεδισμό”, όπως ακριβώς συνέβαινε και το 1982…]
(Το Ημερολόγιο κρατήθηκε από 11 έως 20 Αυγούστου 1982):
ΤΕΤΑΡΤΗ 11 Αυγούστου 1882: Χανιά – Λένινγκραντ
«(…)Στις 9.15 (8.15 ώρα Ρωσίας) βρισκόμαστε κιόλας στην Οδησσό (Одесса) κι από ψηλά αντικρίζαμε ένα θαύμα ομορφιάς με εκείνη τη κομματιασμένη γη σε τεράστιες – τέλεια γεωμετρικά σχεδιασμένες- καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Με δενδροφυτείες για σύνορα και πλήθος ομοιόμορφα σπιτάκια, πνιγμένα στα δέντρα και το πράσινο. Είναι τα πρώτα κολχόζ και σοβχόζ (1) που βλέπουμε, έστω από ψηλά. Γιατί στο κράτος ανήκει η γη και δίνεται στα κολχόζ για διαρκή εκμετάλλευση. Θα μάθουμε αργότερα, πως στα σοβχόζ οι εργαζόμενοι αμείβονται ανάλογα με την απόδοσή τους, ποσοτική και ποιοτική, ενώ στα κολχόζ οι εργαζόμενοι είναι συνιδιοκτήτες της περιουσίας τους κι απολαμβάνουν την παραγωγή ως συνέταιροι… (…) Ταξιδεύοντας με τη ρώσικη αεροπορική εταιρία Aeroflot, δεξιά μάς κυνηγά το μαβί πέπλο της νύχτας κι αριστερά ορθώνεται ένας ήλιος με μια δύση που λούζεται στο μενεξεδί, το ροζ ή το κόκκινο… Να ‘χεις την αίσθηση περίπου πως είσαι βουτηχτής σ’ έναν ωκεανό του διαστήματος: από κάτω, βλέπουμε την πήχτρα του βυθού κι από πάνω τον ήλιο, θαμπό, να σβήνει σιγά σιγά.(…) Στο τελωνείο της Οδησσού οι άνθρωποι δεν κοιμούνται κι ο έλεγχος των διαβατηρίων είναι εξονυχιστικός κι εκνευριστικός για τη σχολαστικότητα του. Μάτια ψυχρά σε καρφώνουν ανελέητα· σε ξεγυμνώνουν από κάθε ίχνος σιγουριάς και σε προειδοποιούν ότι μπαίνεις σε μια χώρα πολύ διαφορετική απ’ αυτές που ξέρεις. Πάνω σου και λοξά τοποθετημένος υπάρχει ένας καθρέπτης όπου συχνά πέφτει η ματιά του ανθρώπου της ασφάλειας, που σε ξανακοιτάζει με το παγωμένο ψαρίσιο βλέμμα του. Ο συνάδελφος καθηγητής, Βλαδίμηρος Θ., λόγω του ότι είναι ξανθός και γνωρίζει ρώσικα, θυμίζει Ρώσο· απομονώνεται “στα ιδιαίτερα” για περισσότερο έλεγχο! Μετά από αρκετή ώρα, επίδειξη εγγράφων, διευκρινήσεις του προέδρου της ΕΛΜΕ κ. Τσουρουπάκη Δ.-με τη βοήθεια της ξεναγού μας- ο Βλαδίμηρος επανέρχεται στην ομάδα! Κατά τις 1.30 τα μεσάνυχτα κατορθώνουμε να ξεμπλέξουμε με το τελωνείο και κατευθυνόμαστε στο προκαθορισμένο ξενοδοχείο «ΙΝΤΟΥΡΙΣΤ» (…)”
ΠΕΜΠΤΗ 12 Αυγούστου 1982: Λένινγκραντ
«…Γλυκά που ξημερώνει στην πόλη ετούτη του «Αρχάγγελου, Μογγόλου, λοξομάτη» (2) που τη θωριά του έμελλε να βλέπουμε σε κάθε βήμα μας! Δίνουμε τα κλειδιά στον υπεύθυνο του ορόφου και παίρνουμε κάρτες (που θα είναι στη θέση των διαβατηρίων!), με τη διεύθυνση του ξενοδοχείου και τον αριθμό του δωματίου μας. Η δεσποινίς -μάλλον αρμόδια της διαφώτισης- τοποθετεί, στα σαλονάκια των χολ, το ανάλογο υλικό για τους ξένους στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, ιταλικά κλπ.: βιβλιαράκια με ποικίλα θέματα, καλοτυπωμένα (χαρτί ιλουστρασιόν) και ευχάριστη εμφάνιση. Μια ματιά, λέει πως όλα είναι εκδόσεις του μονοπωλιακού πρακτορείου Τύπου «Νοβόστι»… Στο φυλλάδιο της ΑΕΡΟΦΛΟΤ διαβάζουμε (στα γαλλικά): «Το Λένινγκραντ (3), λίκνο του Μεγάλου Οκτώβρη, δίκαια, θεωρείται σαν μια απ’ τις πιο όμορφες πόλεις του κόσμου. Ιδρύθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα μ.Χ. απ’ τον τσάρο Μεγάλο Πέτρο. Για δεκαετίες κτιζόταν σύμφωνα μ’ ένα και μοναδικό σχέδιο. Αρχιτέκτονες ονομαστοί απ’ όλη τη Ρωσία συνέβαλαν στη δημιουργία των πολεοδομικών αριστουργημάτων που θαυμάζουμε. Το μεγαλόπρεπο σύνολο του νησιού Βασιλιέβσκι είναι ένα από τα καλύτερα συμπλέγματα κτισμάτων που δίνουν στο Λένινγκραντ μια όψη πρωτότυπη». (…) Η πόλη είναι κτισμένη στο δέλτα του ποταμού Νέβα, στις εκβολές του στη Βαλτική θάλασσα. Εκεί κάποτε -στα 1700 μ.Χ.- υπήρχαν έλη και βάλτοι και σήμερα νησίδες πανέμορφες με κτήρια κτισμένα με τεράστιους γρανιτένιους ογκόλιθους. Η κυκλική μορφή της πόλης, οι γέφυρες που τη νύχτα «ανυψώνονται» για να περάσουν τα καράβια, η μεταμόρφωση ενός τοπίου άγριου κι απρόσιτου για τους ανθρώπους του Μ. Πέτρου, δείχνουν το πάθος αυτού του ανθρώπου για διέξοδο στη θάλασσα. Με όποιο τίμημα, και το τίμημα ήταν βαρύ”.
“(…) Το ευρωπαϊκό πνεύμα του 18ου και 19ου αιώνα σε κακέκτυπες απομιμήσεις κυριαρχεί στην αρχιτεκτονική των τετράγωνων οικοδομημάτων της πόλης, στα ανάγλυφα των παραστάσεων και στα αγάλματα. Κάπου κοντά στο φρούριο Πέτρου και Παύλου και σε περίοπτη θέση, βρίσκεται το άγαλμα του Μ. Πέτρου (φωτό, 2)! Έφιππος ατενίζει την πόλη και τη μακρινή θάλασσα. Τα μπροστινά πόδια του αλόγου είναι μετέωρα, σαν να ετοιμάζεται να πηδήσει εμπόδιο. Όλος αυτός ο μπρούτζινος όγκος στηρίζεται στις οπλές των πίσω ποδιών στα οποία συνθλίβεται η κεφαλή ενός μεγάλου ερπετού. Σε απορία μας πώς ένα καθεστώς που γκρέμισε και διέγραψε τον Τσαρισμό απ’ την Ιστορία και τη ζωή του διατήρησε αυτό το άγαλμα, η απάντηση ήταν: Διατηρήθηκε αυτό ειδικά, γιατί παρουσιάζει τεχνικό ενδιαφέρον στο πώς διατηρείται η ισορροπία αλόγου και αναβάτη! Όσο για το ερπετό, αναπαριστάνει την «αντίδραση» στις μεταρρυθμίσεις του Μ. Πέτρου (εκκλησία, πρόκριτοι, στρατός) την οποία τελικά και συνέτριψε. (…) “Οι δρόμοι πλένονται κάθε βράδυ, χωρίς ίχνος σκουπιδιών και ρύπανσης (αφίσες ή συνθήματα!) Το λυκόφως υπάρχει για πολλές ώρες, έτσι το σούρουπο διαρκεί ώσπου να δύσει ο ήλιος. Μας λένε πως αν επισκεπτόμασταν το Λένινγκραντ ένα μήνα νωρίτερα θα προλαβαίναμε το θέαμα των «Λευκών Νυχτών»: Η νύχτα τότε είναι ένα συνεχές γλυκό και φωτεινό σούρουπο που ξεσηκώνει τους κανταδόρους και τους «ξενύχτηδες» στις αποβάθρες του Νέβα. Τότε γιορτάζεται κι η γιορτή του καραβιού: Ρίχνουν ένα κόκκινο καράβι στα νερά του ποταμού. Εκεί στην πλώρη του εναποθέτουν κάθε όμορφο όνειρό τους και το στέλνουν μακριά να το πάρει η μεγάλη θάλασσα -η Βαλτική- που αγκαλιάζει τα όνειρα όλων των ανθρώπων της περιοχής(…) “Επισκεπτόμαστε τον απέριττο χώρο για τα θύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε μια μαρμάρινη λάρνακα, ακοίμητος φρουρός είναι η άσβηστη φλόγα.
Κατεβαίνουμε μερικά σκαλιά. Αριστερά και δεξιά υπάρχουν τα κενοτάφια 650.000 νεκρών! Υπάρχει Μουσείο με φωτογραφικό και άλλο υλικό που καταγράφει τις φοβερές εκείνες 900 μέρες της λεγόμενης «μπλοκάδας» (πολιορκίας) του Λένινγκραντ από τους Γερμανούς (1941-1943). Τώρα, το τεράστιο νεκροταφείο διδάσκει στον επισκέπτη πώς τιμά ο Ρώσος τα θύματα ενός οδυνηρού πολέμου, γι’ αυτόν και την ανθρωπότητα. (Καημένη Κρήτη! Για σένα ο πόλεμος σταμάτησε στο Γερμανικό Νεκροταφείο του Μάλεμε!) Το σύνολο των νεκρών στη Σοβιετική Ένωση στον πόλεμο με τους Ναζί, ανέρχεται στα 18 εκατομμύρια! (…) “Μας ακολουθούν στην επιστροφή δυο νεαροί. Σταματούμε. Ενδιαφέρονται για «business». Ξαφνιαζόμαστε! Πριν λίγο στο εστιατόριο, οι λέξεις «Change» (=συνάλλαγμα) και «dollars» ήχησαν άσχημα. Και τώρα, νάτες πάλι οι ελπίδες των νεαρών Ρώσων, κρυμμένες κάτω από ένα «jean» αμερικάνικο (LEVI’S, παρακαλώ!). Tο πληρώνουν όσο όσο σε ρούβλια.
Τι να σημαίνουν άραγε, αυτές οι περίεργες κινήσεις σε μια σκακιέρα που ένας είναι ο παίχτης; Πώς μια κοινωνία που χορταίνει ψωμί, δεν έχει άγχος για το αύριο, δεν αντιμετωπίζει στεγαστικό πρόβλημα κλπ., ανέχεται (ή, μήπως υποθάλπει;) συναλλαγές στη “μαύρη” και δέχεται το δολάριο στο τριπλάσιο σχεδόν της τιμής του ρουβλιού; (4) Ερωτηματικά που πιθανόν αργότερα να βρούμε την απάντηση. Για την ώρα τελειώνει η «business» με τους νεαρούς, πριν περάσουμε τη γέφυρα για απέναντι και μείνουμε ελεύθεροι στον περίπατό μας».
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 13 Αυγούστου 1982: Λένινγκραντ
“Μετά το πλούσιο πρόγευμα με την κλασική «μηλάδα» για ορεκτικό και το μεταλλικό νερό, επισκεπτόμασστε το φρούριο του Πέτρου και Παύλου με τις Ρωσίδες ξεναγούς και τις Ελληνίδες μεταφράστριες (..) Το φρούριο βρίσκεται σε μια νησίδα στο δέλτα του Νέβα· όποιος την κατέχει εξουσίαζε το πέρασμα για τη Βαλτική. Κι όπως ο Άγιος Πέτρος έχει τα κλειδιά του Παραδείσου, έτσι κι ο Μέγας Πέτρος έδωσε τα κλειδιά της Βαλτικής στους Ρώσους! Σε τούτο το ονομαστό φρούριο φυλακίστηκαν πρώτα ο γιος του Μ. Πέτρου, αργότερα ο Ντοστογιέφσκι, έπειτα ο αδελφός του Λένιν και φυσικά πολύς ανώνυμος κόσμος (…) “Επιστρέφουμε στην πόλη για να επισκεφθούμε τον ογκωδέστατο ναό του Αγίου Ισαάκ (φωτό, 3) μ’ ένα τεράστιο θόλο στο κέντρο, κολώνες από κόκκινο μάρμαρο και κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού. Στα αετώματα ανάγλυφες παραστάσεις από τη Βίβλο και στα ακρωτήρια της στέγης τεράστιοι άγγελοι, φύλακες της πόλης, γονατισμένοι. Η εκκλησία πρέπει νάναι μία απ’ τις μεγαλύτερες του κόσμου. Ο ξεναγός μάς λέει πως χωρεί 14.000 κόσμο! Πλήθος επιχρυσωμένων βυζαντινών εικόνων την διακοσμούν, ενώ στο δάπεδό της υπάρχουν πολλές σαρκοφάγοι Τσάρων και πριγκίπων. Οι τσαρικές σαρκοφάγοι είναι από κόκκινο μάρμαρο, ενώ οι πριγκιπικές από άσπρο. Αναλογίζεται κανείς το χρήμα, τον ιδρώτα, το αίμα, αλλά και τα θύματα που χρειάστηκαν για να κτισθεί αυτός ο ναός. Υπόψη ότι κάθε κίονας του περιστυλίου του ναού ζυγίζει 100 τόνους! Συγκρίνοντας λοιπόν το καταπιεστικό καθεστώς των Τσάρων, τον πλούτο και τη χλιδή, τη σπατάλη και τον όγκο αυτών των οικοδομημάτων με τη μιζέρια και τη φτώχεια του ρωσικού λαού, δικαιολογείς απόλυτα τα μετέπειτα γεγονότα που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας του τόπου αυτού (1917)(…) “Το απόγευμα κάνουμε επίσκεψη στο «Ερμιτάζ» (5) ένα απ’ τα πλουσιότερα και μεγαλοπρεπέστερα μουσεία του κόσμου (φωτό, 4), ειδικά σε πίνακες ζωγραφικής. Αίθουσες αφιερωμένες σε ζωγράφους, σε χώρες και σχολές, ξεκινώντας απ’ τον Leonardo DA VINCI και φθάνοντας στον Ηenri MATISSE και τους σύγχρονους της ρωσικής πρωτοποριακής ζωγραφικής. Η σπουδαιότητα του Μουσείου φαίνεται από τον αριθμό επισκεπτών: 20.000 κάθε μέρα (1982)! Σημειωτέον ότι οι επισκέψεις σε μουσεία, ανάκτορα και εκκλησίες γίνονται κατά θαυμαστή οργάνωση, ώστε να μη παρουσιάζεται ποτέ συνωστισμός! (…) “Το βράδυ μετά το δείπνο, κατά τις επτά η ώρα επισκεφτήκαμε το «Παλάτι της Νεολαίας», στο Ξενοδοχείο «Sputnik». Μια ματιά στο χώρο, μας αφήνει άναυδους! Ένα τεράστιο χολ με διαδρόμους, φυτά κλειστών χώρων, ηλεκτρονικά παιχνίδια και Discotheque (!) με μουσική και χορούς δυτικότροπους! Τα θεάματα καθώς και όσοι μπαίνουν, ελέγχονται. Υπάρχει εισιτήριο! Μπαίνουμε στην αμφιθεατρική αίθουσα εκδηλώσεων, όπου δεν υπάρχει κενή καρέκλα. Όλοι είμαστε ξένοι! Φολκλορικά μπαλέτα για δυο ώρες, μάς χόρεψαν και μας τραγούδησαν την απέραντη Σιβηρία με τους γοργούς ρυθμικούς χορούς της και το νοσταλγικά ρομαντικά τραγούδια. Μια πανδαισία μουσικής, χορού και φωτεινών χρωμάτων. Δεν έλειψε και το χιούμορ. Η τελειότητα στην κίνηση, στην εκτέλεση και την παρουσίαση καταχειροκροτήθηκαν. Ναι, «Ο Σλάβος έχει το χορό, μέσα του…» και κανείς ποτέ δεν στάθηκε καλύτερός του σ’ αυτό, σ’ ολόκληρο τον κόσμο… Η νύχτα κλείνει τα βλέφαρά μας με μνήμες από Γκόγκολ, Τσαϊκόφσκι, Κουτούζοφ, Ντοστογιέφσκι και κυρίως Πούσκιν, τον θεμελιωτή της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας”
ΣΑΒΒΑΤΟ, 14 Αυγούστου 1982: Κίεβο (Ουκρανία)
«…Το Κίεβο (6) κτισμένο στο Δνείπερο ποταμό, αποτελεί ως πόλη μια απέραντη έκταση πρασίνου, φωτός και ζωής. Μοιάζει να είναι ένα απ’ τα μεγαλύτερα σοβιετικά βιομηχανικά κέντρα στις μηχανικές κατασκευές. Φέτος η πόλη (1982) γιορτάζει τα 1500 χρόνια από την ίδρυσή της, οπότε έχει την τιμητική της με την ομορφιά και την άνεση που δείχνει στους ξένους. Επίσημα ομιλούνται εδώ η ρωσική και η ουκρανική γλώσσα. Η ιστορία του Κιέβου είναι παράλληλη με της Ρωσίας με επιδρομείς και πολέμους, από τον 5ο αιώνα μ.Χ. μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κόσμος αποδεικνύεται πιο εκδηλωτικός, τα καταστήματα είναι πιο όμορφα, αν και με την ίδια πραμάτεια και οι “business” πιο ανεβασμένες ποσοτικά! Οι δρόμοι κι εδώ φαρδιοί, πράσινο παντού, δρυμοί που προστατεύονται, χώροι σεβαστοί απ’ τον πολίτη, κτήρια ογκωδέστατα στην κατασκευή τους, γυναίκες καλοντυμένες κι η νεολαία πιο δυτικού τύπου! Καταλύουμε στο ξενοδοχείο «Bratislava». Τρώμε μεσημβρινό, όπου δοκιμάζουμε την ουκρανική κουζίνα που είναι εξίσου νόστιμη με εκείνη του Λένινγκραντ και… δυναμωτική, αν κρίνουμε από τις μυθικές ιστορίες του Τάρας Μπούλμπα (7). Ο Δνείπερος, το τρίτο μεγαλύτερο ποτάμι στον κόσμο δίνει ζωή και κίνηση στην πόλη. Το απόγευμα γίνεται μια πρόχειρη ξενάγηση για να δούμε τα αξιοθέατά της. Όλα σου προκαλούν δέος. Όμορφα παρτέρια με λουλούδια ξεκουράζουν το βλέμμα…, αρχιτεκτονικά κτήρια κοσμούν την πόλη, μεγάλο στάδιο για τη νεολαία, κ.ά. Στις 9 μ.μ. τα πάντα κλείνουν (…)
“Θέλουμε να στείλουμε ένα τηλεγράφημα στην Ελλάδα, στα Χανιά. Έτσι, μετά το βραδινό φαγητό και με παρέα τον Κώστα -έναν πολιτικό πρόσφυγα που ζει στο Κίεβο πολλά χρόνια και τον έχουμε στην παρέα μας- κάνουμε ανίχνευση για να βρούμε ποιο παράρτημα του κεντρικού Τελωνείου/Τηλεγραφείου είναι ανοιχτό. Περιπλανιόμαστε με τα πόδια ώσπου να βρούμε το εφημερεύον κτήριο -καθαρά μοντέλο γραφειοκρατίας- όπου μια υπάλληλος, αρκετά ηλικιωμένη και ευγενική, προσπαθεί να μας εξυπηρετήσει με τη βοήθεια φυσικά του Κώστα. Ένα πρόχειρο τραπεζάκι στο χολ (που θυμίζει παλιό γραφείο ασφάλειας), με μελανοδοχείο, κονδυλοφόρο και πένα, μας περιμένει. Είναι λίγο απογοητευτικά όλα αυτά… Ο Κώστας χαμογελά· τα ζει κάθε μέρα. Βρίσκεται από εννέα χρονών στις Ανατολικές χώρες. Το καθεστώς τον σπούδασε και τώρα εργάζεται σ’ ένα εργοστάσιο ως πολιτικός μηχανικός σε τόρνους. Έχει γυναίκα Ουκρανή και παιδιά. Όμως ονειρεύεται να γυρίσει στην Ελλάδα, εκεί κάπου στη Μακεδονία απ’ όπου κατάγεται. Μας οδηγεί στην τουαλέτα, όπου ακριβώς πίσω από την πόρτα έχει κρεμάσει ένα παλιό χάρτη της Ελλάδας! Κάτι σαν κρυφό προσκήνυμα. Μας εντυπωσιάζει αφάνταστα η αγάπη του για την πατρίδα. Να γυρίσει, θέλει, όσο ακριβό κι αν είναι το τίμημα μιας τέτοιας επιστροφής. Μιλά τα ελληνικά περίφημα, αλλά αγνοεί τη σημασία λέξεων του δυτικού τρόπου ζωής, όπως «άγχος», «πληθωρισμός», «συμβολαιογράφος», “ιδιοκτησία”, «ανεργία»: λέξεις δίχως αντίκρισμα στη Σοβιετική Ένωση…”
ΚΥΡΙΑΚΗ 14 Αυγούστου 1982: Κίεβο (Ουκρανία)
“… Ήμασταν τυχεροί γιατί σήμερα -Δεκαπενταύγουστος- λειτουργούσε μια εκκλησία και πήγαμε να ανάψουμε ένα κερί. Κατάμεστη από κόσμο και όχι μόνο από ηλικιωμένους. Με τη θεία λειτουργία στο βυζαντινό, το ορθόδοξο μέλος, είχαμε την εντύπωση πως βρισκόμασταν στην Ελλάδα! Μόνο οι λέξεις ακούγονται στα ρώσικα. Όλα τα άλλα θύμιζαν Ορθοδοξία, με αρκετή νεολαία ν’ ακούει με κατάνυξη! Βέβαια οι εικονίτσες που πωλούνται έξω από την εκκλησία είναι αλμυρούτσικες στην τιμή: επτά ρούβλια η μία! Ίσως να απαγορεύονται, ίσως να προορίζονται μόνο για ξένους (…)
“Στην Αγία Λαύρα, με τους επιχρυσωμένους πολλούς τρούλους της (φωτό, 5) επισκεφθήκαμε τις κατακόμβες: μια εμπειρία όχι και τόσο ευχάριστη, επειδή τα σώματα των αγίων που είναι θαμμένα (μέσα σε κέδρινους κορμούς δέντρων), παρ’ όλη τη μουμιοποίηση τους, σου δίνουν την αίσθηση της αποσύνθεσης με τη βαριά μυρωδιά και τον λίγο αέρα που υπάρχει στους στενούς διαδρόμους. Από την ίδρυσή της (1051 μ.Χ.) η μονή είναι, μαζί με την Αγία Σοφία (φωτό, 6)-τον καθεδρικός ναό του Κιέβου- τα κέντρα της Ορθοδοξίας στην Ανατολική Ευρώπη… “Το απόγευμα επισκεφθήκαμε κάτι πιο ευχάριστο: το μουσείο ουκρανικής τέχνης με αριστουργηματικά ξυλόγλυπτα και υφαντά, πορσελάνες και ζωγραφικούς πίνακες. (…)
“Ο φίλος μας ο Κώστας, μας προτείνει να πάμε στο σπίτι του! Στην αρχή διστακτικοί -να μας καίνε όμως και πολλές απορίες- αποφασίζουμε να πάμε. Νοικιάζουμε δυο ταξί και φθάνουμε στην περιοχή όπου είναι το εργοστάσιο που δουλεύει. Να, το σχολείο των παιδιών του και πιο κάτω η κατοικία τους: μια πολυκατοικία που χτίστηκε πριν δέκα χρόνια με σκοπό να δώσει στέγη στους εργαζόμενους στο εργοστάσιο. Σιδερένια μαύρη πόρτα στην είσοδο, δικτυωτό ασανσέρ, στενή σκάλα, μαύρες μεταλλικές πόρτες στα διαμερίσματα… Μπαίνουμε στο διαμέρισμά του και φυσικά αυτό που μας εντυπωσιάζει είναι η στενότητα χώρου. Δυο μικρά δωμάτια (υπνοδωμάτια), μια κουζινίτσα, ένα χολάκι κι ένας καμπινές, για μια τετραμελή οικογένεια! Ο Κώστας μας εξηγεί πως το κάθε άτομο δικαιούται εννέα τετραγωνικά μέτρα, πως το ενοίκιο κυμαίνεται από 12-15 ρούβλια (8) το μήνα και πως σ’ αυτό περιλαμβάνονται φως, νερό και θέρμανση! Ένα μπαλκονάκι με λαμαρίνες για επένδυση μας φοβίζει για τη σταθερότητά του. Στο δωμάτιο που καθόμαστε υπάρχει ένας καναπές που γίνεται διπλό κρεβάτι, ένα τραπεζάκι, ένας μικρός μπουφές, μια τηλεόραση, αρκετές καρέκλες και χώρος για τηλέφωνο. Η μια πόρτα οδηγεί στο δωμάτιο των παιδιών με περισσότερα πράγματα μέσα, ενώ η άλλη έχει διέξοδο στην κουζίνα. Μας βλέπει λίγο απογοητευμένους. Λέει: «Και πού να δείτε τα χειρότερα!» (…) “Οι μισθοί στη Σοβιετική Ένωση (1982) κυμαίνονται από 70-90 ρούβλια μέχρι 350-400 το μήνα. Οι επιστήμονες (γιατροί, καθηγητές, δικηγόροι κλπ.) παίρνουν 150- 200 ρούβλια το μήνα! Αυτοί που πληρώνονται καλά είναι οι εργάτες (χειρωνακτική δουλειά) σε εργοστάσια, μηχανές ή κτήματα. Στην εποχή της συγκομιδής, τα εργοστάσια και τα σχολεία, στην ανάγκη και οι δημόσιες υπηρεσίες, κλείνουν για δυο μέρες κάθε βδομάδα κι όλος ο κόσμος δουλεύει στα κολχόζ για να μη χαθεί η σοδειά. Είναι αξιοθαύμαστη η πειθαρχία αυτού του λαού που ζει μια άλλη επανάσταση, μετά το 1970. Το στεγαστικό πρόβλημα είναι οξύτατο, όπως παντού. Κάθε εργαζόμενος, αφού κλείσει πενταετία στη δουλειά του, έχει δικαίωμα να υποβάλει αίτηση να του χορηγηθεί σπίτι ή αυτοκίνητο (ανάλογα με το τι έχει ανάγκη), και περιμένει τη σειρά του. Μέχρι τότε μένει με τους γονείς του ή τα πεθερικά του. Το στεγαστικό, μας λέει ο Κώστας, είναι μια απ’ τις βασικές αιτίες των διαζυγίων στη Σοβιετική Ένωση: 50% των γάμων αποτυγχάνουν! Στον κοινωνικό τομέα η γυναίκα έχει κατακτήσει περισσότερα δικαιώματα απ’ τη γυναίκα στην Ελλάδα: Από τη στιγμή που θα γεννήσει, δικαιούται ενός χρόνου άδεια με αποδοχές, που μπορεί να παραταθεί -αν θέλει- για άλλους έξι μήνες, με μισές αποδοχές. Τα παιδιά μπαίνουν σε παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία, μέχρι τα 6-7 χρόνια. Κατόπιν ακολουθεί το δεκαετές υποχρεωτικό σχολείο… Οι Ρωσίδες μητέρες δεν έχουν άγχος για τα παιδιά κι ο Σεπτέμβρης δεν είναι καν προβληματικός για τις εργαζόμενες μητέρες. Ο Κώστας για να μας ευχαριστήσει ανοίγει μια σαμπάνια (!) και μας προσφέρει. Έπειτα καφέ, τσιγάρο και συζήτηση: Επιθυμεί να επιστρέψει στην Ελλάδα. Γι αυτό μαζεύει δολάρια, γιατί τα ρούβλια δεν εξαργυρώνονται εκτός ΕΣΣΔ. Επιτρέπεται να βγάλουν μόνο 200 δολάρια, ως συνάλλαγμα. Μας μιλάει για το Κόμμα, την εκπαίδευση, την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, τις «τσίχλες» (9) και την εμπορία των «jean΄s». Μας εξηγεί ότι λίγοι είναι αυτοί που “τα παίρνουν” για τον εαυτό τους. Το λαθρεμπόριο με ρούχα και συνάλλαγμα, λόγω του αυξανόμενου τουρισμού στη Ρωσία, είναι οργανωμένο κι αναπτυγμένο σε μεγάλες πόλεις (Μόσχα, Λένινγκραντ, Κίεβο, Μίνσκ). Στην ενδοχώρα το μεταπρατικό εμπόριο ανθεί ειδικά στα είδη ρουχισμού δυτικού τύπου (τζιν, μπλούζες, αθλητικά παπούτσια κλ.π.) (…) Είναι ν’ απορεί κανείς πού βρίσκονται τόσα λεφτά! Ο Κώστας μάς πληροφορεί πως όλοι έχουν καταθέσεις στις Τράπεζες, ότι το επιτόκιο είναι 2%, οι τιμές και οι μισθοί είναι οι ίδιοι εδώ και 40 χρόνια! Τα ρούβλια, με το να μη τα δέχονται έξω, καταλήγουν σε καταθέσεις, και μια λύση είναι η δολαριοποίησή τους: είτε για ν’ αγοράσει κανείς προϊόντα που δεν τα βρίσκει στην αγορά, αλλά μόνο στα «Βeriozka», ή (όπως επέμενε ο Κώστας) τα εκμεταλλεύεται ο διεθνής…σιωνισμός! Όλα αυτά μας φαίνονται περίεργα, αλλά για μας υπάρχει κι άλλη εξήγηση: επειδή τα πάντα είναι τέλεια οργανωμένα και ελεγχόμενα για τους ξένους (ύπνος, φαγητό, μεταφορές, ξεναγήσεις, διασκέδαση), αυτοί δεν αισθάνεται την ανάγκη να ξοδέψουν ούτε ένα… ρούβλι! Είναι λοιπόν κι αυτός (το παράνομο συνάλλαγμα) ένας τρόπος να πάρει το κράτος απ’ την τσέπη των ξένων τα δολάρια, ή να τους αναγκάσει να ξοδέψουν ρούβλια!”
ΔΕΥΤΕΡΑ 16 Αυγούστου 1982: Κίεβο
«…Θα θέλαμε να συναντηθούμε με εκπαιδευτικούς Ρώσους, να μιλήσουμε για τα εκπαιδευτικά συστήματα, τα προβλήματά μας, τον τρόπο εργασίας, τις αποδοχές κλ.π., αλλά ο Αύγουστος φαίνεται πως για όλους τους εκπαιδευτικούς του κόσμου είναι μήνας διακοπών! Εκτός φυσικά από μερικά Νηπιαγωγεία. Έτσι, είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε ένα απ’ τα 200 και πλέον νηπιαγωγεία της πόλης: μεγάλο κτήριο, περιποιημένο και διαρρυθμισμένο κατάλληλα, ευάερο, ευήλιο με άνετους χώρους, κρεβατάκια (υπνοδωμάτια), αίθουσες εργασίας, ντουλαπάκια για κάθε παιδί και -κυρίως αυτό- μεγάλη έκταση πρασίνου για παιχνίδια. Το νηπιαγωγείο έχει δυνατότητα να φιλοξενήσει 180 παιδιά (από ενός έτους μέχρι 6-7) και το προσωπικό του είναι νηπιαγωγοί, δάσκαλοι ορθοφωνίας (για προβληματικά παιδιά), διδάσκαλοι Ξ.Γ., ιατροί, οδοντίατρος που επισκέπτεται τακτικά τα παιδιά κλ.π. Η διευθύντριά του, με ευγένεια, σαφήνεια και πληρότητα μάς ανέπτυξε τους στόχους και τη λειτουργία ενός συνηθισμένου βρεφονηπιακού σταθμού στη χώρα της. Παρακολουθούμε ορισμένες τάξεις, όπου τα παιδιά, είτε παίζουν, είτε ζωγραφίζουν, είτε κάνουν γυμναστική στο ύπαιθρο (με ένα φανελάκι κι ένα βρακάκι παρακαλώ, για να συνηθίσουν σιγά-σιγά στο κρύο!), είτε παίζουν διάφορα επιτραπεζια παιχνίδια. Πάντα με την επίβλεψη τουλάχιστον 2 νηπιαγωγών. Τα παιδιά μάς χαρίζουν τις ζωγραφιές τους που είναι θαυμάσιες. Η ΕΛΜΕ προσφέρει αναμνηστικό δώρο και δέχεται απ’ την διευθύντρια μια υπέροχη ουκρανική κούκλα… Το απόγευμα, η βόλτα με πλοιαράκι στο Δνείπερο -για δυο περίπου ώρες- μας δίνει μια άλλη διάσταση της πόλης. Καταπράσινες όχθες, τεράστιες μεταλλικές γέφυρες, μεγάλες ποταμοακρογιαλιές με… αμμουδιές και πλήθος κόσμου να κάνει μπάνιο! Στη δεξιά όχθη του Δνείπερου, σε περίοπτο σημείο βρίσκεται το τεράστιο άγαλμα της «Μητέρας Πατρίδας». Στο ένα χέρι κρατά το σπαθί και στο άλλο την ασπίδα: εορτασμός των 1500 χρόνων ιστορίας του Κιέβου. Επιστρέφουμε. Ξαναθαυμάζουμε τα μεγαλοπρεπή οικοδομήματα με ογκολίθους από γρανίτη (και προσμίξεις μεταλλικών κρυστάλλων που προσδίδουν φαντασμαγορία στην πόλη). Για τα ογκώδη αυτά κατασκευάσματα επιστρατεύθηκαν χιλιάδες Γερμανοί αιχμάλωτοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, απ’ τους οποίους ελάχιστοι κατόρθωσαν να επιζήσουν και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Επιγραφές και αφίσες: «слава народу», (δόξα στο Λαό) “слава партии” (δόξα στο Κόμμα) στολίζουν τις κορυφές των κεντρικών κτηρίων.”
ΤΡΙΤΗ 17 Αυγούστου 1982: Μόσχα
«…Η Μόσχα δέχεται εκατομμύρια ξένους απ’ τις τέσσερις γωνιές της γης. Καθένας απ’ αυτούς επισκέπτεται την “Κόκκινη Πλατεία” την σπουδαιότερη πλατεία της σοβιετικής πρωτεύουσας, με το τείχος του Κρεμλίνου (10) και το Μαυσωλείο του Λένιν). Οι άνθρωποι σε ατέλειωτη ουρά -από τις 9 το πρωί μέχρι τις 5 το απόγευμα- έρχονται να προσκηνύσουν τον αρχηγό τής Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης (1917), τον ιδρυτή και δημιουργό του Σοβιετικού Κράτους (…) Αργότερα στο θέατρο συναυλιών Τσαϊκόφσκι απολαύσαμε ένα πρόγραμμα παραδοσιακών λαϊκών χορών και τραγουδιών της περιοχής του Βόλγα. Είναι περίεργο πως η μουσική που είναι μια γλώσσα τόσο ανθρώπινη, είναι τόσο περιφρονημένη στα ελληνκά σχολεία. Η ρώσικη χορωδιακή μουσική, με πρώτες και δεύτερες φωνές, σού δίνει αμέσως την αίσθηση της απεραντοσύνης, του σφρίγους, του δεσίματος λόγου και νότας. Κι αν ακόμη δεν καταλαβαίνεις τα λόγια, τα συναισθήματα αγάπης, πίκρας, απογοήτευσης, ερωτικού ξυπνήματος, μητρικής στοργής κλπ., ασυναίσθητα γεννιούνται μέσα σου. Τόσο τέλεια είναι δοσμένα και δεμένα, πειθαρχημένα και εκφρασμένα τα χορωδιακά τους. Λες πως αυτός ο λαός που πιστεύει κι αγαπά τόσο την -ποικιλόχρωμη- παράδοσή του είναι αδύνατο να ξοφλήσει! Εντύπωση κάνουν (όπως πάντα) η καθαριότητα δρόμων, κοινοχρήστων χώρων, οι τεράστιοι και φαρδιοί δρόμοι, με επτά λουρίδες σε κάθε κατεύθυνση, καθώς και η πειθαρχία σε κάθε εκδήλωση (ουρά και για παγωτό ακόμα!). Υπάρχει ηρεμία στις κινήσεις (ίσως νά’ ναι και απάθεια!), ευθύτητα, σταθερότητα στις απόψεις τους: Το «νιετ» είναι «νιετ» και δεν αλλάζει με τίποτε (…) Η πόλη καλύπτει μια έκταση 878,7 km2 και αριθμεί πάνω από 8 εκατομ. κατοίκους.”
ΤΕΤΑΡΤΗ 18 Αυγούστου 1982: Μόσχα
«…Επίσκεψη στο Κρεμλίνο (φωτό, 7). Οι καθεδρικοί ναοί και τα ανάκτορά του προστατεύουν θησαυρούς ανεκτίμητους. Τα τείχη του στάθηκαν μάρτυρας των πιο μεγάλων γεγονότων της ρώσικης ιστορίας. Σταθήκαμε να θαυμάσουμε τη μεγάλη καμπάνα του τσάρου Ιβάν του Τρομερού (φωτό, 8) και πλήθος χρυσοποίκιλτους τρούλους. Η καμπάνα -που όπως λέγεται ποτέ δεν σήμανε- είναι πεσμένη. Ζυγίζει πολλούς τόνους κι η διακόσμησή της με θέματα απ’ τη ζωή του Χριστού, μαρτυρούν ελληνική παρουσία ή ελληνική επίδραση.(…) “Η «Ερυθρά Πλατεία» εγγίζει στους τοίχους του Κρεμλίνου. Η αρχή της ιστορίας της ανάγεται στο 15ο αιώνα. Εδώ είναι το Μαυσωλείο του Λένιν και ο ναός με τους κρεμμυδοειδείς τρούλους -το κομψοτέχνημα των κομψοτεχνημάτων- ο περίφημος Καθεδρικός Ναός του Αγίου Βασιλείου (φωτό, 9). Κτισμένος απ’ τον Ιβάν τον Τρομερό είναι ότι ωραιότερο έχει να επιδείξει ή τσαρική ματαιοδοξία. Λέγεται ότι ο Ιβάν ο Τρομερός, μόλις τέλειωσε ο ναός, ρώτησε τους αρχιτέκτονές του, αν μπορούν να κατασκευάσουν άλλο ομορφότερο απ’ αυτόν! Κι όταν αυτοί του απάντησαν πως μπορούν, αυτός τους τύφλωσε, για να μη ξαναδούν ομορφότερο κατασκεύασμα απ’ αυτό! (…) Για να περάσει κανείς να δει τον Λένιν στο Μαυσωλείο, είναι ολόκληρη ιεροτελεστία. Ατέλειωτη σειρά από κόσμο, αρκετών εκατοντάδων μέτρων, μάλιστα σε δυάδες, περιμένει υπομονετικά. Περιμένουμε κι εμείς, περισσότερο από περιέργεια και λιγότερο… από κατάνυξη, όπως οι ντόπιοι ή άλλοι κομμουνιστές: αυτοί έχουν την αίσθηση πως βρίσκονται στους Αγίους Τόπους! Χωρίς τσάντες και φωτογραφικές μηχανές, με συνεχή την επιτήρηση των βλοσυρών βλεμμάτων και υποδείξεων των στρατιωτικών που υπάρχουν σε κάθε είκοσι (!) βήματα, φθάνουμε στην είσοδο όπου η φρουρά του Λένιν, ψυχρή και άχρωμη μας υπενθυμίζει με το ύφος της πως ο χώρος είναι ιερός: τέμενος των απανταχού κομμουνιστών. Κατεβαίνουμε μια σκάλα κι έπειτα στρίβουμε δεξιά. Ο διάδρομος μας βγάζει σε μια αίθουσα απαστράπτουσα από κόκκινα μάρμαρα. Σ’ ένα βάθρο αρκετά ψηλά βρίσκεται ο νεκρός του Λένιν. Από διαφανέστατα κρύσταλλα και με κατάλληλο φωτισμό στο πρόσωπο και στα χέρια, έχει κανείς την αίσθηση ότι βλέπει κάποιον να “κοιμάται” και πως όπου νά’ναι θα ξυπνήσει, θα ξαναβγεί στην Πλατεία για να αρχίσει πάλι τους πύρινους λόγους του. Η υγρασία μόνο κι η χαμηλή θερμοκρασία θυμίζουν ότι βρισκόμαστε σε Μαυσωλείο! Η επίσκεψη δεν κρατά παραπάνω από μισό λεπτό. Βγαίνουμε, πάντα δεξιά, από μια πόρτα που οδηγεί στους «μινόρες» συντελεστές του σοβιετικού κράτους: Καλίνιν, Στάλιν, Μπουλγκάνιν, Κοσίγκιν κλπ.”
ΠΕΜΠΤΗ 19 και ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 Αυγούστου 1982: Μόσχα
”…Στα ξενοδοχεία -όπως προαναφέραμε- υπάρχουν αυτοτελείς μονάδες για εξυπηρέτηση των ξένων τουριστών (τράπεζα, φαρμακείο, εφημερίδες περιοδικά, ταχυδρομείο, αναμνηστικά-souvenirs, μπαρ κλπ). Το μπαρ είναι ένας στενός χώρος, με ποτά δυτικού τύπου, μουσική ντίσκο και… όνειρα πνιγμένα σε μια γουλιά κοκτέιλ, με μπόχα και αρκετά ρούβλια (για να πληρωθεί ο θυρωρός να επιτρέψει την είσοδο και σε Μοσχοβίτες!) Μένει ανοικτό μέχρι τις 2 τα μεσάνυχτα, ενώ έξω η πόλη από τις 11 ησυχάζει. Σκέφτεται κανείς, αν αυτή η πρόκληση, με το άνοιγμα στο δυτικό τουρισμό, θα διαφθείρει ή όχι τον Ρώσο πολίτη; Και ναι μεν η διαφθορά στις δυτικές κοινωνίες έχει φτάσει στο απροχώρητο, αλλά εδώ; Θα μπορέσει το κράτος να προστατεύσει τον σοβιετικό πολίτη απ’ τη δυτική επίδραση; (…) “Επισκεπτόμαστε την Έκθεση επιτευγμάτων της Εθνικής Οικονομίας της ΕΣΣΔ (φωτό, 10): ένας τεράστιος χώρος με πολλά περίπτερα, παρτέρια γεμάτα λουλούδια, πίδακες κ.ά. Υπάρχουν μίνι τρενάκια που οδηγούν απ’ τη μια άκρη στην άλλη της Έκθεσης. Αριθμεί 80 περίπτερα που ανανεώνονται σταθερά. Είναι ένας καθρέφτης/προπαγάνδα της παραγωγικότητας και εφευρετικότητας του σοβιετανθρώπου που «προσφέρει όλες τις δυνάμεις του και τις γνώσεις του για το καλό της Πατρίδας», όπως αναφέρεται στο ειδικό βιβλίο-οδηγός που μας δίνουν. Ελλείψει χρόνου, επισκεπτόμαστε μερικά από τα περίπτερα όπου διαπιστώνουμε τη βιομηχανική ανάπτυξη των ν δεκαπέντε Δημοκρατιών της Ένωσης. Αλλά, ο στόχος της έκθεσης δεν είναι μόνο να παρουσιάσει ό,τι νεότερο υπάρχει. Είναι επίσης να προβληθεί η εφαρμογή κάθε νεωτερισμού στην παραγωγή. Γι αυτό διοργανώνονται ταυτόχρονα πολλά σεμινάρια και διαλέξεις, μελέτες και συναντήσεις. (…)
Συντριβάνια εντυπωσιακά -γύρω στα είκοσι- αποτελούν ένα από τα αξιοπερίεργα της έκθεσης. Οπωσδήποτε σταματά κανείς στο «Πέτρινο λουλούδι», στη «Φιλία των λαών» και στο «Στάχυ». Κι εδώ διαπιστώνουμε την αγάπη των καλλιτεχνών για τον όγκο, την μεγαλοπρέπεια και την επιβλητικότητα σε βάρος της λεπτομέρειας, της κομψότητας και της χάρης. Η αλέα με τα συντριβάνια οδηγεί στην έξοδο. Δυστυχώς ρίχνουμε μια βιαστική ματιά μόνο στο χώρο εξωτερικά και περνάμε απ’ την πύλη της εισόδου για να βρεθούμε έξω απ’ την έκθεση κοντά στο μνημείο των αστροναυτών…”
…Το δεκαήμερο ταξίδι τέλειωσε! Μικρή γεύση από την (πάλαι ποτέ) ΕΣΣΔ (φωτό, 11).
Η επιστροφή στα Χανιά, μέσω Ηρακλείου (πάλι με την ΑΕΡΟΦΛΟΤ), αν μη τι άλλο, μας γέμισε από εντονότατες, πρωτόγνωρες και αντιφατικές εντυπώσεις. Αλλά και πλήθος ωραίων γνώσεων και εμπειριών [που σήμερα, δυστυχώς (φωτό, 12), η νέα κατάσταση πραγμάτων που πάει να διαμορφωθεί με τον ρωσοουκρανικό πόλεμο στην Ευρώπη, μας κρατά όλους σε αγωνία. Έχουμε πόλεμο δυο κόσμων, όπως τότε.]
(Απριλ., ’22, Στ.Γ.Κ.)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ:
1. Κολχόζ (колхоз): Αγροτικός παραγωγικός συνεταιρισμός που έχει τη διαρκή επικαρπία της γης δικαιοδοσίας του καθώς και τη συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής· Σοβχοζ(совхоз): Μεγάλη αγροτική φάρμα -κρατικό μοντέλο- με πολλούς συνιδιοκτήτες αγρότες [LAROUSSE, 1979]
2. Έτσι ονομάζει τον Λένιν, σε ποίημά του ο Ν. Καζαντζάκης.
3. Μέχρι το 1924 ονομαζόταν Αγία Πετρούπολη. Λένινγκραντ, μετά το 1924. Η πόλη αναπτύχθηκε (1730 με 1762) από Γάλλους και Ιταλούς αρχιτέκτονες: ο Rastrelli τα «Χειμερινά ανάκτορα», ο Rinaldi το «Μαρμάρινο ανάκτορο», ο Quarengli το «Θέατρο Hermitage» κι ο Vallin de la Mothe την «Ακαδημία Kαλών Tεχνών.
4. Η τιμή του ρουβλιού (1982)=104 δρχ, του δολαρίου=71 δρχ. Συναλλαγή επίσημη, 1 ρούβλι= 1,5 δολάριο.
5. ERMITAGE ή HERMITAGE (γαλλ.= κατοικία ενός ερημίτη για περισυλλογή). Ανάκτορο και Mουσείο. Κτίστηκε από την τσαρίνα Αικατερίνη τη Μεγάλη σε απομίμηση γαλλικού προτύπου (HERMITAGE, Montmorency) όπου έμεινε ο J.J Rousseau το 1756 και 1757. Η Αικατερίνη η Μεγάλη βασίλεψε από το 1762 μέχρι το 1796.
6. Κίεβο: Πρωτεύουσα της Ουκρανίας. Ενώ προβλεπόταν ο πληθυσμός του να φθάσει τα 2.500.000 στο τέλος του αιώνα (20ου), με την αστυφιλία έχει φθάσει σ’ αυτόν τον αριθμό νωρίτερα! Η πτώση του τσαρισμού (1917) ευνόησε ένα εθνικιστικό κίνημα στην περιοχή (1918-1921). Στα 1922 η Ουκρανία, απειλούμενη από Τσέχους, Πολωνούς και Ρουμάνους, έγινε ομόσπονδο κράτος της Σοβιετικής Ένωσης.
7. “Τάρας Μπούλμπα”: Μυθιστόρημα του Ν. Γκόγκολ (1835): «Ο γέρο-κοζάκος Τάρας Μπούλμπα, αρχηγός της φυλής του, σκοτώνει τον γιο του Αντρέι, ο οποίος, επειδή ερωτεύθηκε μια Πολωνέζα, πρόδωσε τους δικούς του και την πατρίδα του».
8. Ενοίκιο (12-15 ρούβλια): Η θέρμανση είναι με φυσικό αέριο. Στην τιμή δεν περιλαμβάνεται το τηλέφωνο που είναι 2-2,5 ρούβλια το μήνα
9. Τσίχλες: Οι «τσίχλες» σπανίζουν στη Σοβιετική Ένωση. Μια τσίχλα κοστίζει 40 καπίκια (40 δρχ). Φαντασθείτε ένα κουτάκι τσίχλες πόσο στοιχίζει για έναν που παίρνει 70-90 ρούβλια το μήνα! Ο Κώστας μας εξηγεί πως μέχρι το 1970 το όλο βάρος παραγωγής είχε πέσει στη βαριά βιομηχανία και πως τέτοιες λεπτομέρειες -δυτικού τύπου- ποτέ δεν απετέλεσαν αντικείμενο παραγωγής. Τώρα που η χώρα έχει αποκτήσει τη βαριά βιομηχανία της (1982), προσανατολίζονται και σε προϊόντα καθαρά καταναλωτικά δυτικού τύπου… Ας μη ξεχνάμε πως μετά τις ΗΠΑ η Σοβιετική Ένωση κατέχει τη 2η θέση στη βιομηχανική παραγωγή στο κόσμο.
10. Μόσχα: Η πόλη σύμφωνα με το φυλλάδιο της ΑΕΡΟΦΛΟΤ. «Η κόκκινη πλατεία είδε πολλά ιστορικά γεγονότα. Εκεί ο Λένιν πήρε το λόγο πολλές φορές. Από αυτή την πλατεία, το Νοέμβρη του 1941, αμέσως μετά την στρατιωτική επιθεώρηση, τμήματα του Ερυθρού Στρατού έφευγαν για το μέτωπο. Εδώ οι Μοσχοβίτες υποδέχθηκαν τον Γιούρι Γκαγκάριν, τον πρώτο κοσμοναύτη του πλανήτη… Είναι η καρδιά της μεγάλης χώρας των Σοβιέτ».
11. Λομονόσωφ, Μιχαήλ Βασίλιεβιτς (1711-1765): Ρώσος σοφός και ποιητής που έφερε στη Ρωσία τον φιλοσοφικό υλισμό και τις φυσικές επιστήμες. Ανακάλυψε το νόμο της διατήρησης της ύλης και της ενέργειας, που απέδειξε πειραματικά. Υπήρξε χημικός, φυσικός, αστρονόμος, γεωλόγος, φιλόσοφος, λογοτέχνης και έγινε ακαδημαϊκός. Ίδρυσε το όμωνυμο Πανεπιστήμιο της Μόσχας (1755).
