• “Αρχή άνδρα δείκνυσι”
(=Η διαχείριση της εξουσίας, δείχνει το ποιόν του άνδρα)
(Πιττακός, ο Μυτιληναίος, 650-570 π.Χ., πολιτικός και
στρατιωτικός ηγέτης -ένας από τους 7 Αρχαίους σοφούς)
ΠΟΛΛΟΙ οι “κλητοί” της εξουσίας· λίγοι όμως οι “εκλεκτοί” της. Ο χρόνος κρίνει τις επιλογές μας.
Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ποιητής Αγάθωνας (5ος π.Χ. Αι,), ισάξιος των τριών κορυφαίων Αισχύλου, Ευριπίδη και Σοφοκλή, συμβουλεύει κάθε κυβερνήτη: “ο πολιτικός δεν πρέπει να λησμονεί τρία πράγματα· ότι κυβερνά ανθρώπους, κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους και δεν θα κυβερνά για πάντα”.
ΓΕΝΝΙΟΜΑΣΤΕ-κατά τον Rousseau- ελεύθεροι, αλλά ποικίλα “δεσμά” εξουσιών μάς περιβάλλουν: οικογένεια (ενδοοικογνειακή βία), σχολείο (bulling), εκκλησία (αυθεντία), κοινότητα/κράτος (υποχρεώσεις), εκβιαστικοί διεθνείς οικονομικοί αποκλεισμοί (embargo), απρόσκλητες “προστάτιδες δυνάμεις”…
ΟΜΩΣ, η σημαντικότερη από όλες τις εξουσίες είναι το να μπορούμε να εξουσιάζουμε τον εαυτό μας (αυτεξούσιο). Και εξουσιάζουμε τον εαυτό μας, όταν αντιληφθούμε εις βάθος ποιοι είμαστε, ποιες είναι οι δυνατότητες και ποια η ευθύνη μας απέναντι στους άλλους. Όσο δε πιο δυνατό είναι το ατομικό αίσθημα ευθύνης, τόσο πιο αδύνατη είναι η δίψα μας για τις άλλες μορφές εξουσίας. Επειδή, η μόνη νόμιμη εξουσία που αναγνωρίζουμε ως εχέφρονα όντα, είναι αυτή που πηγάζει από τη συνείδησή μας: κανένα κόμμα, καμιά ιδεολογία, κανένα πρόσωπο δεν υπερτερεί.
ΑΛΛΑ, ποιες είναι οι “άλλες” μορφές εξουσίας εκτός της συνείδησής μας; Ο Μαξ Βέμπερ (1) τις ορίζει ως εξής:
• η παραδοσιακή, σύμφωνα με την οποία “η εξουσία καθορίζεται και διατυπώνεται από τους τρόπους ζωής του παρελθόντος και την αυθεντία των πρεσβυτέρων” (μητριαρχία, πατριαρχία, πατερναλισμός)·
• η χαρισματική, σύμφωνα με την οποία “πηγή εξουσίας είναι ιδιαίτερα προικισμένα πρόσωπα με θρησκευτική και μαγική συνήθως ακτινοβολία” (αρχηγοί θρησκειών, Ελευθέριος Βενιζέλος, ευφυείς επιστήμονες, καινοτόμοι της τεχνολογίας κ.ά.). Και τέλος,
• η γραφειοκρατική, σύμφωνα με την οποία “βάση της εξουσίας αποτελούν οι καθιερωμένοι νόμοι ή κανόνες και οι κατεστημένες δομές” (νομενκλατούρα αυταρχικών καθεστώτων).
ΚΑΘΕ τέτοια εξουσία, αν και λέμε πως πηγάζει από το λαό, έρχεται συχνά σε σύγκρουση με τις ατομικές ελευθερίες μας. Αυτό συμβαίνει συνήθως σε “δημοκρατικά” καθεστώτα που εκτρέπονται πρώτα σε δημοκτατορίες (τύπου Ερντογάν), έπειτα σε δικτατορίες (τύπου Πούτιν). Και μπορεί μεν η εξουσία να αποτελεί “καθήκον” του εξουσιάζοντος, όμως για μας η ελευθερία είναι πρωτίστως ευθύνη. Η προσήλωση στην έννοια της ελευθερίας εκφράζει και την αγάπη μας για τους άλλους, ενώ ο πόθος για την εξουσία εκφράζει την αγάπη μόνο του εαυτού μας. Ο Κρητικός Λαός, ελευθερόφρων ανέκαθεν, υπήρξε λάτρης της ελευθερίας μη ανεχόμενος οποιαδήποτε μορφή εξουσίας, οποιονδήποτε δυνάστη. Κι αυτό με ποταμούς αίματος.
ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΣ ασκούν μια βίαιη συμπεριφορά (κυριολεκτικά και μεταφορικά) βασιζόμενη στη δήθεν ανάγκη (“το συμφέρον του λαού” κατά την παλιά ΕΣΣΔ) που αποτελεί πρόφαση για κάθε παραβίαση των ατομικών ελευθεριών… Ένα είδος αναίμακτης μορφής αλλά βίαιης εξουσίας βιώσαμε με την οικονομική κρίση (capital control) καθώς και με την πανδημία (lockdown, εμβολιασμός) Είναι πολλά τα προσχήματα για την επιβολή κάθε αυταρχικού, αναγκαίου ή μη, μέτρου. Κι αυτό αποτελεί πειρασμό κατάλυσης πολλών θεσμών που αποκτήθηκαν με πολύ αίμα. Έτσι, για πολλούς, όπως λέει ο Paul Valery, “Η εξουσία χωρίς την κατάχρηση χάνει το θέλγητρό της”, ή όπως συνηθίζεται να λέγεται ειρωνικά για τους νεομαρξιστές, “Μαρξιστής είναι αυτός που ακολουθεί τον Μαρξ, όχι όμως και μέχρι το μοίρασμα της εξουσίας στους φτωχούς!”
…ΣΗΜΕΡΑ, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με άλλου είδους μορφές εξουσίας. Ουσιαστικά αόρατες, σκοτεινές, γι΄αυτό και πιο επίφοβες: Οι μεγαλύτεροι ιδιωτικοί τεχνολογικοί κολοσσοί του πλανήτη (Big Tech) ελέγχουν ήδη «παραδοσιακές δομές» της κοινωνίας (πληροφόρηση, εμπόριο, εθνική ασφάλεια) που άλλοτε ήταν καθαρά κρατικές. Μάλιστα, λέγεται πως “η δύναμη αυτών των κολοσσών ενισχύεται κάθε μέρα και περισσότερο καθώς ο αναλογικός/φυσικός κόσμος μετακομίζει στην ψηφιακή σφαίρα, εκεί όπου ιδιωτικοί τεχνολογικοί κολοσσοί (Google/Alphabet, Facebook/Meta, Amazon, Microsoft κ.ά.) ασκούν «κυριαρχία» ελέγχοντας αλγόριθμους, δεδομένα, πλατφόρμες (επικοινωνίας, ηλεκτρονικού εμπορίου κ.ά.), εργαλεία (τεχνητής νοημοσύνης/AI κ.ά.)”.
ΕΙΔΙΚΑ στην ΕΕ, γίνεται μια σοβαρή προσπάθεια να ελεγχθούν αυτοί οι κολοσοί, ώστε να μη βρεθούμε κάποια μέρα “σκλάβοι” τους. Εξαρτάται φυσικά από την πορεία που θα ακολουθήσου αυτές οι παγκόσμιες εταιρίες τα επόμενα χρόνια: εάν αυτή η πορεία θα είναι αυτόνομη, υπερεθνική, επιχειρηματική ή ελεγχόμενη/υπαγορευόμενη από ανταγωνιζόμενα μεταξύ τους εθνικά κράτη… Νομίζουμε πως τελικά τα εθνικά κράτη θα συνεχίσουν να υπάρχουν όπως είναι σήμερα. Το καθένα θα χρησιμοποιεί τη δική του «νόμιμη βία» ελέγχοντας τη λειτουργία στην επικράτειά του των servers των τεχνολογικών εταιριών που θα υπάρχουν εκεί. Διαφορετικά προβλέπεται ένα ζοφερό μέλλον για όλους μας. (23-6-23)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Μαξ Βέμπερ (Max Weber, 1864-1920): διάσημος Γερμανός κοινωνιολόγος. Στο έργο “Η πολιτική ως επάγγελμα, 1919.
-(2)“Αχ, εξουσία στην ουσία είσαι νούλα
ξέρεις μοναχά να διατάζεις με τη βούλα.
Αχ, εξουσία στην ουσία είσαι νούλα….” (1975, στίχοι Γ. Κακουλίδης, Μουσική, Κριμιζάκης, ερμηνεία Μιράντα Κουνελάκη)
