Γιατί οι άνθρωποι δεν μελετούν την Ιστορία; Γιατί δε διδάσκονται από τα μηνύματά της προς τα άτομα και τις κοινωνίες τους;
Δεν έχουν ακούσει ότι όσες φορές κάνεις τα ίδια σφάλματα, θα έχεις τα ίδια ολέθρια αποτελέσματα; Το μόνο που έχουν να προσφέρουν η επιστημονική εξέλιξη και η τεχνολογική πρόοδος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ή το ότι έχουν εκσυγχρονίσει τα μέσα και τον τρόπο καταστροφής μας ή το ότι επιταχύνουν τον όλεθρο μια ώρα αρχύτερα.
Και ο όλεθρος είναι βαρύς και ασήκωτος, όταν συμπαρασύρει, με τη μορφή της ηθικής και πνευματικής σήψης και παρακμής, και την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή των ανθρώπων. Και η εν λόγω σήψη έρχεται, οσάκις ο άνθρωπος, αδιάφορος για καθετί πέρα από τον μικρόκοσμό του, μπερδεμένος, συνάμα, απ’ όσα τον περιτριγυρίζουν ή/και παραπληροφορημένος απ’ αυτούς που τον περιβάλλουν, έχει πλέον αδύναμο το αισθητήριο της κρίσης και της πρόσληψης όσων πραγματικά θα τον ωφελούσαν ως μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας ή ως μεμονωμένο άτομο.
Στις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 5ου αι. π.Χ., η άλλοτε παντοδύναμη Αθήνα μαστιζόταν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο με τη Σπάρτη και τους συμμάχους της. Ο εν λόγω πόλεμος, στον οποίο είχαν σπρώξει τις δύο πόλεις λαοπλάνοι και φιλοπόλεμοι, πέρα από την πολιτική φθορά και τις στρατιωτικές απώλειες στην αθηναϊκή ηγεμονία, έφερε και ηθική παρακμή στους κατοίκους της Αθήνας. Και αυτή η “γάγγραινα” με τη σειρά της και την ήττα στον πόλεμο έφερε και δεν άφησε την πατρίδα του μαραθωνομάχου Μιλτιάδη, του δίκαιου Αριστείδη, του εύστροφου Περικλή, του σοφού Σωκράτη, του ποιητή Σοφοκλή και άλλων γνωστών σε όλους μας προσωπικοτήτων των κλασικών ετών να ξανασηκώσει ποτέ και να κρατήσει σε πραγματικά υψηλό σημείο την πάλαι ποτέ πολυποίκιλα λαμπρή αίγλη της…
Ο Αθηναίος φιλόσοφος και ιστορικός του 4ου αι. π.Χ. Ξενοφών, σ’ ένα κεφάλαιο των “Απομνημονευμάτων” του, λοιπόν, βάζει το γιο του διάσημου πολιτικού Περικλή, Περικλή στο όνομα επίσης μα ήσσονος πολιτευτή, ο οποίος ζει τα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου στην Αθήνα, να περιγράφει πώς οι συμπατριώτες του, ξεφεύγοντας από τις αρετές και τις συνήθειες των προγόνων τους, έφτασαν στον ηθικό ξεπεσμό και οδήγησαν έτσι την πατρίδα τους ανεπιστρεπτί σε σοβαρά δεινά.
Η ακόλουθη μετάφραση είναι του Κώστα Βάρναλη και σας την παραθέτω προτρέποντάς σας να βάλουμε όλοι μας στο μυαλό μας καλά ότι εάν εμείς, οι τόσους αιώνες αργότερα αυτοαποκαλούμενοι “επίγονοι” της κλασικής αθηναϊκής δημοκρατίας, αδιαφορώντας παντελώς για το παρόν και το μέλλον, δεν διδαχτούμε από το παρελθόν αλλά ακολουθήσουμε τα χνάρια των σύγχρονων του Περικλή του νεότερου πολιτών, η κοινωνία μας δεν πρόκειται ποτέ να βγει από το βούρκο και η ιδιωτική μας ζωή θα παραπαίει…
“Διότι πότε οι Αθηναίοι ωσάν τους Λακεδαιμονίους ή τους πρεσβυτέρους των θα σεβασθούν, αφού από τους πατέρας των αρχίζουν να περιφρονούν τους γεροντοτέρους, ή τόσον θα ασκηθούν σωματικώς, αφού όχι μόνον οι ίδιοι παραμελούν την σωματικήν υγείαν, αλλά και περιγελούν εκείνους που την φροντίζουν;
Πότε δε θα πείθωνται τόσον εις τους άρχοντας, αφού και υπερηφανεύονται διότι περιφρονούν τους άρχοντας, ή πότε ούτω θα ομονοήσουν, αφού μάλιστα, αντί μεν να βοηθούν ο ένας τον άλλον εις τα συμφέροντά των, βλάπτουν αλλήλους και φθονούν ο ένας τον άλλον περισσότερον παρά τους ξένους ανθρώπους, προ πάντων δε και εις τας ιδιωτικάς συναθροίσεις και εις τας δημοσίας διχογνωμούν και πλείστας δίκας αναμεταξύ των κάμνουν και προτιμούν μάλλον κατ’ αυτόν τον τρόπον να κερδίζουν ο ένας από τον άλλον, παρά βοηθούντες αλλήλους, επειδή δε τα θεωρούν τα κοινά ως ξένα, μάχονται δι’ αυτά, και χαίρονται πάρα πολύ διά τας δυνάμεις τας οποίας καταναλίσκουν εις τας τοιαύτας έριδας;
Ένεκα τούτων αφ’ ενός μεν πολλή βλάβη και δυστυχία γεννάται εις την πόλιν, αφ’ ετέρου δε πολλή έχθρα και μίσος μεταξύ των πολιτών δημιουργείται”.
* Υποψήφιος Διδάκτωρ στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ., Φιλόλογος, Msc Διαχ/σης
Πολιτιστικής Κληρονομιάς & Διαχ/σης Πληροφ/κων συστημάτων
