Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο αγαπητός φίλος κ. Κυριάκος Κώτσογλου, Εντεταλμένος Σύμβουλος Τουρισμού της Περιφέρειας Κρήτης, ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι: «το μοντέλο ήλιος και θάλασσα κούρασε και κουράζει». Η θέση του αυτή, την οποία συνυπογράφουμε, ήλθε τη στιγμή που ολοκλήρωνα τη μελέτη ενός, σχετικά πρόσφατου, βιβλίου του Γερμανού Κοινωνιολόγου Hartmut Rosa. Είχαμε κάνει και παλαιότερα αναφορά στο ίδιο θέμα (Χανιώτικα Νέα, 18-2-2021). Επανέρχομαι δίδοντας περισσότερα στοιχεία για να αποδείξω τα παραπάνω.
Σύμφωνα με τον Hartmut Rosa1, στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία, ο άνθρωπος οδηγείται στην ακραία αυτονόμησή του και έχει υποβάλει τα πάντα στην κοινωνική και οικονομική επιτάχυνση: Παγκόσμιος αγώνας για ανάπτυξη, μεγαλύτερη ανάπτυξη, περισσότερο χρόνο για ανάπτυξη. Και αυτή η ανάπτυξη πρέπει να επιταχυνθεί όλο και περισσότερο, επειδή είναι όλο και λιγότερο επιτυχημένη. Διότι για να επιτευχθεί ακόμη μεγαλύτερη ανάπτυξη, πρέπει να δαπανηθεί ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια. Η εξάντληση των πόρων, αλλά και οι σημερινές και οι μελλοντικές κρίσεις σε όλο τον πλανήτη, δεν είναι τίποτα άλλο παρά το αποτέλεσμα αυτής της επιτάχυνσης.
Αυτό που μάς προτείνει ο Hartmut Rosa, είναι ένας νέος τρόπος σύνδεσης του ανθρώπου με τον κόσμο. Το αποκαλεί αυτό όχι επιβράδυνση, αλλά συντονισμό. Σε μία τέτοια παγκόσμια σχέση, οι άνθρωποι γίνονται ξανά αυτο-αποτελεσματικοί. Ακούνε με προσοχή τους άλλους. Αποσυνδέονται από την καθαρή σχέση υποκειμένου – αντικειμένου και βρίσκουν τον τρόπο μίας αμοιβαίας σχέσης κατανόησης τόσο με τους ανθρώπους, όσο και με τη φύση που τους περιβάλλει. Ο συντονισμός είναι μία σχέση μεταξύ δύο πλευρών, η καθεμία με τη δική της φωνή. Η κυριαρχία γίνεται διάλογος, η υποταγή ανοίγει το διάλογο και η υποταγή του κόσμου γίνεται σεβασμός για τους μη διαθέσιμους.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η ανθρώπινη ζωή ολοκληρώνεται, όταν είναι ισορροπημένη σε τρεις άξονες συντονισμού. Ο πρώτος άξονας, ο οριζόντιος, αφορά στο επίπεδο συνεργασίας. Οι κοινωνικές πτυχές διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο εδώ. Ο δεύτερος άξονας, ο διαγώνιος, σχετίζεται με την αντιπαράθεση με την πραγματικότητα, για την πάλη ανάμεσα στις ιδέες και τις πεποιθήσεις. Τέλος, ένας τρίτος άξονας συντονισμού αφορά στα πνευματικά θεμέλια, τη σχέση δηλαδή του ανθρώπου με τη φύση, τον πολιτισμό και την ιστορία.
Εν μέσω υγειονομικής κρίσης, λόγω της πανδημίας Covid-19, οι παραπάνω εκτιμήσεις του Hartmut Rosa είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Είναι σχεδόν από όλους κατανοητό πλέον ότι η σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο δεν είναι πλέον σε ισορροπία. Και μάλιστα σε όλα τα επίπεδα. Η σχέση με τη φύση είναι διαταραγμένη, η κοινωνική ενότητα αντιμετωπίζει μεγάλες συγκρούσεις, αλλά και η αντίληψη του ανθρώπου περί Θεού, όπως και η «υποστηρικτική πνευματικότητα» αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις. Από αυτή την άποψη, οι προβληματισμοί του συγγραφέα για μία νέα παγκόσμια σχέση είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, ιδιαίτερα στο θέμα του τουρισμού.
Αυτό γίνεται ιδιαίτερα σαφές, όταν πρόκειται για τον τουρισμό του μέλλοντος. Η απλή και μόνο μετάβαση του ανθρώπου για διακοπές σε μακρινά μέρη είναι όλο και περισσότερο υπό αμφισβήτηση. Άραγε, ο διπλανός μου είναι εμβολιασμένος ή μεταφέρει μαζί του και τον κορωνοϊό; Μήπως πρέπει να αλλάξω μέσο μετακίνησης; Η αεροπορική μετακίνηση εξακολουθεί να είναι το σωστό μέσο ή καταστρέφω το περιβάλλον; Δεν είναι κι αυτό μία μορφή επιτάχυνσης; Έχω τη δυνατότητα να βρεθώ σε ένα ήσυχο φυσικό περιβάλλον;
Μήπως πρέπει να αλλάξω το χρόνο των διακοπών μου; Τι γίνεται με τις προσωπικές πνευματικές μου ανάγκες -ακόμη και σε διακοπές; Ο κ. Κώτσογλου σημειώνει ότι το: «17% το χάνουμε, γιατί η εμπειρία δεν ξεπέρασε την προσδοκία. Πρέπει να δημιουργούμε καλές προσδοκίες και καλές εμπειρίες». Αν και πιστεύω ότι τα ποσοστά αυτά είναι περισσότερα, ας μου επιτραπεί να πω ότι πρώτη φορά άκουσα έναν παρόμοιο προβληματισμό που μιλά για προσδοκίες και καλές εμπειρίες.
Όλα αυτά τα ερωτήματα βρίσκονται στο επίκεντρο προβληματισμού και επιδέχονται απαντήσεων. Είμαι βέβαιος ότι ο τουρισμός θα βρεθεί αντιμέτωπος με νέα δεδομένα στη μετα-Covid-19 εποχή. Το τι σημαίνει ένας αειφόρος τουρισμός δεν έχει ακόμη καθοριστεί.
Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα θεμελιώδες ερώτημα για το μέλλον του τουρισμού στην Κρήτη. Κι αυτό δεν είναι απλώς ένα ερώτημα που χρήζει απάντησης, αλλά ένα συντονισμό όλων των Φορέων του τουρισμού, τους οποίους καλούμε ως Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης, για να ξαναδούμε μαζί το μέλλον του τουρισμού στην Κρήτη μας.
1, Hartmut Rosa, Resonanz: Eine Soziologie der Weltbeziehung, Suhrkamp Verlag, Berlin 20204.
