Με αφορμή τη σημερινή παγκόσμια ημέρα ποίησης δημοσιεύουμε ένα αφιέρωμα στον μεγάλο Ελληνογάλλο ποιητή, ο οποίος παράλληλα άσκησε την πολιτική και μάχιμη δημοσιογραφία στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης, Αντρέ Σενιέ.
Ήταν γιος του διπλωμάτη Λουί ντε Σενιέ, ο οποίος διετέλεσε εμπορικός αντιπρόσωπος στην Κωνσταντινούπολη από το 1742 ως το 1765 και της Ελληνίδας, κυπριακής καταγωγής, Ελισάβετ Λομάκη, η οποία διακρινόταν για την καλλιέργειά της. Ο Αντρέ Σενιέ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στις 28 Οκτωβρίου 1762. Το 1765 η οικογένεια Σενιέ έφυγε οριστικά από την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στη Γαλλία. Από το 1773 μέχρι το 1781 ο Αντρέ σπούδασε στο φημισμένο προοδευτικό κολλέγιο του Παρισιού «Κολλέγιο της Ναβάρας». Έπειτα από μια αποτυχημένη προσπάθεια να ακολουθήσει στρατιωτική σταδιοδρομία, αφοσιώθηκε για πέντε χρόνια στη μελέτη. Το 1787 διορίστηκε ως γραμματέας στη γαλλική πρεσβεία στο Λονδίνο. Εκεί έμεινε ως τον Μάιο του 1790, χωρίς όμως ποτέ να μπορέσει να εξοικειωθεί με την αγγλική ποίηση και γενικά την κουλτούρα.
Ο Αντρέ Σενιέ βρισκόταν στην Αγγλία όταν, το 1789, ξέσπασε η Μεγάλη Επανάσταση στη χώρα του. Ο ποιητής -και ο πολιτικός μέσα του- ενθουσιάστηκε. Λίγο πριν επιστρέψει στο Παρίσι εγγράφεται στην «Εταιρεία των φίλων του 1789», που σκοπό είχε να συμβάλει στη διαμόρφωση πολιτικών συνειδήσεων και στην πρόοδο της κοινωνικής επιστήμης. Επιστρέφοντας στο Παρίσι ασχολήθηκε με την πολιτική και μάχιμη δημοσιογραφία. Υιοθέτησε μετριοπαθή πολιτική στάση και επιτέθηκε στους ακραίους, τόσο στους αντιδραστικούς της μοναρχικής πτέρυγας όσο και στους υπέρμαχους της επαναστατικής τρομοκρατίας. Ο Σενιέ είχε επίγνωση ότι η στάση του αυτή τον εξέθετε σε κινδύνους, το έπραττε όμως ωθούμενος από την αίσθηση της ηθικής συνέπειας και ακεραιότητας, η οποία αποτέλεσε και το βασικό θέμα της ποίησής του. Σ’ ένα δοκίμιό του, που δημοσιεύθηκε ως φυλλάδιο τον Απρίλιο του 1791, λέει ο Αντρέ Σενιέ: «…Ο ενάρετος και ελεύθερος άνθρωπος, ο αληθινός πολίτης, δεν λέει παρά την αλήθεια, την λέει πάντοτε, μη αποβλέποντας να γίνει αξιόλογος στα μάτια των ανθρώπων παρά με την ακατάβλητη σταθερότητά του να υποστηρίζει ό,τι είναι καλό και δίκαιο, και μισεί, κατατρέχει την τυραννία, όπου κι αν τη βρίσκει…». Τον Μάρτιο του 1794 συνελήφθη, φυλακίστηκε στη φυλακή του Σαιν-Λαζάρ και τέσσερεις μήνες αργότερα, οδηγήθηκε στη λαιμητόμο, στις 25 Ιουλίου 1794, δύο μόλις ημέρες πριν από την πτώση του Ροβεσπιέρου. Δεν είχε συμπληρώσει ακόμα τα τριάντα δυό του χρόνια!
Ο Ελληνογάλλος ποιητής Αντρέ Σενιέ (1762-1794), ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους των νεοκλασικιστών, που εκτελέστηκε στη γκιλοτίνα κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.
Ο Αντρέ Σενιέ θεωρείται ο μεγαλύτερος Γάλλος ποιητής του 18ου αιώνα. Το έργο του, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, δεν δημοσιεύθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του, αλλά εκδόθηκε εικοσιπέντε χρόνια μετά το θάνατό του, το 1819. Σε μια νεότερη, 1924, έκδοση των ποιητικών έργων του Σενιέ, που προλογίζει ο Αντρέ Μπελσόρ, γράφει μεταξύ άλλων: «…Οι στίχοι δεν μας συγκινούν, επειδή είναι ρομαντικοί ή κλασικοί, αρχαίοι ή μοντέρνοι. Μας συγκινούν, επειδή είναι μυστηριώδεις δημιουργίες, μαγικά θυμήματα, απροσδιόριστες ενώσεις λέξεων και ήχων, που κυριεύουν την καρδιά μας. Και είχε περάσει πολύ καιρός, που δεν είχαν ακουσθεί στη Γαλλία όμοιες με εκείνες του νεαρού αυτού ανθρώπου, που πέθανε πάνω στο ικρίωμα τον καιρό, όπου οι θεοί διψούσαν».
Ο Αντρέ Σενιέ ήταν πολύ περήφανος για την ελληνική του ρίζα. Το φθινόπωρο του 1785, είκοσι τριών ετών, ξεκίνησε μαζί με δύο στενούς φίλους του για την Ιταλία και από εκεί για την Κωνσταντινούπολη. Ήθελε να γνωρίσει τα μέρη που γεννήθηκε. Το ταξίδι όμως δεν ολοκληρώθηκε εξ αιτίας λόγων υγείας. Αναπολώντας, αργότερα, αυτό το ταξίδι ο Αντρέ Σενιέ έγραψε μια «Ελεγεία» που σε πιστή απόδοση λέει:
«Σας χαιρετάω, θεοί του Ευξείνου, Έλλη, Σηστός, Άβυδος
και Νύμφη του Βοσπόρου, και της Προποντίδας Νύμφη,
που την τυραννική ημισέληνο του βαρβάρου Οσμανλίδη
βλέπετε σήμερα ν’ αγγίζει τη δύση της.
Έβρος, Παγγαίο, Αίμος, Ροδόπη, Ριπαία Όρη·
Σας χαιρετάω, Θράκη μάνα μου, και μάνα του Ορφέα,
Γαλατά, που τα μάτια μου από καιρό ποθούσαν.
Εκεί μια Ελληνίδα, στη νεαρή ανοιξιάτικη ώρα της,
Ωραία, στην κλίνη ενός συζύγου, τέκνου της Γαλλίας,
μ’ έκαμε να γεννηθώ Γάλλος στου Βυζαντίου τους κόλπους».
Τα «Βουκολικά» – μια συλλογή είκοσι επτά ποιημάτων, είναι, ίσως, τα πιο τέλεια και πιο άψογα, από στιχουργική άποψη, δημιουργήματα του ποιητικού πνεύματος του Αντρέ Σενιέ. Γράφτηκαν πριν την Επανάσταση, στο διάστημα 1778-1787, και εδώ ο ποιητής αποκαλύπτει το εύθραυστο και τα όρια του αρχαίου ιδεώδους. Ο Αντρέ Σενιέ είχε μελετήσει καλά τους αρχαίους, τους Έλληνες από τον Όμηρο ως τους Αλεξανδρινούς, και τους Λατίνους. Τα «Βουκολικά» ήταν εμπνευσμένα από την αρχαία Ελληνική μυθολογία και αναφέρονταν στα νησιά του Αιγαίου, στη Μεγάλη Ελλάδα και στη θάλασσα ως σύμβολο αιώνιας απειλής. Το τραγικότερο –και όμως γαλήνιο – ποίημά του το έγραψε ο Αντρέ Σενιέ στις φυλακές Σαιντ-Λαζάρ την τελευταία ή κάποια από τις τελευταίες ημέρες της ζωής του. Είναι το κύκνειο άσμα του. Απαρτίζεται από ογδόντα οκτώ στίχους. Θα αποδώσουμε εδώ πιστά μερικούς, χωρίς όμως, δυστυχώς, να είναι δυνατόν να αποδώσουμε και τον ωραίο ρυθμό και τις ρίμες τους:
«Όπως μια στερνή αχτίδα, ένας στερνός ζέφυρος
Ζωογονούν το τέλος μιας όμορφης μέρας,
Έτσι, μπροστά στο ικρίωμα, τη λύρα μου δοκιμάζω.
Σε λίγο είναι ίσως η σειρά μου.
………………………………………………………………………………
Προτού από τα δύο του ημίστιχα
Ο στίχος τούτος, που αρχινάω, φθάσει στο τελευταίο,
Ο άγγελος του θανάτου, μαύρος στρατολόγος ίσκιων,
………………………………………………………………………………
Θα δονήσει ίσως με τ’ όνομά μου
Τους μακρούς ζοφερούς διαδρόμους,
Όπου μόνος, μες στο πλήθος, με μεγάλα βήματα
Πλανιέμαι, ακονίζοντας τα όπλα τούτα,
Που κυνηγούν το κρίμα,
Του δικαίου πολύ αδύναμα στηρίγματα,
και στα χείλη μου μετέωρη θ’ αφήσει ξαφνικά τη ρίμα».
Ο μύθος των πολιτικών αγώνων και του ηρωικού του θανάτου, ο οποίος τον κατέστησε σύμβολο του ποιητή-ήρωα, απαθανατίστηκε σε έργα των Σατωμπριάν, Σαιντ-Μπεβ, ντε Βινιύ, καθώς και στην όπερα του Ουμπέρτο Τζορντάνο «Αντρέα Σενιέ».
(*) Δρ. Μηχανικός
τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές
Π. Κανελλόπουλος, Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τόμος 13, Έκδοση ΤΟ ΒΗΜΑ, Αθήνα,2010
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάννικα, Έκδοση Πάπυρος, Αθήνα, 1996
Ολα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
