Το σημερινό και το επόμενο άρθρο της στήλης είναι αφιερωμένα σε μια σημαντική προσωπικότητα της Αναγέννησης και ειδικότερα της περιόδου της ιστορίας του ευρωπαϊκού πνεύματος που χαρακτηρίστηκε από το μεγάλο κίνημα της Μεταρρύθμισης. Είναι ένα αφιέρωμα στον πρώτο διάσημο μάρτυρα της ελεύθερης Διανόησης στην Ευρώπη, τον Τζιορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno, 1548-1600), με την ευκαιρία της 415ης επετείου από τον θάνατό του, στις 19 Φεβρουαρίου 1600. Το 1562, ο Μπρούνο εγκαταστάθηκε στη Νάπολη για να λάβει ανθρωπιστική παιδεία και να σπουδάσει λογική και διαλεκτική. Το όνομα Τζιορντάνο (το αρχικό του όνομα ήταν Φιλίπο) το πήρε όταν σε ηλικία δεκαέξι περίπου ετών έγινε Δομινικανός μοναχός και το 1572 ιερέας στο μοναστήρι του San Domenico Maggiore στη Νάπολη. Μελέτησε πολύ τους αρχαίους φιλοσόφους, αλλά και τους Εβραίους και τους Άραβες σοφούς. Η σκέψη του επηρεάστηκε πολύ επίσης από τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, τον Νικόλαο Κουζάνο και τον Παράκελσο. Φύσει ασυγκράτητος, δεν μπορούσε να αποφύγει να εκφράσει τις αμφιβολίες του γύρω από βασικά δόγματα της εκκλησίας. Κατηγορήθηκε ως αιρετικός, και εκείνος, φοβούμενος τις αντιδράσεις της εκκλησίας, το ’σκασε το 1576 από το μοναστήρι. Για περισσότερο από δυο χρόνια περιπλανήθηκε στη Ρώμη και στη Βόρεια Ιταλία, ώσπου το 1578 αναγκάστηκε να καταφύγει στη Γενεύη, όπου κέρδιζε τη ζωή του ως διορθωτής κειμένων. Όπως είχε κινδυνεύσει στην Ιταλία, έτσι κινδύνευσε και στη Γενεύη των Καλβινιστών όταν δημοσίευσε ένα φυλλάδιο εναντίον ενός Καλβινιστή θεολόγου. Συνελήφθη, αφορίστηκε, αποκαταστάθηκε μετά από αναίρεση και, τέλος, του επιτράπηκε να εγκαταλείψει την πόλη. Εγκαταστάθηκε αρχικά στην Τουλούζη όπου δίδαξε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο και στη συνέχεια, το 1581, στο Παρίσι, όπου ο βασιλιάς Ερρίκος ο Γ’ τον συμβουλεύεται σε θέματα μνημοτεχνικής και τον διορίζει καθηγητή στο φημισμένο «Κολλέγιο της Γαλλίας». Στο Παρίσι ο Μπρούνο βρίσκει οικείο χώρο για να εργαστεί και να διδάξει. Το 1582 δημοσιεύει την πραγματεία του «Ars Memoriae» πάνω στη μνημοτεχνική, στην οποία ερευνά νέες μεθόδους για την απόκτηση βαθιάς γνώσης της πραγματικότητας. Δημοσιεύει και άλλες πραγματείες που δείχνουν έντονα την παρέκκλιση του πνεύματός του από κάθε καθιερωμένη φιλοσοφία, από κάθε καθιερωμένο σύστημα του σκέπτεσθαι. Στην Τουλούζη είχε διδάξει Αριστοτέλη, αλλά το πνεύμα του ήταν αντιαριστοτελικό, ήταν αντίθετο προς τις καθαρές έννοιες, προς τους λογικούς ορισμούς. Στο Παρίσι αποκαλύφθηκε ως ιδιαίτερος θαυμαστής και συνεχιστής των «μυστικών» διδαχών του Ραϋμόνδου Λουλ. Ο Λουλ ήταν ένας Καταλανός μοναχός του 13ου και αρχών 14ου αιώνα, που θέλησε στο έργο του «Ars magna» να ενώσει όλες τις αλήθειες, τις φανερές και τις κρυφές, και που ακούραστος ως τα ογδόντα του χρόνια γύριζε από χώρα σε χώρα διδάσκοντας και γράφοντας. Ο Μπρούνο είχε πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον Λουλ. Ένα νέο νόημα της παγκοσμιότητας του Θεού επιχείρησαν να συλλάβουν και ο ένας και ο άλλος. Τον ίδιο χρόνο (1582), ο Μπρούνο, δημοσίευσε –στην ιταλική γλώσσα, κι έτσι πήρε μια πολύ καλή θέση στη λογοτεχνία της χώρας του- μια κωμωδία με τίτλο «Ο Λαμπαδηφόρος» (Il Candelaio). Πρόκειται για μια πολύ έξυπνη ηθογραφία και καυστική σάτιρα, η οποία ήταν μια γενικότερη κριτική της εποχής. Ο Μπρούνο σατιρίζει και κρίνει άμεσα ή έμμεσα, ολόκληρο το ξεπερασμένο σύστημα ζωής που οι αντιδραστικές δυνάμεις αγωνίζονταν να διατηρήσουν. Στο Παρίσι έμεινε μόνον ως τον Μάρτιο του 1583, οπότε αναγκάστηκε να φύγει λόγω των αντιδράσεων που προκάλεσε η διδασκαλία του. Με συστατική επιστολή του ίδιου του βασιλιά πήγε στο Λονδίνο, όπου ο Γάλλος πρεσβευτής τον περιποιήθηκε και τον απάλλαξε από κάθε φροντίδα για τη ζωή του. Στην Αγγλία ο Μπρούνο έζησε σαν άρχοντας. Είδε τη βασίλισσα Ελισάβετ και συναναστράφηκε υψηλούς ευγενείς, κορυφαίους λόγιους, ποιητικά πνεύματα. Παράλληλα, υπήρξε παραγωγικότατος. Στην Αγγλία ο Μπρούνο –που ήταν τότε στα τριάντα πέντε του χρόνια- έγραψε μερικά από τα σημαντικότερα έργα του. Δίδαξε και στην Οξφόρδη για την αθανασία της ψυχής και για την αρμονία των ουρανίων σωμάτων. Ξεκινώντας από τη βεβαιότητα ότι το σύμπαν είναι άπειρο –ένα ερώτημα που ο Κοπέρνικος άφησε αναπάντητο- εδίδαξε ότι αφού και ο Θεός είναι άπειρος, είναι αδύνατο να υπάρχουν δύο άπειρα. Το συμπέρασμα, στο οποίο κατέληγε ο Μπρούνο, είναι ότι σύμπαν και Θεός ταυτίζονται. Η πανθεϊστική αυτή θέση, που πρώτος διατύπωσε ο Μπρούνο, τώρα, μετά την εικόνα του σύμπαντος που είχε δώσει ο Κοπέρνικος, παίρνει άλλες διαστάσεις. Τώρα πια το σύμπαν ήταν πέρα για πέρα φύση. Τη φύση πήρε ο Μπρούνο και την έκαμε να προεκταθεί στο άπειρο και να ταυτιστεί έτσι με το Θεό. Κανένας δεν ήταν τόσο άμεσος πρόδρομος του γεωμετρικά θεμελιωμένου φυσικού πανθεϊσμού του Σπινόζα όσο ο Τζιορντάνο Μπρούνο. Στις αρχές του 1586, ο Μπρούνο βρίσκεται και πάλι στο Παρίσι. Αλλά τώρα ξαναρχίζουν οι περιπέτειες και οι ατελείωτες μετακινήσεις του. Από το καλοκαίρι του 1586 ως το φθινόπωρο του 1591, βρίσκεται στην κεντρική Ευρώπη. Διδάσκει σε δύο πανεπιστήμια της Γερμανίας, στην Πράγα, στη Ζυρίχη και κατασταλάζει στη Φρανκφούρτη, όπου δημοσιεύει τα έργα που ολοκληρώνουν τη μεταφυσική του σύλληψη του σύμπαντος αλλά και των στοιχείων που απαρτίζουν το σύμπαν. Ξαφνικά, τον Αύγουστο του 1591, με πρόσκληση του Βενετού πατρικίου Τζιοβάννι Μοτσένιγκο, ο Μπρούνο έκανε τη μοιραία κίνηση να επιστρέψει στην Ιταλία. Από την ώρα τούτη, λέει ο Π. Κανελλόπουλος, αρχίζει η μεγάλη τραγωδία που ανέβασε τον Τζιορντάνο Μπρούνο στο ύψος όπου με τα συγγράμματά του δεν θα μπορούσε ποτέ να φθάσει. Και ανέβηκε ψηλά, πολύ ψηλά, ο Μπρούνο, όχι γιατί έπαθε όσα έπαθε, αλλά γιατί στις ώρες των μεγάλων δοκιμασιών του έδειξε –ο ίδιος άνθρωπος, που έμοιαζε ως τότε άστατος, επιπόλαιος, σχεδόν τυχοδιώκτης – πόσο μεγάλος ήταν ο χαρακτήρας του.
(ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ)
(*) Δρ. Μηχανικός τ. Δ/ντής ΔΕΔΔΗΕ Α.Ε.
Αναφορές
Π. Κανελλόπουλος, Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τόμος 6, Έκδοση ΤΟ ΒΗΜΑ, Αθήνα Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, Έκδοση Πάπυρος, Αθήνα, 1996
Όλα τα δημοσιευμένα κείμενα της στήλης μπορείτε να τα βρείτε στο http://www.haniotika-nea.gr/author/koufakis/
