Στις μέρες μας οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις, σχεδόν σε όλες τις χώρες που βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής κρίσης. Δυστυχώς, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών των χωρών, παρουσιάζοντας στα χρόνια της κρίσης μία αύξηση των αυτοκτονιών τουλάχιστον της τάξης του 30% και ανάλογη αύξηση των αποπειρών αυτοκτονίας.
Eχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο καταγράφονται περισσότερες από 1.000.000 αυτοκτονίες παγκοσμίως, μία αυτοκτονία πραγματοποιείται κάθε 20 δευτερόλεπτα, ενώ μία απόπειρα πραγματοποιείται κάθε δευτερόλεπτο. Η αυτοκτονία σήμερα συγκαταλέγεται μεταξύ των δέκα συχνότερων αιτιών θανάτου στο σύνολο του πληθυσμού και ανάμεσα στις τρεις συχνότερες αιτίες θανάτου για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες.
Τα στοιχεία αυτά παραθέτει η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία (Ε.Ψ.Ε.), με αφορμή επιστημονική ημερίδα με θέμα: “Η πρόληψη των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών σε περίοδο κοινωνικο-οικονομικής κρίσης” που θα γίνει αύριο Σάββατο στην αίθουσα συγκεντρώσεων του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Πρόληψης των αυτοκτονιών.
Η ημερίδα οργανώνεται από το περιοδικό “Ψυχιατρική” της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (Ε.Ψ.Ε.) και τους Κλάδους Αυτοκαταστροφικών Συμπεριφορών και Προληπτικής Ψυχιατρικής της Ε.Ψ.Ε., σε συνεργασία με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών.
Με αφορμή την ημερίδα, η Ε.Ψ.Ε. παραθέτει σημαντικές παραμέτρους που σχετίζονται με την αυτοκτονία και θα συζητηθούν.
ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Οι παράγοντες κινδύνου αυτοκτονίας μπορούν να διακριθούν σε πρωτογενείς, δευτερογενείς και τριτογενείς. Στους πρωτογενείς, οι οποίοι αποτελούν και κατάσταση αυξημένου κινδύνου αυτοκτονίας, περιλαμβάνονται η ύπαρξη ψυχικής διαταραχής (ιδιαίτερα της μείζονος κατάθλιψης), η ύπαρξη προηγούμενης απόπειρας αυτοκτονίας, η ανακοίνωση της αυτοκτονικής πρόθεσης και η χαμηλή σεροτονινεργική δραστηριότητα του ατόμου. Οι δευτερογενείς παράγοντες κινδύνου, μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν την ανεργία, τα οικονομικά προβλήματα, τα σοβαρά αρνητικά γεγονότα ζωής και την κοινωνική απομόνωση, ενώ στους τριτογενείς παράγοντες εντάσσεται το αντρικό φύλο και η εφηβική ηλικία ή η προχωρημένη ηλικία.
Οι δευτερογενείς και τριτογενείς παράγοντες, συχνά διαπλέκονται και ενισχύουν τους πρωτογενείς παράγοντες στην πραγματοποίηση μιας αυτοκτονικής ενέργειας.
Οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν ισχυρό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Ασθενείς με μείζονα κατάθλιψη έχουν δείκτη θνησιμότητας από αυτοκτονία της τάξης του 15 – 20%, ενώ ασθενείς με ψυχώσεις (σχιζοφρένεια) έχουν δείκτες της τάξης 5 – 10%.
Στα παιδιά, οι αυτοκαταστροφικές πράξεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, ενώ στους εφήβους και στους νεαρούς ενήλικες, η αυτοκτονική συμπεριφορά εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, λόγω της ειδικής ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης της ηλικίας αυτής και συχνά σχετίζεται με συγκρουσιακές καταστάσεις σε κοινωνικό επίπεδο.
Οι ηλικιωμένοι εμφανίζουν υψηλούς δείκτες αυτοκτονιών, γεγονός που αποδίδεται στη συχνή συνύπαρξη σοβαρών σωματικών νοσημάτων που συνυπάρχουν με κατάθλιψη (π.χ. καρδιοπάθειες, καρκίνος, Πάρκινσον κ.ά.), αλλά και στο γεγονός ότι η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους συχνά εκφράζεται με σωματικά ενοχλήματα και όχι λεκτικά με αποτέλεσμα τη δυσκολία αντιμετώπισής της.
Οι άνδρες και οι γυναίκες
Εχει παρατηρηθεί αυξημένη αναλογία ανδρών που αυτοκτονούν, σε σχέση με τις γυναίκες, ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τις απόπειρες αυτοκτονίας. Το γεγονός αποδίδεται στην αυξημένη πρόθεση αυτοκτονίας των ανδρών και στους βίαιους και συχνά πιο αποτελεσματικούς τρόπους που χρησιμοποιούν σε σχέση με τις γυναίκες.
Εξάλλου, έχει υποστηριχθεί ότι αρκετές από τις απόπειρες αυτοκτονίας των γυναικών αποτελούν “κραυγή βοήθειας”, χωρίς όμως να παραγνωρίζεται η σημασία τους ως αυτοκαταστροφική ενέργεια.
Στις μέρες μας συζητείται πολύ η σχέση των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών με τα τροχαία ατυχήματα. Οπως είναι γνωστό, η Ελλάδα κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις στον ευρωπαϊκό χάρτη σε σχέση με τις αυτοκτονίες, είναι όμως στις πρώτες θέσεις σε σχέση με τα τροχαία ατυχήματα. Υποστηρίζεται ότι κάποια από αυτά τα τροχαία ατυχήματα (π.χ. όταν ο οδηγός είναι μόνος, οδηγεί με υπερβολική ταχύτητα υπό την επήρεια οινοπνευματωδών), ενδεχομένως αποτελούν αυτοκτονικές συμπεριφορές (παρα-αυτοκτονίες) οι οποίες όμως ποτέ δεν καταγράφονται ως αυτοκτονίες.
Ο ρόλος των media
Το σύνθετο πρόβλημα των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών είναι λογικό να αντιμετωπίζεται με πολύπλευρες παρεμβάσεις, τόσο βιολογικές (σταθεροποιητικά του συναισθήματος φάρμακα κ.ά.) όσο και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, που στοχεύουν στην κοινωνική υποστήριξη των ατόμων, στη μείωση της ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας, στη μείωση της φτώχειας κ.λπ.
Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. και του Διαδικτύου σε σχέση με τις αυτοκτονίες θεωρείται σημαντικός, αφού μπορεί να λειτουργήσει θετικά ή όμως και αρνητικά. Η σωστή ενημέρωση ενός τραγικού συμβάντος αυτοκτονίας μπορεί να αποτρέψει από άλλες ενέργειες, ενώ αν δεν συμβεί αυτό μπορεί να υπάρξουν αντίθετα αποτελέσματα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με το Διαδίκτυο, που, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν ιστότοποι που προτρέπουν σε ενέργειες τέτοιου τύπου. Η ελληνική οικονομική κρίση που συνοδεύτηκε με σημαντική κοινωνική κρίση έχει διάρκεια και βάθος. Οι προγραμματισμένες ενέργειες της Πολιτείας, σε σχέση με τη μείωση των κοινωνικών παραγόντων που επεισέρχονται στην αιτιοπαθογένεια των ενεργειών αυτοκαταστροφής και οι στοχευμένες προληπτικές δράσεις στις ομάδες υψηλού κινδύνου (π.χ. άτομα με χρόνιες ψυχικές παθήσεις ή/και σωματικές παθήσεις) αναμένεται να μειώσει τις δραματικές συνέπειες των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.
