Σε μια τυπική σύγχρονη ελληνική οικογένεια η αναγκαιότητα ή και η επιλογή της εργασίας και από τους δύο πλέον γονείς είναι μια πραγματικότητα, που τις περισσότερες φορές οδηγεί στην είσοδο των παιδιών σε ένα άλλο κοινωνικό περιβάλλον, όπως αυτό του παιδικού σταθμού.
Tο γεγονός αυτό σηματοδοτεί δύο ταυτόχρονες και σημαντικές αλλαγές στη ζωή των παιδιών. Από τη μια αρχίζουν να στερούνται την ολοκληρωτική παρουσία και φροντίδα των γονιών και ιδιαίτερα της μητέρας τους και την ασφάλεια που τους έδινε μέχρι τώρα, και από την άλλη αρχίζουν να δημιουργούν νέους δεσμούς και νέες σχέσεις, να αποκτούν εμπειρίες έξω από την οικογένεια και να αλληλεπιδρούν με νέα πρόσωπα.
Κατά τη διάρκεια λοιπόν αυτής της περιόδου, γονείς και παιδιά καλούνται συνήθως για πρώτη φορά να βιώσουν την εμπειρία του αποχωρισμού, που αρκετές φορές συνοδεύεται από έντονες εκδηλώσεις άγχους από μέρος των παιδιών.
Το άγχος του αποχωρισμού είναι μια φυσιολογική αναπτυξιακή διαδικασία και είναι η συχνότερη μορφή άγχους στην παιδική ηλικία. Εμφανίζεται περίπου στην ηλικία των 7 μηνών, κορυφώνεται μεταξύ του 13ου και του 24ου μήνα και στη συνέχεια αρχίζει να φθίνει αν και συνεχίζει να θεωρείται φυσιολογική αντίδραση περίπου μέχρι την ηλικία των 6 ετών.
Η εξάρτηση αυτή που έχει το βρέφος από τη μητέρα του στους πρώτους μήνες της ζωής του είναι απολύτως φυσιολογική και πηγάζει από το ένστικτο της επιβίωσης. Σταδιακά, και καθώς το νήπιο αρχίζει να κατακτά τα αναπτυξιακά ορόσημα της ομιλίας και της βάδισης αρχίζει να αυτονομείται και να ανεξαρτητοποιείται, με αποτέλεσμα να μπορεί να βρεθεί σε νέα περιβάλλοντα, με άγνωστα πρόσωπα χωρίς ιδιαίτερο φόβο και έντονες αρνητικές αντιδράσεις. Η ικανότητά του παιδιού να μπορεί να ανταποκρίνεται σε ένα ικανοποιητικό βαθμό πλέον σε λιγότερα οικεία περιβάλλοντα δε σημαίνει ότι το παιδί δεν έχει ανάγκη τη σχέση με τη μητέρα του. Αντίθετα σημαίνει ότι το παιδί έχει εσωτερικεύσει την ασφάλεια που του εμπνέει η αγάπη και η φροντίδα της μητέρας, χωρίς να του είναι πια απαραίτητη η διαρκής παρουσία της.
Η εισαγωγή του παιδιού στον παιδικό σταθμό τις πιο πολλές φορές συνοδεύεται από μια σειρά αλλαγών που αφορούν στην οικογενειακή ζωή. Συνήθως συμπίπτει με την επιστροφή της μητέρας στην εργασία ή την απόκτηση ενός ακόμη παιδιού. Πολλές φορές λοιπόν ο αποχωρισμός είναι δυσκολότερος για την ίδια τη μητέρα απ’ ότι για το παιδί, εξαιτίας των ενοχών που ενδεχομένως μπορεί να αισθάνεται για την “εγκατάλειψή” του στον παιδικό σταθμό, εξαιτίας του άγχους της για το αν το παιδί αν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σχολείου, αν θα κάνει φίλους, αν οι δασκάλες του θα το αγαπούν και θα το προσέχουν ή εξαιτίας της θλίψης της, η οποία μπορεί να πηγάζει από το γεγονός της απομάκρυνσης του παιδιού από κοντά της. Επίσης υπάρχουν κάποιες μητέρες που βιώνουν την επιτυχή προσαρμογή του παιδιού τους στο σχολείο ως “απόρριψη” ή ως ένδειξη προσωπικής ανεπάρκειας στον ρόλο τους ως μητέρες.
Ερευνες δείχνουν ότι οι συγγενείς πρώτου βαθμού, ιδίως οι μητέρες, παιδιών με δυσκολίες αποχωρισμού, έχουν βιώσει και οι ίδιοι έντονο άγχος αποχωρισμού κάποια στιγμή στη ζωή τους, άγχος το οποίο τελικά δεν κατάφεραν να το διαχειριστούν λειτουργικά και να το ξεπεράσουν. Συνήθως τα άτομα αυτά εξακολουθούν ως ενήλικοι να ανησυχούν υπερβολικά για τα κοντινά τους πρόσωπα και να δυσκολεύονται να τα αποχωριστούν. Η ανησυχία αυτή είναι ακόμη μεγαλύτερη για τα παιδιά τους, τα οποία θεωρούν ευάλωτα και ανήμπορα. Για τον λόγο αυτό δεν αφήνουν τα παιδιά να πάρουν πρωτοβουλίες και προβάλλουν σ’ αυτά τους δικούς τους φόβους ότι μπορεί να τους συμβεί κάτι κακό. Δυσκολεύονται να τα αφήσουν να “απογαλακτιστούν” και τελικά τα κρατούν εξαρτημένα στην προσπάθειά τους να τα προστατεύσουν από ενδεχόμενους κινδύνους. Μία τέτοια στάση, όμως, δημιουργεί στα παιδιά διαφόρους φόβους και λειτουργεί ανασταλτικά στην πορεία της αυτονόμησής τους.
Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αρκετά πιθανό τα παιδιά να εκδηλώσουν σε μεταβατικά αναπτυξιακά ορόσημα όπως αυτό της μετάβασης από την οικογένεια στον παιδικό σταθμό άγχος, που μας μοιάζει δυσανάλογο του αναπτυξιακού τους επιπέδου, με αντιδράσεις υπερβολικές που έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνική λειτουργικότητά τους, κυρίως στην προσαρμογή τους και τη σχέση τους με τους συνομηλίκους τους.
Τέτοιες αντιδράσεις πιθανά, μπορεί να έχει το παιδί που είναι συνήθως υπερβολικά εξαρτημένο από τους γονείς του, βασίζεται σε εκείνους για την εκπλήρωση των αναγκών του (ακόμη και αναγκών που θα μπορούσε να εκπληρώσει και μόνο του), ανησυχεί υπερβολικά ότι θα συμβεί κάτι κακό στα πρόσωπα που το φροντίζουν και αποφεύγει καταστάσεις κατά τις οποίες πρέπει να απομακρυνθεί απ’ αυτά. Ενα τέτοιο παιδί όταν ξεκινά το σχολείο, δεν είναι λίγες οι φορές που βρίσκει δικαιολογίες για να μείνει σπίτι ή προσπαθεί με διάφορους τρόπους να καθυστερήσει να πάει ή και που κάποιες φορές αρχίζει να παρουσιάζει ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως τάση για εμετό, κοιλόπονο, πονοκεφάλους, κ.ά..
Εν κατακλείδι λοιπόν το άγχος του παιδιού να αποχωριστεί τους γονείς του και οι δυσκολίες προσαρμογής του στο σχολείο γενικότερα συνδέονται σε σημαντικό βαθμό με τις δυσκολίες και το άγχος των γονιών του. Το άγχος της μητέρας ή και του πατέρα για τις εμπειρίες του παιδιού στον παιδικό σταθμό, για την προσοχή και τη φροντίδα που θα λάβει από τους παιδαγωγούς του και για τη σχέση του με τους συνομηλίκους του, μεταβιβάζεται στο παιδί άμεσα ή έμμεσα. Οι τύψεις, η θλίψη, το άγχος διαγράφονται στο πρόσωπό, στον τόνο της φωνής, στις χειρονομίες.
Τα παιδιά μας έχουν την ικανότητα να “διαβάζουν” το πρόσωπό μας, τη στάση του σώματός μας, τη χροιά της φωνής μας. Η παραμικρή ένδειξη δυσκολίας, αμφιβολίας ή ανησυχίας γίνεται τις περισσότερες φορές αντιληπτή από τα ίδια παρά τη δική μας προσπάθεια να την αποκρύψουμε.
*εργαζόμενη Κέντρου Πρόληψης
των Εξαρτήσεων και Προαγωγής
της Ψυχοκοινωνικής Υγείας
Περιφερειακής Ενότητας Χανίων
Βιβλιογραφικές πηγές:
Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. Ψυχοπαθολογία Παιδιών και εφήβων.
Αναπτυξιακή Προσέγγιση. Αθήνα: Τυπωθήτω.
Herbert, M. Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
http://www.pasyvn.gr/el/thematikes-enotites/goneis/psihologia/245-anxos-apoxorismou.html
