Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Anchusa officinalis L. (Άγχουσα η φαρμακευτική) και τη συναντούμε με τις ονομασίες άγχουσα, βοϊδόγλωσσα, σκυλόγλωσσα, αλκάνη, λύκοψις.
Ανήκει στην οικογένεια των Βοραγινιδών. Φυτρώνει σε όλη την Ευρώπη, κύρια όμως στη νότια. Από τα 40 είδη που υπάρχουν στη χώρα μας συναντούμε 15 περίπου είδη άγχουσας.
Η πλέον γνωστή όμως είναι αυτή που αναφέρουμε σήμερα. Αυτοφύεται σε λιβάδια και χέρσα μέρη. Ευδοκιμεί σε ημιορεινές, αλλά και πεδινές περιοχές και σε χωράφια προσηλιακά, μέτριας γονιμότητατας, ξηρικά.
Είναι φυτό διετές, χνουδωτό, που φτάνει σε ύψος τα 70 εκατοστά. Φύλλα προμήκη, λογχοειδή, χνουδωτά. Aνθη κυανά ή ιώδη σε αραιούς βόστρυχους. Μερικές φορές είναι και λευκά. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχουν τόσο αρσενικά όσο και θηλυκά όργανα) και γονιμοποιούνται από μέλισσες. Είναι πλούσια πηγή νέκταρ (οι μέλισσες του έχουν ιδιαίτερη αδυναμία και το προτιμούν). Οι σπόροι του φυτού ωριμάζουν από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο.
Είναι φυτό πολύ συγγενικό με την Anchusa italica που καλλιεργείται συχνά στους κήπους ως καλλωπιστικό.
Τα φύλλα και νεαρά βλαστάρια τρώγονται μαγειρεμένα ή ωμά. Χρησιμοποιείται όπως το σπανάκι. Τα λουλούδια τρώγονται ψημένα ή χρησιμοποιούνται ως γαρνιτούρα στις σαλάτες. Η κόκκινη χρωστική ουσία που λαμβάνεται από τις ρίζες μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον χρωματισμό ελαίων, λιπαρών ουσιών και σιροπιών.
Από τα άλλα είδη μπορούμε να αναφέρουμε την Anchusa strigosa, πολυετές φυτό με ωοειδή φύλλα και λευκά άνθη με βαθυκόκκινα στίγματα, κοινό είδος σε όλη την Ελλάδα, την η Anchusa stylosa, πολυετές φυτό με στενά, λογχοειδή φύλλα και μπλε άνθη, που βγαίνουν από τον Μάρτιο έως τον Σεπτέμβριο, ενδημικό φυτό των αργιλωδών εδαφών της Αττικής, την Anchusa aegyptiaca, πολυετές φυτό με κίτρινα άνθη το οποίο συναντάται σε παραθαλάσσιες βραχώδεις περιοχές της Σαλαμίνας και της Κρήτης και τέλος, την Anchusa azurea, μονοετές φυτό με γαλαζωπά άνθη, το οποίο φυτρώνει σε καλλιεργημένα εδάφη της Βόρειας Ελλάδας και της Κέρκυρας.
Ιστορικά στοιχεία
Το όνομα του φυτού προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη αγχουσίζομαι που σημαίνει χρησιμοποιώ άγχουσα, βάφω, χρωματίζω (κυρίως το πρόσωπο).
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι η προσθήκη του φυτού στο κρασί το έκανε “ευφρόσυνο”. Αναφέρει επίσης ότι αν σε δαγκώσει δηλητηριώδες ζώο μπορεί να γίνεις καλά αν πάρεις το φυτό αυτό εσωτερικά ή βάλεις σαν πολτό το μασημένο φυτό πάνω στην πληγή. Λέει ακόμη ότι αν φτύσεις τον πολτό αυτό μέσα στο στόμα ενός φιδιού, αυτό θα πεθάνει αμέσως, ενώ σκοτώνει και τα σκουλήκια στο έντερο. Συνιστούσε επίσης το φυτό σε προβλήματα πόνου της πλάτης, μώλωπες από πτώσεις, ευλογιά, ιλαρά και τσιμπήματα εντόμων.
Στην αρχαιότητα μαζί με άλλα παρεμφερή είδη θεωρούσαν την άγχουσα ως ένα από τα καλύτερα καλλυντικά. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι την χρησιμοποιούσαν στη βαφική, ενώ ο Γαληνός τη γνώριζε σαν καλλυντικό.
Κατά περίεργο τρόπο, στη λαϊκή ιατρική η άγχουσα χρησιμοποιείται κατά της διάρροιας. Το χρησιμοποιούσαν επίσης για να θεραπεύει δοθιήνες, φλεγμονές και ευαίσθητα δέρματα. Δινόταν επίσης από το στόμα ως καθαρτικό, για τον βήχα και το έλκος στομάχου.
Τα φύλλα του που είναι τραχιά και με χνουδωτά εξογκώματα τα μάζευαν μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου και θεωρούσαν ότι δίνουν μια εξαιρετική γεύση στο χαρμάνι των χόρτων που χρησιμοποιούνται για πίτες.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό περιέχει τα αλκαλοειδή κυνογλωσσίνη και κονδολιδίνη, ταννίνη και βλεννώδης ουσίες. Η ρίζα δίνει κόκκινο χρώμα.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο. Θεραπευτικές ιδιότητες έχουν όλα τα μέρη του φυτού. Το υπέργειο τμήμα συλλέγεται κατά την εποχή της πλήρους άνθισης και για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, τα άνθη και οι σπόροι του φυτού. Η ρίζα συλλέγεται το Φθινόπωρο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Είναι φυτό φαρμακευτικό, εδώδιμο, βαφικό και μελισσοτροφικό.
Το υπέργειο τμήμα του θεωρείται διουρητικό, επουλωτικό, αποχρεμπτικό και μαλακτικό. Παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία του στομαχικού έλκους, της νευρικής υπερεντάσεως και της μελαγχολίας.
Βοηθά στην επούλωση χρόνιων ελκών, έντονων φλεγμονών και εγκαυμάτων. Βοηθά σε προβλήματα σπλήνας και άμμου στα νεφρά.
Σήμερα παρασκευάζεται φάρμακο για την θεραπεία του έλκους στομάχου και δωδεκαδακτύλου το οποίο χρησιμοποιούν στην ομοιο- παθητική
Η ρίζα έχει βαφικές ιδιότητες (κόκκινο χρώμα), ενώ τα τρυφερά φύλλα και νεαροί βλαστοί τρώγονται όπως το σπανάκι.
Παρασκευή και δοσολογία
Χρησιμοποιείται εξωτερικά υπό μορφή αλοιφής για θεραπεία μωλώπων, πληγών από κοψίματα, φλεβίτιδα. Εσωτερικά λαμβάνεται υπό μορφή εγχύματος ως μαλακτικό και για τη θεραπεία του βήχα και του συναχιού.
