Η αγιογραφία της Μεγάλης Εβδομάδος κυρίως, αλλά και κάποια πολύ σημαντικά στοιχεία σχετικά με την ορθόδοξη αυτή τέχνη, ήταν μεταξύ άλλων η θεματολογία της συζήτησης που είχαμε με τον ζωγράφο, αγιογράφο Νίκο Γιαννακάκι.
Το προφίλ του Ιούδα, η ένταση της προδοσίας, αλλά και η συγκλονιστική σκηνή της Σταύρωσης, κάποια από τα πολλά στα οποία αναφέρθηκε ο και δάσκαλος βυζαντινής αγιογραφίας, ο οποίος αναφέρθηκε και στη σημασία που έχει η βυζαντινή αγιογραφία στην ορθοδοξη πίστη.
Ποια από τις σκηνές της μεγάλης Εβδομάδος θεωρείτε ως τη συγκλονιστικότερη;
Για μένα η σημαντικότερη σκηνή, εικόνα, σύνθεση, παράσταση όπως λέμε εμείς (σ.σ. οι αγιογράφοι) στη γλώσσα μας είναι η Σταύρωση και η Ανάσταση, η οποία βέβαια έχει έναν μεταφορικό χαρακτήρα. Η Σταύρωση θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι συναφής με τη ζωή τη δική μας. Ο κάθε άνθρωπος σηκώνει έναν σταυρό και ανηφορίζει ένα γολγοθά για να σταυρωθεί. Και βέβαια χωρίς σταύρωση δεν θα έρθει ποτέ η Ανάσταση και χωρίς αγώνα δεν θα έρθει ποτέ δικαίωση. Γι’ αυτό λοιπόν εμένα προσωπικά η μεγαλύτερη εικόνα της Ορθοδοξίας είναι η Σταύρωση επειδή έχει να κάνει με τον ίδιο τον λαό, με τον ίδιο τον άνθρωπο που σταυρώνεται καθημερινά! Σε μερικούς από αυτούς έρχεται η δικαίωση, σε μερικούς όχι.
Η Ανάσταση είναι κάτι διαφορετικό[…] Παριστάνουμε την εις Αδου κάθοδο όπως λέμε. Ο Χριστός σπάει τις πύλες του Αδου και τραβά από τον Αδη τον Αδάμ και την Εύα, δηλαδή τραβά το προπατορικό αμάρτημα, το οποίο κουβαλούμε όλοι μας!
Από πότε επικρατεί ως λεπτομέρεια στην εικονογραφία αυτή η εικόνα – έννοια; Την είχε “συλλάβει” κάποιος παλαιότερα και πότε;
Ναι, από την αρχαΐζουσα, αλλά συνήθως, από τον 12ο αιώνα που άρχιζαν να γίνονται έντεχνα αλλά και από τα γραμμικά σχέδια δείχνουν αυτήν την εικόνα διότι έχει πολύ μεγάλο συμβολικό χαρακτήρα αυτό. Γι’ αυτό και την λένε την εις Αδου κάθοδο κι όχι Ανάσταση και για να το επεξηγήσω με δυο λόγια. Η αναγεννησιακή ζωγραφική παριστάνει τα πρόσωπα και τις συνθέσεις στη φυσική τους διάσταση, τη στιγμή που είναι στη φυσική τους διάσταση και το περιβάλλον ακόμα […] ενώ στη βυζαντινή ζωγραφική παρουσιάζονται στην πνευματική τους διάσταση.
Υπάρχει λοιπόν αυτή η πνευματικότητα και ο συμβολισμός στην εικόνα[…].
Ποια είναι η εικόνα που συγκινεί περισσότερο έναν πιστό; Η Σταύρωση. Ο επιτάφιος θρήνος;
Ναι. Ο επιτάφιος θρήνος εκτός από τον θεολογικό του χαρακτήρα έχει κι ένα ανθρώπινο χαρακτήρα. Είναι το μοιρολόι με λίγα λόγια. Υπάρχουν δύο: ο επιτάφιος θρήνος και ο ενταφιασμός. Είναι ανθρώπινα, πλησιάζουν περισσότερο τον άνθρωπο, αυτές οι εικόνες.
Κι όλες αυτές οι εικόνες είναι περισσότερο ανθρώπινες και όχι θεολογικές. Η υπόσταση του Χριστού, είναι η ανθρώπινη και η θεϊκή. Η ανθρώπινη υπόστασή του παριστάνεται σε αυτές τις εικόνες.
Ο “Επιτάφιος θρήνος” και “ο ενταφιασμός”, απαρτίζονται από πάρα πολλά πρόσωπα. Π.χ. είναι οι μυροφόρες που κλαίνε, η Παναγία που τον αγκαλιάζει μάγουλο με μάγουλο, ο Ιωσήφ που έχει μπει μες στον τάφο και τον κρατάει να τον κατεβάσουνε. Ο ενταφιασμός έχει πάλι ανθρώπινο χαρακτήρα.
Η εικόνα της προδοσίας;
Δίνεται μεγάλη σημασία στην προδοσία. Η προδοσία έχει πολλές παραμέτρους στην κοινωνία μας. Και στα πρόσωπα δίνεις μεγάλη ένταση γιατί το κέντρο του πνεύματος είναι το κεφάλι.
Ακόμη να πούμε εδώ ότι στην προδοσία έχουμε παρουσία πολλών “φυσικών” όχι κατ’ ανάγκη ένα συγκεκριμένος αριθμός. Εχουμε αυτούς που κρατούν τους δαυλούς, τους στρατιώτες κ.λπ. Είναι μία εικόνα γεμάτη ένταση.
Ποια κατά τη γνώμη σας είναι η καλύτερη απεικόνιση της Σταύρωσης από μεγάλους ζωγράφους ή αγιογράφους;
Για μένα η καλύτερη που δεν παύει βέβαια να είναι φυσική και ανθρώπινη είναι “Η σταύρωση” του Σαλβαντόρ Νταλί. Τώρα από άλλες είναι η εικόνα του Παλαιόκαπα που βρίσκεται στο Μοναστήρι της Γωνιάς, την έχουν μέσα στο Μουσείο (σ.σ. στο Κολυμπάρι), ακόμη Η “Σταύρωση” αυτή είναι το αποκορύφωμα της πνευματικότητας. Πρόκειται για μια εικόνα που έχει δημιουργηθεί γύρω στον 15ο αιώνα.
Η δυναμική της Εικόνας
Τη Μεγάλη Εβδομάδα ακούμε καταπληκτικούς ύμνους γραμμένους από υμνωδούς κ.ά., ωστόσο οι απλοί άνθρωποι, οι πιστοί βλέποντας μια εικόνα μπορούν πιο εύκολα να κατανοήσουν αυτό που έχει συντελεστεί. Οι εικόνες “Ο Χριστός ελκόμενος”, “Η αποκαθήλωσις” και “Η Ανάβασις στον σταυρό” είναι χαρακτηριστικά δείγματα που απεικονίζουν ανθρώπινες στιγμές.
Τα πρόσωπα
Το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζουμε στα πρόσωπα που απεικονίζονται στις εικόνες (σ.σ. της Μ. Εβδομάδος) είναι η θλίψη, η λύπη που επικρατεί. Οσον αφορά την εικόνα της “άκρας ταπείνωσις”, όπου απεικονίζεται ο Χριστός νεκρός, πρέπει να σημειώσουμε ότι είναι εντελώς διαφορετικός από τον Χριστό που βρίσκεται πάνω στον σταυρό και το χρώμα είναι αυτό που δίνει αυτήν τη διαφορά. Αυτό είναι που υποβάλει τον πιστό, του δημιουργεί αυτό το συναίσθημα της λύπης, του πόνου…
Το πρόσωπο του Ιούδα
Να πω πρώτα ότι, πρόσωπα που απαρτίζουν μια εικόνα δευτερευούσης ή τριτευούσης σημασίας παρουσιάζονται προφίλ.
Ετσι και ο Ιούδας όταν ασπάζεται τον Χριστό για να τον προδώσει, παρουσιάζεται προφίλ. Ακόμη και στον Μυστικό δείπνο, που φέρνει το ψάρι κι εκεί παρουσιάζεται προφίλ.
Ο Νίκος Γιαννακάκις γεννήθηκε στην Καλυβιανή Γραμβούσας και σπούδασε ζωγραφική στην Ελλάδα, ψηφιδωτό στη Φλωρεντία και Βυζαντινή Αγιογραφία στην Κρήτη.
Από το 2003 διδάσκει στο Εργαστήρι Βυζαντινής Αγιογραφίας το οποίο λειτουργεί σε ακαδημαϊκό επίπεδο μέχρι και σήμερα υπό την αιγίδα της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων.
