» Μετάφραση στην κοινή φράση το έτος 1626, κριτική έκδοση. Επιμέλεια έκδοσης Μελετίου Ανετάκη, Ιεροκήρυκα, πρώην Σχολάρχη Εκκλησιαστικής Σχολής Κρήτης
Αρχομένου του 2018 από τις εκδόσεις «Σαΐτη» κυκλοφόρησε ένα ακόμη εκλεκτό πόνημα του πανοσιολογιωτάτου αρχιμανδρίτη Μελετίου Ανετάκη, του «πράου και ταπεινού τη καρδία» ιερωμένου, πρώην Σχολάρχη της Εκκλησιαστικής Σχολής Κρήτης, στο οποίο ο σεμνός κληρικός επιμελείται σε 703 σελίδες την έκδοση ενός μη ευρέως γνωστού μεταφραστικού έργου του Αγίου Αθανασίου του Πατελλάρου, του Κρητός (1580-1654), του κλεΐσαντος τον Οικουμενικό Θρόνο κατά τα έτη 1634 και 1652, αλλά και επιφανούς Πρωθιεράρχου της Εκκλησίας των Θεσσαλονικέων (1630-1646).
Ειδικότερα, πρόκειται για τη μετάφραση του Ιερού Ψαλτηρίου την οποία είχε ολοκληρώσει το 1626 «εις κοινήν φράσιν», ήτοι στη δημοτική γλώσσα της εποχής και στην κρητική διάλεκτο της εφηβικής του νεότητας (ευκλεής γόνος της κωμόπολης Αξός Ρεθύμνης), ο κλεινός λόγιος Ιεράρχης. Του συγκεκριμένου έργου είχε κάνει μνεία για πρώτη φορά το 1983 ο κορυφαίος πανεπιστημιακός και κρητολόγος, αείμνηστος Ν. Τωμαδάκης, σε σχετική εργασία του στην «Επετηρίδα Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών» (τόμος 46), όπου επίσης ανέφερε για τα πέντε συνολικά χειρόγραφα στα οποία σώζεται το κείμενο της μεταφράσεως και που ο ίδιος είχε την τύχη να ανακαλύψει, δεχόμενος μάλιστα την αυθεντικότητά τους ως προς το πρόσωπο του μεταφραστή.
Αφορμώμενος από τις πληροφορίες του Τωμαδάκη και αξιοποιώντας τα στοιχεία των χειρογράφων της μεταφράσεως του Ιερού Ψαλτηρίου, ο π. Μελέτιος συνέλαβε την ιδέα να προβεί σε μία κριτική έκδοση του κειμένου, ώστε να καταστεί γνωστό στο ευρύ κοινό και ιδιαίτερα στην Κρήτη το αξιομνημόνευτο εκείνο έργο του Πατελλάρου στην τελική του μορφή και έκταση.
Μέσα από εργώδεις και επίπονες προσπάθειες κατόρθωσε να προσεγγίσει τα υπάρχοντα χειρόγραφα (ι. μονής Βαρλαάμ Μετεώρων, ι. μονής Ιβήρων Αγίου Όρους, ι. μονής Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου, Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών και Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών) και χρησιμοποιώντας ως βάση – πρότυπο το πρώτο (μονής Βαρλαάμ) προέβη επ’ αυτού στις αναγκαίες διορθώσεις, σύμφωνα με το παρατιθέμενο ανά σελίδα κριτικό υπόμνημα, οι οποίες και συμποσούνται τελικά στις χίλιες εννιακόσιες πενήντα (1950), ειλημμένες από τα υπόλοιπα χειρόγραφα. Κατά τη σχετική διαδικασία ο συγγραφέας εργάσθηκε με τρόπο μεθοδικό, υπεύθυνο και επιστημονικά ενδεδειγμένο, όπως απαιτείται εκ προοιμίου σε ανάλογα σοβαρά εκδοτικά εγχειρήματα. Τυγχάνει, άλλωστε, γνωστό στους φιλολογικούς κύκλους το υψηλό επίπεδο που υπαγορεύουν τέτοιου είδους εκδόσεις, όπως έν προκειμένω οι κριτικές.
Του κειμένου της μεταφράσεως, όπου σημειωτέον παρατίθεται σε «αντικριστές» σελίδες και το πρωτότυπο κείμενο, προτάσσεται η αναγκαία εισαγωγή, με συνοπτικό κατ’ αρχήν βιογραφικό του Πατελλάρου και έπεται γενική αναφορά στους Ψαλμούς και τη χρήση αυτών ως λατρευτικών αλλά και διδακτικών κειμένων στον χώρο της Εκκλησίας. Ακολουθεί ειδική παρουσίαση της μεθόδου εργασίας για την εν λόγω κριτική έκδοση, όπως το χειρόγραφο που ελήφθη ως βάση, καθώς και οι γραφές που επελέγησαν, κυρίως όσες αποδίδουν πληρέστερα το πρωτότυπο κείμενο, οι ορθότερες γραμματικά, αλλά και όσες ανήκουν στην κοινή νεοελληνική, όχι όμως στο κρητικό ιδίωμα, για τις λέξεις του οποίου παρατίθεται ειδικό γλωσσάριο. Ο συγγραφέας επιχειρεί στη συνέχεια περιγραφή των προαναφερθέντων πέντε χειρογράφων, επισημαίνοντας και αποτιμώντας τα χαρακτηριστικά τους και απαριθμώντας τις διορθώσεις για τις οποίες χρησιμοποιήθηκε έκαστο.
Η εν λόγω εργασία, καρπός ενδελεχούς συγκριτικής μελέτης των διαθεσίμων αρχειακών πηγών, απέδωσε αγλαούς καρπούς, καθώς κατά τρόπο συστηματικό και φιλολογικά τεκμηριωμένο αποκαλύπτει για πρώτη φορά ολοκληρωμένο, μετά από τέσσερεις σχεδόν δεκαετίες, ένα άγνωστο εν πολλοίς μεταφραστικό κείμενο του Κρητός Αγίου. Από γλωσσική μάλιστα άποψη θεωρούμε ότι αποτελεί μνημειακό δείγμα της κρητικής διαλέκτου του 17ου αιώνα.
Ως εκ τούτου, η έκδοση αυτή έρχεται να συμπληρώσει ένα βιβλιογραφικό κενό στην εργογραφία του Αγίου Αθανασίου, συμβάλλοντας τόσο στην εκκλησιαστική ιστορία της αγιοτόκου Μεγαλονήσου μας όσο στα Κρητολογικά Γράμματα.
Συγχαίρομε προφρόνως τον πανοσιολογιώτατο συγγραφέα, ο οποίος οραματίσθηκε και υλοποίησε επιτυχώς την ειρημένη ποιοτική έκδοση, ευχόμενοι παρά του Δοτήρος παντός αγαθού ό,τι αγαθό και ευάρεστο στο τίμιο πρόσωπο και την ιερατική του διακονία, καθώς και στη θεοφιλή και προσφιλή ενασχόλησή του με τη μετάφραση στην κοινή νεοελληνική αγιογραφικών και λειτουργικών κειμένων, η οποία σημειωτέον διατηρεί απαράλλακτα τη λογοτεχνική πνοή και τον μουσικό ρυθμό του πρωτοτύπου, με εξαιρετικά δείγματα γραφής μέχρι σήμερα.
