Αγνωστες πτυχές της τοπικής ιστορίας παρουσιάστηκαν στα Χανιά

Άγνωστες ψηφίδες της τοπικής ιστορίας, όπως η διαδρομή βυζαντινών χειρόγραφων- ‘’θησαυρών’’ που ‘’χάθηκαν’’ το 1844 από τα Χανια και η άγνωστη περιπέτεια τους μέχρι τις ΗΠΑ, ήρθαν στο φως της δημοσιότητας, κατά τη διάρκεια εσπερίδας για την ‘’Νεότερη Tοπική Ιστορία: εκπαίδευση και έρευνα” που συνδιοργάνωσαν ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Νομού Χανίων και η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων προχθές στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
Για την ύπαρξη της Ιεραποστολικής Αμερικανικής Σχολής Κρήτης που λειτουργούσε στα Χανιά έως το 1844 με διευθυντή τον Τζορτζ Μπέντον και την σχέση της με την ‘’φυγή’’ βυζαντινών χειρόγραφων ανεκτίμητης ιστορικής αξίας, που χάθηκαν για πάντα από τον τόπο μας, μίλησε η συγγραφέας Αγγελική Καραθανάση που πραγματοποίησε έρευνα έρευνα ετών, και η οποία αποτελεί μέρος του νέου της συγγραφικού έργου.
Όπως ανέφερε η κα Καραθανάση, το 1843 ο Διευθυντής της Ιεραποστολικής Αμερικανικής Σχολής Κρήτης ( Προτεστάντες), Τζορτζ Μπέντον, παίρνει εντολή από την προισταμένη αρχή, να κλείσει την Σχολή στα Χανιά, η οποία είχε ιδρυθεί με απόφαση της που πάρθηκε το 1836 στην Αμερική. Η Σχολή άνοιξε στα Χανιά τον Σεπτέμβριο του 1837 και έκλεισε τον Ιούλιο του 1843. Πάρει τις αντιρρήσεις του ο Μπέντον έφυγε από τα Χανιά τον Μάρτιο του 1844 παίρνοντας μαζί του δέκα περίπου χειρόγραφους κώδικες και χειρόγραφα φύλλα.Το πιο σημαντικό από αυτά ήταν ένας κώδικας, δηλαδή ένα χειρόγραφο βιβλίο του 10ου αιώνα με τα τέσσερα Ευαγγέλια. «Αυτό που πήρε ο Διευθυντής της Αμερικανικής σχολής Κρήτης είχε 272 φύλλα, τα 249 από αυτά ήταν το βιβλίο του 10ου αιώνα. Το βιβλίο αυτό είχε έρθει από την Κωνσταντινούπολη, πιθανόν το έφεραν οι μοναχοί όταν ήρθαν με τον στρατηγό Νικηφόρο Φωκά στην Κρήτη για να ανακαταλάβουν το νησί από τους Άραβες. Και στόχος τους ήταν να επαναφέρουν τον τοπικό πληθυσμό στην Ορθοδοξία.

Τα υπόλοιπα χειρόγραφα που πήρε μαζί του ήταν Ευαγγελιστάρια, βιβλία όπου υπάρχουν οι Περικοπές των Ευαγγελίων που διαβάζονται την Κυριακή στην Εκκλησία, περγαμηνά ή χάρτινα του 11ου και 12ου αιώνα. Επίσης δύο χάρτινα Ευαγγελιστάρια του 15ου και 16ου αιώνα»εξήγησε η κα Καραθανάση.
Για το πώς τα σπάνια αυτά βυζαντινά χειρόγραφα έφτασαν στα χέρια του Διευθυντή της Ιεραποστολικής Αμερικανικής Σχολής Κρήτης, η κα Καραθανάση παρέθεσε τις εξής σκέψεις- υποθέσεις: «Η μία υπόθεση είναι να επρόκειτο για κλοπή, την οποία απορρίπτω. Διότι το ήθος του ανθρώπου δεν ήταν τέτοιο. Η άλλη υπόθεση είναι ότι έγινε ανταλλαγή μιας και ήρθε ως ιεραπόστολος και έκανε κηρύγματα, διένειμε βιβλία της προτεσταντικής Βιβλικής εταιρίας με έδρα το Λονδίνο. Πιθανός να τα αντάλλαξε. Πηγαίνοντας στη Μονή Γωνιάς, οι μοναχοί του είπαν ότι ‘’εμείς έχουμε την Αγία Γραφή, αλλά είναι στα Αρχαία Ελληνικά και δεν ξέρουμε να την διαβάσουμε’’. Και του ζητήσανε Καινή και Παλαιά Διαθήκη από την Βιβλική εταιρία που ήταν μεταφρασμένη στα νέα ελληνικά. Και είπε ‘’εγώ θα σας δώσω’’ και τους έδωσε. Υπόθεση: να έγινε άραγε ανταλλαγή; Δεν το ξέρουμε.
Μια τρίτη υπόθεση είναι να τα αγόρασε από κάποιους που τα πωλούσαν. Ένας από αυτούς που πωλούσε πράγματα ήταν και ο (τότε) Μητροπολίτης Κρήτης Καλλίνικος ο τέταρτος, ο οποίος έλεγε χαρακτηριστικά ότι: ‘’Εγώ δεν κοπιάζω για τον Χριστόν αλλά δια τον Χρυσόν’’. Υπήρχαν δημοσιεύματα της εποχής εναντίον αυτού του Μητροπολίτη που πωλούσε πράγματα. Να τα αγόρασε ( ο Διευθυντής της σχολής) από εκεί; Υπόθεση… Δεν ξέρω.
Μια άλλη υπόθεση είναι να του τα χαρίσανε ως φιλοφρόνηση, δώρο φιλοξενίας, ευγνωμοσύνης καθώς ο Διευθυντής της Ιεραποστολικής Αμερικανικής Σχολής Κρήτης ήταν πολύ κοντά στους ανθρώπους, τους συμβούλευε, τους συμπαραστεκότανε και μπορεί να του τα χαρίσανε. Ίσως και επειδή κάποια από αυτά τα χειρόγραφα είχαν φθορές, κάποιοι να τα είχαν για… πέταμα, για άχρηστα και εκείνος τα περιμάζεψε και τα έσωσε. Μπορεί να ισχύουν όλα αυτά μαζί- εκτός από την περίπτωση της κλοπής- πάντως αυτό δεν έγινε με την μία, γιατί ο ιεραπόστολος Μπέντον έμεινε εδώ 7 χρόνια».

ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΝΙΑ ΣΤΙΣ ΗΠΑ
Από αυτά τα δέκα σπάνια βυζαντινά χειρόγραφα, η ύπαρξη των οποίων έγινε γνωστή από μελετητή το 1887 σε δημοσίευση περιοδικού της Φιλαδέλφειας της Αμερικής, τα πέντε θεωρούνται χαμένα και μέχρι σήμερα δεν ξέρουμε πού βρίσκονται. Ωστόσο, όπως ανέφερε η κα Καραθανάση, το σπουδαιότερο από αυτά, το βυζαντινό χειρόγραφο του 10ου αιώνα, το οποίο χαρακτήριζε ο μελετητής ως ‘’τον θησαυρό’’ της συλλογής, το πιο πολύτιμο, βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή Αμερικανού καθηγητή της Καινής Διαθήκης καθώς πωλήθηκε σε δημοπρασία, στο Μουσείο Βιβλικής Τέχνης στο Ντάλας του Τέξας. Το βιβλίο εκτίθεται στο Μουσείο, έχει ψηφιοποιηθεί και μπορεί κάποιος να το ξεφυλίσει μέσω διαδικτύου. Δύο άλλα βυζαντινά χειρόγραφα, Ευαγγελιστάρια του 11ου και του 12ου αιώνα βρίσκονται στο Trinity College. Ένα ακόμη χάρτινο Ευαγγελιστάρι του 15ου αιώνα βρίσκεται στο Duke University στην Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ. Ένα ευχολόγιο ( μονόφυλλο) της εκκλησίας, έχει καταλήξει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, σύμφωνα με την κα Καραθανάση, η οποία εξέφρασε την προσδοκία τα σπάνια αυτά βυζαντινά χειρόγραφα, να επιστρέψουν μια μέρα, στα Χανιά.