Κορίτσια κι αγόρια με γυαλιά, έτσι καθώς κοιτάτε
με απορία κι αγανάκτηση για ό,τι συμβαίνει γύρω σας,
είμαι μαζί σας. Και σας αγαπώ.
(Μ. Χατζιδάκις, “Μια μωβ σκιά Μαΐου”, Το Τέταρτο, Μάιος 1986)
Tην εβδομάδα που πέρασε θυμηθήκαμε τον Μάνο. Ακούσαμε, διαβάσαμε, συζητήσαμε, ανατρέξαμε στις συνθέσεις και τα γραφτά του. Την ίδια εβδομάδα, δίπλα μας, νέοι άνθρωποι έδιναν έναν αγώνα καταλαμβάνοντας το Πολυτεχνείο Κρήτης αντιστεκόμενοι στο λεγόμενο “νέο Oργανισμό” του Iδρύματος.
Πόσοι δώσαμε τη δυνατότητα σε αυτούς τους νέους, «που αντιδρούν άτεχνα, ανοργάνωτα, ίσως με αφέλεια»*, την οποία δεν τους έδωσαν οι δάσκαλοί τους, να ακουστούν στο πλαίσιο του αναγκαίου -και επιβεβλημένου για όσους το προτιμούν- διαλόγου για την οριστικοποίηση του νέου Oργανισμού; Χωρίς να υποκαθιστoύμε τη διαβούλευση ή τη θέση κανενός, ας επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε το διακύβευμα του αγώνα που συνεχίζουν να δίνουν μερικές εκατοντάδες νέοι δίπλα μας, με στόχο ως τοπική κοινωνία, που περιβάλλει το ανώτατο ίδρυμα της πόλης μας, να διαμορφώσουμε εικόνα.
Σύμφωνα με τοn λεγόμενο νόμο Διαμαντοπούλου και τις τροποποιήσεις που επέφερε νομοθετικά ο μέχρι πρόσφατα υπουργός Παιδείας κ. Αρβανιτόπουλος, η λειτουργία κάθε Α.Ε.Ι. θα διέπεται από ένα χωριστό κανονισμό (ο λεγόμενος οργανισμός) που θα ψηφίζεται από το κάθε Iδρυμα. Αλλά και αντιστρόφως, για να διασφαλιστεί η εφαρμογή αυτού του νόμου χρειάζεται να ψηφιστούν οι νέοι οργανισμοί. Ο Oργανισμός ορίζει μία σειρά ζητημάτων, από τη νομική υπόσταση μέχρι την ακαδημαϊκή ζωή του κάθε ιδρύματος. Είναι σαφές ότι ένα τέτοιο κείμενο μόνο προϊόν συστηματικής και μεθοδικής μελέτης και δημοκρατικής διαβούλευσης μεταξύ των ενδιαφερόμενων (ακαδημαϊκό προσωπικό, διοικητικό, φοιτητές) μπορεί να είναι.
ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ
Εδώ, προκύπτουν τρία ζητήματα, δύο γενικά και ένα τοπικό: Αφενός, ο χρόνος που δόθηκε στα Ιδρύματα όλης της χώρας ήταν ασφυκτικός, περίπου δύο μήνες, για να εκπληρωθεί η προϋπόθεση του διαλόγου, αλλά και το Υπουργείο συνέδεσε αυθαίρετα την ψήφιση των οργανισμών με τις διαθεσιμότητες – απολύσεις των διοικητικών υπαλλήλων, εκβιάζοντας ουσιαστικά τα Α.Ε.Ι. Αφετέρου, ο χρόνος που δόθηκε από το Π.Κ. για διαβούλευση ήταν ιδιαίτερα περιορισμένος -μια εβδομάδα, δεδομένου ότι πρόκειται για κείμενο 200 σελίδων περίπου- και ο τρόπος αφορούσε την κατάθεση ενστάσεων και τροποποιήσεων απευθείας στον πρύτανη και όχι σε μια διαδικασία πραγματικού διαλόγου, όπου όλοι θα άκουγαν τις απόψεις όλων και θα συνδιαμόρφωναν το τελικό κείμενο. Παράλληλα, η ψήφιση του οργανισμού επιλέχθηκε να διεκπεραιωθεί στη διάρκεια εξεταστικής περιόδου, ενώ η προθεσμία κατάθεσης οργανισμού είναι γνωστή εδώ και δύο μήνες περίπου. Ετσι, οι φοιτητές ούτε να ανταποκριθούν σε διαδικασίες διαλόγου μπορούσαν, ούτε να αντεπεξέλθουν απερίσπαστοι στην περίοδο των εξετάσεων. Αν, λοιπόν, στόχος είναι η σύγκλιση και όχι η σύγκρουση, και το συμφέρον είναι κοινό, η στοιχειώδης προϋπόθεση για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι ο κατ’ ουσίαν και όχι τύποις διάλογος.
ΣΥΝΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ
Ο ίδιος ο νόμος που προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη θέσπιση οργανισμού, είναι δαιδαλώδης και σε αρκετά σημεία ομιχλώδης. Είναι λίγοι σε πανελλαδικό επίπεδο εκείνοι που μπορούν να ισχυριστούν ότι κατέχουν με σαφήνεια το περιεχόμενό του. Οι περισσότεροι, ακόμα και πολλοί εκ των εμπλεκομένων, επιχειρούν ερμηνείες και προσεγγίσεις από διαφορετικές αφετηρίες. Δεν θα όφειλε η τοπική κοινωνία και οι συναφείς φορείς (σύλλογοι επαγγελματιών, γονέων, εκπαιδευτικών) να διεκδικήσουν, προ τετελεσμένων, να πραγματοποιηθούν ανοιχτές συσκέψεις – συζητήσεις απευθυνόμενοι και στους φοιτητές και στους καθηγητές, αλλά και στους εργαζόμενους διοικητικούς, με στόχο να αποσαφηνιστούν απόψεις και προθέσεις και να αποκρυσταλλωθούν διατυπώσεις και θέσεις εν όψει θέσπισης κανονισμού λειτουργίας. Αν σήμερα ορισμένοι μέμφονται τους φοιτητές ότι δεν έχουν σαφείς θέσεις, είμαστε όλοι που δεν βοηθήσαμε στην αποσαφήνιση. Αν η φροντίδα μας είναι ο ανθός της κοινωνίας μας και το γόνιμο χώμα που τον τρέφει, δηλαδή η Παιδεία, τότε χρειάζεται να δώσουμε το παράδειγμα, να καθίσουμε πρόσωπο με πρόσωπο και με νου και ψυχή να συνδιαμορφωθούμε.
ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΜΕΤΑΞΥ Α.Ε.Ι.
Ενα από τα ζητήματα που μπαίνει με έμφαση σχετικά με τον οργανισμό είναι η διάρθρωση σπουδών, πόσα χρόνια σπουδών θα δίνουν πτυχίο, πόσα μεταπτυχιακό και τι επαγγελματικά δικαιώματα κατοχυρώνει ο κάθε κύκλος σπουδών. Πρόκειται για μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου ζητήματος, της ισοδυναμίας πτυχίων και της αντιστοίχισης σπουδών και επαγγελματικών δικαιωμάτων εντός και εκτός συνόρων. Πρώτο δεδομένο: στην Ευρώπη, την ευρύτερη γειτονιά μας, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο προβλέπονται διαφορετικοί χρόνοι για την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας παιδείας, αλλά και για την απόκτηση πτυχίου ή μεταπτυχιακού. Δεύτερο δεδομένο: οι στρεβλώσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος, αλλά και της παγκοσμιοποιημένης αγοράς εργασίας, οδηγούν πολλούς νέους στο εξωτερικό, αλλά και στην ιδιωτική εκπαίδευση, για σπουδές και αναζήτηση εργασίας. Αποτέλεσμα: συχνά οι απόφοιτοι δημόσιων ελληνικών Α.Ε.Ι. αισθάνονται ότι οι γνώσεις, το πτυχίο και τα επαγγελματικά τους δικαιώματα υπονομεύονται και μάλιστα σε καιρό κρίσης. Αλλά και εντός συνόρων, αν δεν υπάρχει σαφής κατοχύρωση επαγγελματικών δικαιωμάτων για κάθε κύκλο σπουδών, τότε ο κάθε απόφοιτος είναι έρμαιο της ελεύθερης αγοράς που θα αποφασίσει τι μπορεί να κάνει και πόσο θα πληρώνεται για αυτό. Επίσης, αν ο χρόνος σπουδών και η γνώση που παρέχεται στο δεδομένο χρόνο από τα Α.Ε.Ι. μειώνονται μέχρι να συναντήσουν τα αντίστοιχα των ιδιωτικών κολεγίων, τότε η δημόσια παιδεία κινδυνεύει να γίνει κούφια εξαγγελία. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα ζήτημα πολιτικό, σημαντικό που δεν απαντάται πρόσκαιρα ή επιφανειακά. Κυρίως, όμως, δεν μπορεί να απαντάται μεμονωμένα για κάθε Α.Ε.Ι., εντείνοντας έτσι τις διαβαθμίσεις μεταξύ και των Α.Ε.Ι. εντός συνόρων. Έτσι αναδεικνύεται άλλο ένα ζητούμενο: η διαβούλευση μεταξύ των Α.Ε.Ι. και στην περίπτωσή μας των πολυτεχνικών σχολών, που εξέλιπε επίσης.
Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ
Ενα ακόμη ζήτημα που προβάλεται σχετικά με τον οργανισμό του Π.Κ. αφορά τη διαγραφή των χαρακτηριζόμενων ως “αιώνιων” φοιτητών. Υπάρχουν δύο αμφιβολίες επ’ αυτού: από τη διαγραφή εξαιρούνται οι φοιτητές που εργάζονται παράλληλα με τις σπουδές τους και μπορούν να παραθέσουν τα απαιτούμενα αποδεικτικά γι’ αυτό. Μα πόσοι εργαζόμενοι σήμερα μπορούν να απολαύσουν τα δικαιώματα και να αποδείξουν τα δεδομένα της εργασίας τους, και μάλιστα νέοι; Η ίδια η λογική της διαγραφής, όμως, διαπνέεται από μια βαριά τιμωρητική διάθεση, που εγείρει δίκαιες ενστάσεις στο πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, και προϋποθέτει την παραδοχή ότι ο κατηγορούμενος για την ανεπαρκή, εφόσον παρατεταμένη, φοίτηση είναι αποκλειστικά ο φοιτητής. Ας αναρωτηθούμε ποια είναι η επιβάρυνση για το δημόσιο ή την κοινωνία που, μάλιστα, αντισταθμίζεται με τη διαγραφή της δυνατότητας για απόκτηση ενός πτυχίου έστω και προϊόντος «αιώνιας» φοίτησης; Επιπλέον, ας αναλογιστούν οι δάσκαλοι των σημερινών φοιτητών που έχουν εμπειρία από σπουδές στο εξωτερικό, π.χ. από την Αγγλία ή τις ΗΠΑ -και είναι πολλοί αυτοί-, πώς αντιμετωπίζεται το ζήτημα εκεί. Ο καθηγητής είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, υπεύθυνος (και όχι υπόλογος), για την αποφοίτηση του φοιτητή του και ελέγχεται για την επιτυχία του στη μη συσσώρευση “αιώνιων” φοιτητών.
Γιατί ο φοιτητής είναι μια παράμετρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ως τέτοια χρειάζεται να συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες και τις ευθύνες ενός Α.Ε.Ι. και όχι αλλού να του αποδίδεται το όλον της ευθύνης και αλλού να μην αποζητείται καν η γνώμη του. Και κάτι για το τέλος: ας αναλογιστούμε πόσοι σπουδαίοι άνθρωποι της διανόησης, που στη σκέψη τους ακουμπάμε συχνά, υπήρξαν αιώνιοι φοιτητές.
* Από το κείμενο του Μ. Χατζιδάκι, “Μια μωβ σκιά Μαΐου”, το Τέταρτο, Μάιος 1986
