Εισαγωγή
Αυτή τη χρονιά δακοπροστασίας η Περιφέρεια, η Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου βρίσκονται στο πλευρό των ελαιοπαραγωγών.
Σε αγαστή συνεργασία δίνουν τη σωστή κατεύθυνση για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων προκειμένου να προστατευτεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό η ελαιοπαραγωγή. Ένα από τα ουσιώδη αυτά μέτρα είναι και η έγκαιρη συγκομιδή του ελαιοκάρπου σε περιοχές που λόγω κλιματικών συνθηκών έχει προχωρήσει σε ικανοποιητικό βαθμό η ωρίμανσή του. Ο ελαιοπαραγωγοί μπορούν προσκομίζοντας αντιπροσωπευτικά δείγματα στο Ινστιτούτο να πληροφορηθούν για το βαθμό ελαίωσης του ελαιοκάρπου. Βέβαια , όπως πάντα, μερικοί «λάτρεις» περισσότερο της ποσότητας και όχι της ποιότητας της παραγωγής ελαιολάδου αντικρούουν την προσπάθεια αυτή , γιατί κατά τη γνώμη τους η περιφερειακή ενότητα θα παρουσιάσει στατιστικά μειωμένη παραγωγή!!!. Οι «θιασώτες» αυτοί των στατιστικών μεγεθών με άλλα λόγια δεν συζητούν καθόλου για ενδεχόμενη ζημιά από τις ακραίες καιρικές συνθήκες εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ούτε για απρόβλεπτες μελλοντικές εξάρσεις δακοπροσβολών.
Πρέπει να ξεκαθαριστεί μια για πάντα πως ο γεωργικός τομέας και ιδιαίτερα η ελαιοκομία εξαρτώνται τα μέγιστα από τις επικρατούσες κλιματικές συνθήκες, οι οποίες δυστυχώς επιβεβαιώνουν για άλλη μια φορά πως η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα. Καλή ώρα οι καταιγίδες που έπληξαν το τελευταίο τετραήμερο τα Χανιά και προκάλεσαν πέραν των άλλων και έντονη καρπόπτωση , που ξεπερνάει σε ορισμένες περιοχές και το 50%.
Μπροστά λοιπόν σ’ αυτή την κατάσταση ο ελαιοπαραγωγός πρέπει να ενημερωθεί από τους αρμόδιους , πως υπάρχουν και άλλες δοκιμασμένες εναλλακτικές πρακτικές, που μπορεί να βοηθήσουν την ελαιοκομία και να ενεργήσουν ως ασφαλιστική δικλείδα προστασίας του γεωργικού εισοδήματός του. Παλαιότερα στα πλαίσια των ΠΕΠ Κρήτης το τότε Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης και την Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Σελίνου είχαν υποβάλει προτάσεις για παραγωγή «αλατσολιάς » και «αγουρέλαιου Τσουνάτης» με τελικό στόχο να αποκτηθεί η απαραίτητη τεχνογνωσία για την εφαρμογή στην πράξη των δύο αυτών εναλλακτικών λύσεων. Δυστυχώς οι προτάσεις αυτές δεν ευοδώθηκαν.
Δυο λόγια για το αγουρέλαιο
Το αγουρέλαιο ή αγουρόλαδο ή πράσινο ελαιόλαδο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα. Αναφέρεται ως «Ομφάκινον ή Ομφάκιον ή Ωμοτριβές έλαιον». Μάλιστα κατά τον Κασσιανό Βάσο το σχολιαστή ο Απουλήιος περιγράφει τον τρόπο παραγωγής του αγουρέλαιου.
Συγκεκριμένα μεταξύ άλλων αναφέρει πως για την παραγωγή του αγουρέλαιου χρησιμοποιούνται οι άγουρες (ομφακίζουσαι) ελιές . Η συγκομιδή τους γίνεται όταν αρχίζουν να γυαλίζουν (αρχομένας περκάζειν) από παιδιά ή εργάτες με τα χέρια από το δέντρο με προσοχή, ώστε να μην πέσει καμία στο έδαφος (φυλαττομένους μη τι τούτων εις την γην πέση) .
Το ελαιόλαδο κατά την αρχαιότητα κατατάσσονταν σε 3 κατηγορίες ποιότητας. Το αγουρέλαιο ανήκε στην «πρώτη ποιότητα» και χρησιμοποιούνταν ωμό και στην αρωματοποιία .Το «δεύτερον έλαιον γεύματος» ήταν η δεύτερη « καλής ποιότητος» και το «χυδαίον έλαιον» η τρίτη «κατωτέρας ποιότητος» κατηγορία. Μάλιστα το χυδαίον έλαιον προερχόταν από χτυπημένες ελιές και χρησιμοποιούνταν περισσότερο στη μαγειρική. Το ελαιόλαδο από άγουρο ελαιόκαρπο και του κότινου (αγριελιάς) θεωρούνταν από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους τα καλλίτερα. Φημίζονταν μάλιστα το αγουρέλαιο της Σάμου « των πάντων λευκότερον σαμιακόν». Κατά το Συνέσιο το καλλίτερο «κουφότερον (=ελαφρότερο)» αγουρέλαιο ήταν το Κυπριακό.
Ο Ιπποκράτης στις ιδιόχειρες συνταγές του χρησιμοποιούσε συχνότερα το αγουρέλαιο. Ο Θεόφραστος θα σημειώσει πως « Για τα μύρα …Από τα ελαιόλαδα, τώρα, κυρίως χρησιμοποιούν το λάδι της άγουρης αγριελιάς, διότι θεωρείται ότι έχει ελάχιστη λιπαρότητα και είναι λεπτόρρευστο…» .Ο Πλίνιος περιγράφει πως το λάδι που παράγεται από άγουρες ελιές χωρίς τη χρήση ζεστού νερού, και χωρίς να σπάσουν οι πυρήνες, το «οµφάκινον» είναι το καλύτερο υλικό για την ιδιοσυσκευασία φαρµάκων. Ο Γαληνός αναφέρει τη χρησιμοποίηση του αγουρόλαδου για τη θεραπεία των ελκών: « …γιγνώσκετε δὲ καὶ ὡς στύψεώς τι προσδίδωσι τῷ φαρμάκῳ, τό τ’ ὀμφάκινον ἔλαιον καὶ τὸ κατὰ τὴν Ἰβηρίαν γεωργούμενον, ἣν νῦν ὀνομάζουσιν Ἱσπανίαν. τὸ δὲ Ἰστρικὸν οὐ μόνον τὴν στύψιν ἔχει βραχεῖαν, ἀλλὰ καὶ πικρότητα. διαφορὰν οὖν ἕξουσιν αἱ διὰ τῶν στυφόντων σκευασίαι τῶν διὰ τοῦ γλυκέος ἐλαίου, καθόσον ἐν ἀρχῇ μὲν καὶ τελευτῇ τῶν ἑλκῶν ἀμείνω πάντα ἐστὶ τὰ στύψεως ἔχοντά τι, κατὰ δὲ τὰ μέσα τὰ γλυκέα…» . ο Αγάπιος Μοναχός ο Κρης στο σύγγραμμά του «Γεωπονικόν» θα γράψει: «Το αγουρόλαδο είναι πλέον λεπτότερον και βλάπτει το λαιμό και εις ταις αλειφάς και τα έμπλαστρα χρησιμότερον, τούτο το ονομάζουν ομφαρμάκιον…». Ο Διοσκουρίδης θα αναφέρει για το αγουρέλαιο «…ἔλαιον πρὸς τὴν ἐν ὑγιείᾳ χρῆσιν ἄριστον τὸ ὠμοτριβές, ὃ καὶ ὀμφάκινον καλοῦσι. καὶ τούτου διαφέρει τὸ νέον, ἄδηκτον, εὐῶδες· χρήσιμον δὲ τὸ τοιοῦτον καὶ εἰς τὴν τῶν μύρων κατασκευήν. ἔστι δὲ καὶ εὐστόμαχον διὰ τὸ στύφειν καὶ οὔλων σταλτικὸν καὶ ὀδόντων διακρατυντικὸν κρατούμενον ἐν τῷ στόματι ἱδρώτων τε ἐφεκτικόν. τὸ δὲ λιπαρώτερον καὶ παλαιὸν εἰς τὴν τῶν ‹χαλαστικῶν› φαρμάκων χρῆσιν εὔθετον…».
Σήμερα η σύγχρονη επιστήμη της ελαιοκομίας διαπιστώνει την ενδιαφέρουσα βιολογική, διατροφική και υγειοπροστατευτική αξία του αγουρόλαδου, γεγονός που επιτρέπει την ένταξή του στις εναλλακτικές πρακτικές αξιοποίησης των ελαιοκομικών προϊόντων. Τα βασικά χαρακτηριστικά του αγουρέλαιου συνοψίζονται στα παρακάτω:
• Πρώιμη συγκομιδή, η οποία αποφεύγει τις όψιμες δακοπροσβολές και τις ενδεχόμενες ακραίες καιρικές συνθήκες. Για τους λόγους αυτούς η οξύτητα του αγουρέλαιου κυμαίνεται από 0.3-0.5 σε ελαϊκό οξύ, γεγονός που το κατατάσσει στα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα.
• Το χρώμα του είναι λαμπερό πράσινο εξαιτίας της καρπικής χλωροφύλλης που περιέχουν ο άγουρος ελαιόκαρπος. Το χρώμα αυτό με τον καιρό μετατρέπεται σε λαμπερό πρασινοκίτρινο. Πράσινο χρώμα μπορεί να εμφανίζει και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο με την προσθήκη κατά την έκθλιψη φύλλων ελιάς. Ξεχωρίζει όμως γιατί στερείται των άλλων συστατικών γεύσης και αρώματος.
• Το άρωμα του αγουρέλαιου είναι φρουτώδες, με ελαφρά αίσθηση οσμής εξωτικών φρούτων ή μήλου και φρεσκοκομμένου χόρτου. Το φρουτώδες άρωμα διαβαθμίζεται σε υψηλή , μεσαία και χαμηλή ένταση.
• Παρουσιάζει γεύση πικρή μέχρι πικρόξινη και πικάντικη. Τα στοιχεία αυτά της γεύσης διαβαθμίζονται επίσης σε υψηλή, μεσαία και χαμηλή ένταση.
• Η διατηρησιμότητά του είναι μεγάλη και μπορεί σε ενδεδειγμένες συνθήκες αποθήκευσης να φτάσει στους 9-12 μήνες. Στο διάστημα αυτό έχει αναλλοίωτα τα φυσικοχημικά και οργανοληπτικά του χαρακτηριστικά.
• Παράγεται από άγουρο ελαιόκαρπο που συγκομίζεται με μεγάλη προσοχή από το ελαιόδεντρο . Ο ελαιόκαρπος που έχει πέσει στο έδαφος δεν συλλέγεται. Για τον λόγο αυτό το αγουρέλαιο διατηρεί ανέπαφα τα πολύτιμα συστατικά του.
• Θεωρείται προϊόν ψυχρής έκθλιψης, αφού η θερμοκρασία μάλαξης της ελαιοζύμης δεν υπερβαίνει τους 25-27ο C. Στη θερμοκρασία αυτή δεν χάνει το άρωμά του.
• Εκθλίβεται σε πολύ μικρό χρόνο περίπου 4 ώρες από την προσκόμιση στο ελαιοτριβείο. Η γρήγορη και ψυχρή έκθλιψη βοηθάει στη διατήρηση όλων των ποιοτικών χαρακτηριστικών του.
• Περιέχει ,όπως αποδείχτηκε από επίσημες αναλύσεις, σε μεγαλύτερη απο το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο συγκέντρωση φαινόλες, πολυφαινόλες , χλωροφύλλες, βιταμίνες, προβιταμίνες, μέταλλα , τοκοφερόλη, φλαβονοειδή, λιγνάνες και σεκοϊριδοειδή.
• Σε πολύ μεγάλη συγκέντρωση ανιχνεύεται και η ελαιοκανθάλη, το παράγωγο της υδροξυτυροσόλης η ελαιασίνη με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, η ελαιοευρωπαΐνη με αντιοξειδωτική δράση και προστασία από την ασθένεια Alzheimer και η λιγκστροσίδη με αντιοξειδωτική και αντιμεταστατική δράση. Η ελαιοκανθάλη διαπιστώθηκε πρόσφατα πως έχει αντιφλεγμονώδη, αντιογκογόνο και αντιοξειδωτική δράση. Ακόμα ότι συμβάλλει στην αναστολή της εξέλιξης της ασθένειας Alzheimer και στην αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και προσφέρει προστασία στις καρδιακές παθήσεις και στη γήρανση. Τα κάψιμο στο λαιμό που προκαλεί το αγουρέλαιο οφείλεται στην παρουσία σ’ αυτό της ελαιοκανθάλης.
Χαρακτηριστικό και άξιο για μίμηση παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Χαλκιδικής, η οποία πιστοποίησε το 2013 με την ονομασία «Αγουρέλαιο Χαλκιδικής» (Agoureleo Chalkidikis) ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) το ελαιόλαδο από μη ώριμο ελαιόκαρπο των ντόπιων ποικιλιών ελιάς «Χονδρολιά Χαλκιδικής» και «Χαλκιδική». Η προσπάθεια αυτή θα προσδώσει αυξημένη προστιθέμενη αξία στο ελαιόλαδο προς όφελος του ελαιοκαλλιεργητή και της εθνικής οικονομίας γενικότερα. Πράγματι από τις δύο αυτές ποικιλίες παράγεται αγουρέλαιο, κανονικό ελαιόλαδο και πράσινες επιτραπέζιες ελιές. Για την παραγωγή του αγουρέλαιου χρησιμοποιούνται οι μικρότερου μεγέθους ελιές που διαχωρίζονται σε ειδικό διαλογητήριο. Κατά κανόνα στην περίπτωση του αγουρέλαιου σε ένα κιλό αντιστοιχούν 181-200 ελαιόκαρποι. Η συγκομιδή γίνεται από τις 15 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 10-15 Οκτωβρίου ανάλογα με την περιοχή. Η συνολική παραγωγή αγουρελαίου κυμαίνεται γύρω στους 900 τόνους.
Πρέπει να ειπωθεί πως και σε πολλές άλλες ελαιοκομικές περιοχές της ελληνικής επικράτειας, υπάρχουν μεμονωμένοι ή σε ομάδες παραγωγοί ή επιχειρήσεις που απασχολούνται συστηματικά με την παραγωγή αγουρέλαιου. Στη ζώνη ΠΟΠ στο Μυλοπόταμο Ρεθύμνου για παράδειγμα από το 2012 υπάρχει ελαιοπαραγωγός που παράγει τρεις διαφορετικούς τύπους ελαιολάδου: Βιολογικό αγουρέλαιο, βιολογικό εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο και συμβατικό ελαιόλαδο ορεινής καλλιέργειας. Σε πολλές εκδηλώσεις βράβευσης ελαιόλαδου αναδεικνύονται ως επί το πλείστον τα αγουρόλαδα.
βιολογικό αγουρέλαιο
Επίλογος
Σήμερα η πρακτική παραγωγής πράσινου ελαιολάδου Τσουνάτης ή Λιανολιάς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα Χανιά και όχι μόνο. Υπάρχει μεγάλη εμπειρία, η οποία μπορεί να μεταλαμπαδευτεί στον ελαιοκαλλιεργητή. Με λίγη προσπάθεια και με την αρωγή της Πολιτείας το αγουρέλαιο μπορεί να αποτελέσει, στο μέτρο του επιτρεπτού, εναλλακτική σωτήρια πρακτική για τη βελτίωση του γεωργικού εισοδήματος του ελαιοπαραγωγού . Κι αυτό είναι σίγουρο αν κρίνει κανείς τις τιμές που επιτυγχάνει τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική αγορά. Δεν είναι τυχαίο που σε πολλές εκδηλώσεις βράβευσης ελαιόλαδου αναδεικνύονται ως επί το πλείστον τα αγουρόλαδα.
Στο 12ο επεισόδιο της σειράς “On/Off the record” μήνυμα ζωής στέλνει η Βούλα Θαμνοπούλου, μητέρα τριών παιδιών, η οποία ζει στα Χανιά και πριν δύο χρόνια ακριβώς έδωσε τον δικό της αγώνα με τον καρκίνο του μαστού όταν υπεβλήθη σε ολική μαστεκτομή. Σήμερα έχοντας περάσει από αυτήν την δύσκολη δοκιμασία, η Βούλα, τονίζει πως η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση σώζουν ζωές και αφηγείται την δική της ιστορία , με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για τον Καρκίνο του Μαστού, μία ημέρα – σύμβολο για όσες/ους έδωσαν ή δίνουν με γενναιότητα την μάχη απέναντι στη νόσο.
