Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι BALLOTA nigra (Βαλωτή η μέλαινα) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών. Συνώνυμα του βοτάνου είναι τα MARRUBIOUM nigrum foetidum (Bauh.), MARRUBIUM nigrum (Grantz.), MARUBIASTUM (Riv.), Μέλαν ή μέγα πράσιον, Νόπρασον, Νωδεράς, Νωχελές, Νώφρις, Γνώθουρις, Γνωτέρα.
Είναι πολυετές φυτό που φτάνει σε ύψος τα 80 εκατοστά, χνουδωτό, διακλαδισμένο, βαρύοσμο. Βλαστοί τετραγωνικοί. Τα φύλλα έχουν μήκος από 3 έως 8 εκατοστά, ωοειδή, μυτερά, οδοντωτά, έμμισχα. Σπόνδυλοι με πολλά άνθη 12-14 χιλ., ρόδινα ή βιολετιά. Κάλυκας διπλωμένος κατά μήκος με 5 αμβλείς οδόντες. Τα άνθη είναι ερμαφρόδιτα (έχουν αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζονται από τις μέλισσες). Το συναντούμε σε εγκαταλελειμμένους αγρούς, σκουπίδια και μπάζα σε χαμηλό και μέσο υψόμετρο. Παρά την πικρή γεύση του οι μέλισσες επισκέπτονται τα άνθη του και συλλέγουν ένα υγρό εξαιρετικής ποιότητας.
Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Πιπερίζα, Ποπερίτσα, Σιδερολάπαθο, Αγριομελισσόχορτο, Βρωμόχορτο, Σκυλόχορτο.
Άλλα συγγενή είδη με το Αγριομελισσόχορτο είναι η Βαλλωτή η οξυβαφώδης (BALLOTA acetabulosa), την οποία συναντούμε με τα ονόματα φουρφούλια (Τήνο), Φαρφαλιά (Σύρος), Φλουτουριά (Σκύρος), Αγγαραστά, Αποπουλιά (Σίφνος), Ανεμοφωλιά (Αίγινα), Νεροβαμβακίδα (Πελοπόννησο), Λυχναράκι, Λουμίνια, Χορτολουμίνια, Μακρομάργο. Τους κάλυκες του φυτού αυτού τους κάνουμε λυχναράκια, λουμίνια για καντήλια. Άλλο είδος είναι η Βαλλωτή η τριχωτή ή Χνοώδης (BALLOTA hirsute) ή B.Italica που στη χώρα μας ονομάζουμε Βρωμόχορτο. Τέλος είναι η Βαλλωτή η ψευδοδίκταμνος (BALLOTA psedodictamnus) γνωστό ως Μαρρούβιον, Ασπροπικρολούδι, Μαυρομάργο.
Ιστορικά στοιχεία
Το βότανο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης το αποκαλούσε «Γνωτέρα». Τόσο οι αρχαίοι ιατροί όσο και ο Διοσκουρίδης, συνιστούσαν τα φύλλα του φυτού κοπανισμένα με αλάτι, υπό μορφή καταπλάσματος, ως αντίδοτο στα δαγκώματα των σκύλων. Το χρησιμοποιούσαν επίσης εναντίον των κονδυλωμάτων, ψημένο και ανακατεμένο με μέλι και εναντίον των ελκών κάθε είδους και μορφής.
Στην Κίνα το χρησιμοποιούσαν εδώ και εκατονταετίες για προβλήματα ήπατος και χοληδόχου κύστης.
Μετά τα μέσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, χρησιμοποιούσαν το βότανο στην εμπειρική ιατρική. Έπαιρναν το έγχυμα του φυτού εσωτερικώς σαν εξαίσιο φάρμακο κατά της υστερίας και της υποχονδρίας, όπως και κατά του αρθριτισμού και της ποδάγρας. Εθεωρείτο επίσης άριστο ανθελμινθικό φάρμακο και ιδίως κατά των ασκαρίδων και των οξυούρων κατά των οποίων μάλιστα χρησιμοποιήθηκε και ο πυκνός χυμός του φυτού σε υπόθετα. Οι εμπειρικοί αντί για υπόθετα χρησιμοποιούσαν σε αυτή την περίσταση μέθοδο πραγματικά αξιομνημόνευτη. Έπαιρναν ένα πράσο ή φρέσκο βλαστό από κρεμμύδι ή σκόρδο, το βουτούσαν μέσα στο χυμό του φυτού και το εισάγανε στο απευθυσμένο. Θεωρούσαν μάλιστα την μέθοδο αυτή εξαιρετικά ασφαλή και αποτελεσματική αν σκεφθεί κανείς ότι μέσα σε τρεις μέρες τα παράσιτα είχαν εξαφανισθεί!
Στον μεσαίωνα το θεωρούσαν ακόμα ως ένα από τα καλύτερα φάρμακα για την επούλωση των πληγών.
Ο Λεκλέρκ, ένας φυτοθεραπευτής, χρησιμοποίησε με επιτυχία το φυτό κατά των νευρώσεων, των νευρασθενειών και των ψυχώσεων (απαθικών καταστάσεων κ.α.) επίσης δε κατά της εμμηνοπαύσεως και κατά του κοκίτη. Ο ίδιος χρησιμοποίησε το χυμό με αλκοολούχο διάλυμα κατά της αϋπνίας.
Το έγχυμα του φυτού έχει οσμή ανυπόφορη. Το συναντούμε τακτικότερα σε διάφορα ιδιοσκευάσματα συνδυασμένο με άλλα εκχυλίσματα.
Διάφορα ιδιοσκευάσματα που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν ήταν το Νευροπορίλ το οποίο περιείχε εκχύλισμα Πασσιφλόρας, Λευκής Ιτέας, Κράταιγου, Βαλλωτή και το Κουαιετουντόλ το οποίο περιείχε ροώδη εκχυλίσματα νάρδου, Πασσιφλόρας, Κράταιγου, Υοσκύαμου και βάμματος Βαλλωτής. Έφτιαχναν επίσης ένα ελιξίριο, το Σπασμαλγκόλ το οποίο χρησιμοποιούσαν ως αντισπασμωδικό και για κατευνασμό των νεύρων. Αυτό περιείχε Πασσιφλόρα, Βαλλωτή, Κράταιγο, Γκελσέμιο, Υοσκύαμο και Ευακόλ. Για νευρική αϋπνία και νευρικές υπερδιεγέρσεις χρησιμοποιούσαν σακχαρόπηκτα από εκχυλίσματα Βαλλωτήε, Πασσιφλόρας, Ανεμώνης, Κράταιγου, Ναρδικό Ψευδάργυρο και Βρωμιουράλη.
Συστατικά – χαρακτήρας
Η οσμή του φυτού είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Αυτός ήταν ο λόγος που ο μεγάλος βοτανολόγος Μπαουχίν το αποκαλούσε «foetidum» δηλαδή, δύσοσμον.
Περιέχει φλαβονικά γλυκοσίδια, χλωρογενικό οξύ, ίχνη αιθέριου ελαίου, διτερπενλακτόνες
Το νερό και το οινόπνευμα διαλύουν τα κύρια χημικά συστατικά του. Ασυμβίβαστη με αυτό ουσία είναι ο θειικός σίδηρος.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει τον Ιούλιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα και οι ανθισμένες κορυφές του φυτού. Η συλλογή γίνεται από τον Ιούλιο έως τον Αύγουστο. Απαιτείται μεγάλη προσοχή στην αποξήρανση γιατί σαπίζουν εύκολα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αντιλυσσικό, αντιβακτηριακό, τονωτικό, στυπτικό, διουρητικό, εμμηναγωγό, αποχρεμπτικό, αντιοξειδωτικό και αντισπασμωδικό.
Βοηθά σε κατάθλιψη ανησυχία, υστερία, αρθρίτη, βρογχικούς ερεθισμούς, γενετικούς ακροχόρδωνες, ποδάγρα, χοληστερόλη, τσιμπήματα κουνουπιών, δάγκωμα φιδιών, εμμηνόπαυση, εμμηνορροϊκές διαταραχές, ναυτία, εμετό, νευρικές διαταραχές, νεύρωση στομάχου, κνησμό, έγκαυμα, καθαρίζει το αίμα.
Το αγριομελισσόχορτο είναι εξαιρετικό ίαμα για τη ναυτία και τον εμετό, όταν το αίτιο εντοπίζεται στο νευρικό σύστημα και όχι στο στομάχι.
Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια στη ναυτία που οφείλεται σε κίνηση, όταν προκαλείται μέσω του εσωτερικού ωτός και του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Βοηθά επίσης στους εμετούς της εγκυμοσύνης και στη ναυτία και στους εμετούς που οφείλονται σε νευρικότητα.
Για τη ναυτία και τον εμετό μπορεί να συνδυαστεί με Σπειραία και με Χαμομήλι.
Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιείται για βήχα, αϋπνία και διαταραχές του νευρικού συστήματος.
Το βότανο χρησιμοποιείται σπάνια σήμερα από τους βοτανοθεραπευτές.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε δύο κουταλιές του φαγητού, δύο ποτήρια βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε ένα ποτήρι 3 με 4φορές την ημέρα.
Υπό μορφή χυμού ενάντια στην αϋπνία πίνουμε ένα κουταλάκι του καφέ. Υπό μορφή βάμματος η δοσολογία είναι 25-40 σταγόνες τέσσερις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από την χρήση του βοτάνου. Φροντίζουμε όμως να μην ξεπερνάμε την συνιστώμενη δόση.
Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση dianthοs@otenet.gr
