Bιότοπος – περιγραφή
H λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Agrostemma githago (Αγρόστεμμα το κοινόν) και στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες γόγγολι ή κόκκολι, αγριοκουκιά (Σαντορίνη), κόγκολι (στην Αττική) και αγριογαρύφαλλο (στη Μάνη). Ανήκει στην οικογένεια των Καρυοφυλλοειδών – Σιλινοειδών, η οποία περιλαμβάνει λίγα είδη κοσμητικά ή ενοχλητικά και τοξικά ζιζάνια ιθαγενή σε Ευρώπη, δυτική Ασία, βόρειο Αφρική και βόρειο Αμερική.
Φύεται συνήθως σε λιβάδια, βοσκότοπους και ανάμεσα στα σπαρτά σαν ζιζάνιο. Στη χώρα μας διακρίνουμε δύο είδη. Το Agrostemma githago (Αγρόστεμμα το κοινόν) στο οποίο αναφερόμαστε ιδιαίτερα και το Agrostemma gracile (Αγρόστεμμα το κομψόν) το οποίο είναι μονοετής πόα, έντονα τριχωτή με στέλεχος όρθιο, που φτάνει τα 20 έως 60 εκατοστά σε ύψος (σπάνιο είδος που το συναντούμε στα Φάρσαλα Θεσσαλίας).
Το Αγρόστεμμα το κοινόν, είναι φυτό ετήσιο ποώδες, με άφθονο τρίχωμα που φτάνει σε ύψος το ένα μέτρο.
Το στέλεχος είναι απλό ή διχαλωτό στην κορυφή όρθιος και τα φύλλα αντίθετα, γραμμοειδή, λογχοειδή, οξύληκτα.
Τα άνθη ερυθρά ή σπανίως λευκά, μεγάλα, μονήρη, με μακρόν ποδίσκο. Κάλυκας ωοειδής, αδρότριχος, στενούμενος στον λαιμό, με 5 φυλλόμορφους στενούς γραμμοειδείς οδόντας, μακρότερους του σωλήνα. Πέταλα 5, ακέραια ή με κορυφή καρδιόσχημη, με μακρό όνυχα φέροντα πτερυγωτά ή ελάσματα. Κάψα ωοειδής, μονόχωρος, άνευ καρποφόρου, με οδόντας και πολλά σχεδόν σφαιρικά, τεφρομέλανα σπόρια. Είναι φυτό ερμαφρόδιτο μια και έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα και γονιμοποιείται με τις μέλισσες και τα έντομα.
Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί πάρα πολύ η παρουσία του φυτού λόγω των βελτιωμένων τεχνικών συλλογής και καθαρισμού των σιτηρών
Το συναντούμε σε Αττική, Εύβοια, Θεσσαλία, Βοιωτία, Αργολίδα, Πόρο, Αίγινα, Μεσσηνία και τον τόπο μας υπάρχει σε αγρούς με σιτηρά στο οροπέδιο του Ασκίφου.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το αγρόστεμμα είναι φυτό με πολύ όμορφα άνθη που θα άξιζε να έχει κανείς ως καλλωπιστικό. Στην πραγματικότητα όμως είναι ένα επικίνδυνο ζιζάνιο που αποφεύγουν ακόμη τα ζώα και τα πτηνά! Οι σπόροι και τα φύλλα του φυτού περιέχουν σαπωνίνη η οποία είναι δηλητηριώδης ουσία αλλά και δριμύ ναρκωτικό φάρμακο, με παράγωγο τη γκιθαγίνη. Τα σπέρματα του φυτού περιέχουν ισχυρό δηλητήριο. Πρόκειται για το αγροστεμμαϊκό οξύ, που δρα αιμολυτικά, αποσπώντας τη χρωστική στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα σπέρματα του ίδιου φυτού περιέχουν και την αγροστεμματίνη, ουσία αλκαλοειδή. Από το ίδιο φυτό παράγεται και η χημική ουσία αγροστεμμασαπωτοξίνη, που με υδρόλυση παρέχει διάφορα σάκχαρα και έχει εμετικές και καθαρτικές ιδιότητες.
Ιστορικά στοιχεία
Το βότανο είναι κατά πάσα πιθανότητα η άγρια Λυχνίς του Διοσκουρίδη της οποίας «το σπέρμα δραχμών δυείν πλήθος ποθέν άγει κατά κοιλίαν, φασί δε και τους σκόρπιους ναρκώδεις και άπρακτους γίγνεσθαι παρατεθείσης αυτοίς της πόας».
Από την αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν τους σπόρους του φυτού για να αντιμετωπίσουν δερματικές παθήσεις τον ίκτερο, οιδήματα, εξανθήματα και αιμορροΐδες.
Η σαπωνίνη αν και είναι δηλητηριώδης δεν απορροφάται πολύ από το ανθρώπινο σώμα και το μεγαλύτερο μέρος της ουσίας αποβάλλεται από τον οργανισμό. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για όλους τους οργανισμούς. Ιδιαίτερα τα ψάρια είναι πολύ ευαίσθητα στην τοξική ουσία που περιέχει το φυτό. Για τον λόγο αυτό, από τα παλιά χρόνια, φυλές ιθαγενών της Αμερικής έριχναν τους σπόρους του φυτού, στο ρεύμα του ποταμού ή τις λίμνες για να πιάνουν τα ψάρια που ανέβαιναν στην επιφάνεια του νερού όταν έτρωγαν τους σπόρους αυτούς.
Οι αγρότες από παλιά, καθάριζαν τα σπαρτά τους από τους μικρούς, περίπου σφαιρικούς, μαυριδερούς σπόρους του αγρόστεμμα. Αν δεν το έκαναν αυτό, το ψωμί που ψηνόταν με τους κόκκους του φυτού, ήταν τοξικό για όσους το έτρωγαν και μερικές φορές προκαλούσε ερεθισμούς ή φλεγμονές του στομάχου και των εντέρων.
Ανθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη
Το φυτό ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τα τέλη Αυγούστου και οι σπόροι ωριμάζουν από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Οι σπόροι του φυτού χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως διουρητικό, αποχρεμπτικό και ανθελμινθικό
Παλιά είχε χρησιμοποιηθεί σε προβλήματα καρκίνου, ακροχορδόνων, υδρωπικίας και ίκτερου. Η χρήση του έχει θετικά αποτελέσματα σε προβλήματα παράλυσης και γαστρίτιδας.
Σήμερα κάποιες θεραπευτικές του ιδιότητες τις γνωρίζουν οι Ηπειρώτες οι οποίοι με το βραστάρι των σπόρων, αντιμετωπίζουν με καλά αποτελέσματα την ψώρα και την κασίδα.
Στην Πελοπόννησο και ιδίως στην Αρκαδία, το ονομάζουν γογγύλι και ξέρουν ότι είναι δηλητηριώδες φυτό και γι’ αυτό το καθαρίζουν από τα σιτηρά τους, αλλά δεν το χρησιμοποιούν για θεραπευτικούς σκοπούς.
Στην ομοιοπαθητική το χρησιμοποιούν για την εντερίτιδα.
Παρασκευή και δοσολογία
Το αφέψημα των σπόρων του αγρόστεμμα χρησιμοποιείται μόνο εξωτερικά για δερματικές παθήσεις.
Προφυλάξεις
Από όσα ήδη αναφέραμε, είναι σαφές ότι το αγρόστεμμα είναι πολύ επικίνδυνο φυτό και η χρήση του πρέπει να γίνεται μόνο κατόπιν οδηγίας γιατρού και μόνο για εξωτερικές χρήσεις.
Αν παράλληλα σκεφτούμε ότι ούτως ή άλλως, για δερματικές παθήσεις υπάρχουν και άλλα πολλά βότανα, η χρήση των οποίων είναι ασφαλής και δεν εμπεριέχουν κίνδυνο, καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι καλό είναι να το γνωρίζουμε για να προφυλασσόμαστε, αλλά καλύτερα να το αποφεύγουμε.
Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
