Πριν λίγες ημέρες ανακοινώθηκε η λειτουργία 6 Δημοσίων ΙΕΚ (ΔΙΕΚ) μεταλυκειακής εκπαίδευσης για εξειδίκευση σε θέματα του αγροτικού τομέα με 7 νέες ειδικότητες υπό τον ΕΛΓΟ-Δήμητρα, αντικαθιστώντας τις παλιές ΕΠΑΣ β΄βάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης.
H Ελλάδα, με ένα από τους βασικούς πυλώνες της οικονομίας της να στηρίζεται στον αγροτικό τομέα, με τα μοναδικά και εξαιρετικής ποιότητας αγροτικά προϊόντα, παρουσιάζει το οξύμωρο φαινόμενο να μην διαθέτει εκπαιδευτικούς οργανισμούς στον κλάδο. Το λογικό θα ήταν μια χώρα σαν τη δική μας να διαθέτει ανεπτυγμένο δίκτυο εκπαιδευτικών μονάδων αγροτικής εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων. Σύμφωνα με τον υπουργό κ. Λιβανό που ανακοίνωσε τη δημιουργία των 6 ΔΙΕΚ «στην Ελλάδα δυστυχώς μόνο το 6% των παραγωγών έχει δεχτεί εκπαίδευση και κατάρτιση, όταν στην Ε.Ε. ο μέσος όρος είναι 55% και σε χώρες πρότυπα για τη γεωργική ανάπτυξη, όπως η Ολλανδία, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 85%». Ας σημειώσουμε, χωρίς να αλλάζει ουσιαστικά κάτι από τα προαναφερόμενα στοιχεία, ότι τα τελευταία χρόνια, λίγοι, κυρίως νέοι με υψηλή εξειδίκευση και εκπαίδευση επιλέγουν να δραστηριοποιηθούν στον αγροτο-διατροφικό τομέα αφήνοντας πίσω καριέρα και μάλιστα πολλές φορές χωρίς να προέρχονται από αγροτικές οικογένειες ώστε να διαθέτουν εκτάσεις γης προς εκμετάλλευση.
Η αλήθεια είναι ότι λόγω πολλών οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων και συγκυριών, μεταξύ αυτών της ανόδου της αστικής τάξης και της εκβιομηχάνισης, του μικρού κλήρου, του ορεινού/ημιορεινού εδάφους, κλπ., η αγροτική γη εγκαταλείφθηκε κυρίως τις δεκαετίες μετά τον πόλεμο. Συνακόλουθα, και σε σχέση με εθνικές ή ευρωπαϊκές πολιτικές του 80 και 90 φτάσαμε σταδιακά στο σημείο της χαμηλής ελκυστικότητας του αγροτικού επαγγέλματος και της διαμόρφωσης μιας συλλογικής κουλτούρας που αποδέχεται ότι η απασχόληση στον κλάδο είναι κυρίως εμπειρική, η οποία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά χωρίς να προϋποθέτει εκπαίδευση (σημειώνονται ως χαρακτηριστικές περιπτώσεις εκπαίδευσης/κατάρτισης ενηλίκων αγροτών οι ΝΕΛΕ, τα ΚΕΓΕ, και πλήθος προγραμμάτων ΜΟΠ, ΚΠΣ, κλπ., των οποίων η αποτελεσματικότητα είναι υπό αμφισβήτηση).
Σήμερα οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες έχουν αλλάξει, και για αυτό πρωταρχικά χρειάζεται να αναδειχθεί, να στηριχθεί και να εμπεδωθεί η σημασία, ο ρόλος και η αξία της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα και η σημαντικότητα της συμβολής του καθενός παραγωγού ξεχωριστά για ποιοτικά και ανταγωνιστικά προϊόντα με όρους βιώσιμης ανάπτυξης και αειφόρου προσέγγισης για την ενίσχυση του ατομικού, οικογενειακού και εθνικού εισοδήματος και ακολούθως της ευημερίας.
Σε αυτή την κατεύθυνση συνηγορεί η εκπαίδευση των ενηλίκων που ανακοινώθηκε πρόσφατα αλλά και κάθε άλλη μελλοντική πρωτοβουλία. Δηλαδή, υπάρχει ορατή ανάγκη απασχόλησης στην αγροτική παραγωγή κατάλληλα εκπαιδευμένου και καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού. Η πρωτοβουλία αυτή μας οδηγεί στην πεποίθηση ότι μελλοντικά η αγροτική παραγωγή θα αντιμετωπιστεί υπό την οπτική της εκμετάλλευσης, δηλαδή ως μια επιχειρηματική δραστηριότητα, είτε ατομικού/οικογενειακού ή συλλογικού επιπέδου, η οποία ήδη αντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίσει πιο μεθοδικά και ολιστικά πολλαπλά ζητήματα, όπως θέματα παραγωγής, διάθεσης, ανταγωνισμού, προβολής, διαχείρισης κινδύνων, κλιματικής αλλαγής, εξοπλισμού, τεχνολογίας και καινοτομίας, κερδοφορίας, διαχείρισης, στρατηγικού σχεδιασμού, κλπ.
Είναι γεγονός ότι πέρα από την εθνική και κοινοτική πολιτική, σε επίπεδο αγροτικής μονάδας κρίσιμο ρόλο παίζει η σωστή οργάνωση της παραγωγής, η επένδυση στην τεχνολογία (κάθε είδους, από μηχανήματα μέχρι τις πιο σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας) και, βέβαια, η επαγγελματική εκπαίδευση του παραγωγού. Ειδικά η εκπαίδευση ίσως είναι το πιο σημαντικό στοιχείο καθώς επιτρέπει στο σύγχρονο αγρότη να αξιοποιήσει στο μέγιστο την υψηλή τεχνολογία αλλά και να οργανώσει την παραγωγική του διαδικασία σε επίπεδο επιχειρηματικής εκμετάλλευσης.
Στατιστικά στοιχεία από την αλλοδαπή
Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα στοιχεία από την εμπειρία συμμετοχής μας σε πιλοτικό πρόγραμμα Λεονάρντο Ντα Βίντσι τη διετία 2013-14 (STRAT Training) για τη συμβουλευτική αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Οι συμμετέχοντες από ευρωπαϊκές χώρες αλλά κυρίως από Γαλλία και Δανία μετέφεραν σημαντική τεχνογνωσία στους εταίρους του έργου σε ζητήματα συμβουλευτικών υπηρεσιών και εκπαίδευσης αγροτών. Η Ελλάδα, μέσω του Πολυτεχνείου Κρήτης, λειτούργησε ως ένα είδος πολλαπλασιαστή. Στα πλαίσια αυτά επιδιώξαμε συνεργασία με φορείς όπως την Αντιπεριφέρεια Χανίων, το ΕΒΕ Χανίων και το Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης, την εκπαίδευση μεταπτυχιακών φοιτητών στη στρατηγική διοίκηση και συμβουλευτική αγροτικών εκμεταλλεύσεων, την εκπόνηση διπλωματικών εργασιών από προπτυχιακούς/μεταπτυχιακούς φοιτητές, την οργάνωση δύο ημερίδων (στις Βρύσες Αποκορώνου και στα Χανιά), την ευρύτερη ενημέρωση μέσω συνεντεύξεων και δημοσιεύσεων στον τύπο, την παρουσίαση των αποτελεσμάτων εφαρμογής των εργαλείων στρατηγικού σχεδιασμού και συμβουλευτικής σε 6 αγροτικές μονάδες της Κρήτης σε επιστημονικό βιβλίο, σε διεθνές επιστημονικό συνέδριο και σε ημερίδα στο Παρίσι.
Υπό αυτή την έννοια έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε μερικές βιωματικές και άλλες εμπειρίες μέσω του προαναφερόμενου έργου από τις χώρες Γαλλία και Δανία με έμφαση στην εκπαίδευση ή/και τις συμβουλευτικές υπηρεσίες που παρέχουν στους αγρότες. Η Γαλλία, ως γνωστόν, διαθέτει Γενικά, Τεχνολογικά και Επαγγελματικά Λύκεια. Μεταξύ αυτών τα Γενικά και Τεχνολογικά λύκεια οδηγούν σε ανώτερες σπουδές. Στα Τεχνολογικά ανήκουν τα αγροτικά λύκεια με ειδικότητες στην «Επιστήμη και Τεχνολογία Τροφίμων» καθώς και στην «Επιστήμη και Τεχνολογία Αγρονομίας και Περιβάλλοντος» είτε για άτομα που θα ασκήσουν μελλοντικά το αγροτικό επάγγελμα ή που θα ακολουθήσουν ανώτερες σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου. Αν και η αγροτική παραγωγή έχει συρρικνωθεί σημαντικά στη Γαλλία και συμβάλει από το 2005 στο 1.6% περίπου στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, εντούτοις το μέσο μηνιαίο καθαρό εισόδημα προ φόρων των αγροτών το 2018 αυξήθηκε συγκριτικά με το 2017. Σύμφωνα με στοιχεία της εθνικής στατιστικής αρχής το μέσο μηνιαίο καθαρό εισόδημα προ φόρων είναι ενδεικτικά: παραγωγή κρασιού 3.310€, δενδροκαλλιέργεια 2.550€, ανθοκομία και λαχανικά 2.410€, σιτηρά 1.870€, δασοκομία 1.750€, βοοειδή 1.310€, κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αμπελουργοί είναι οι πιο ακριβοπληρωμένοι εργαζόμενοι στον αγροτικό τομέα της Γαλλίας. Το 2018, έλαβαν κατά μέσο όρο 3.310€ το μήνα σε αντιδιαστολή με τους εργαζόμενους εκτροφής ζώων που αμείβονται χαμηλά. Επίσης, το συνεταιριστικό κίνημα έχει βαθιές ρίζες στη Γαλλία και σημαντική οργάνωση. Το 2018, σύμφωνα με στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας υπερίσχυαν οι συνεταιρισμοί αμπελουργών με περισσότερους από 500 συνεταιρισμούς σε σύνολο 1.583 συνολικά στη χώρα. Ενδεικτικά, αναφέρομε ότι το Κεντρικό Αγροτικό Επιμελητήριο (APCA) λειτουργεί από το 1935, έχει έδρα στο κέντρο του Παρισιού στη Λεωφόρο Γεωργίου του 5ου δίπλα σε οίκους και οργανισμούς που σηματοδοτούν την Γαλλική οικονομία και κοινωνία, όπως τα κεντρικά γραφεία του οίκου Ζιβανσί, το Κρέζι Χορς, κλπ. Στο Παρίσι απασχολεί 200 άτομα και συνολικά 8.000 εργαζόμενους. Αποδίδει έμφαση στην έρευνα και ανάπτυξη, στις νέες τεχνολογίες, στην αειφορία, στην οικολογία και το περιβάλλον, και την ανάπτυξη δικτύων αγροτών. Στο APCA ανήκει η Εκπαιδευτική – Συμβουλευτική μονάδα Resolia, η οποία εκπαιδεύει και παρέχει τεχνικές συμβουλές κυρίως προς στελέχη αγροτικών επιχειρήσεων/συνεταιρισμών. Επίσης, αναλαμβάνει την εκπαίδευση εκπαιδευτών. Η Resolia διαθέτει εκπαιδευτική εμπειρία 40 ετών, εκ των οποίων τα τελευταία 20 έτη στην εκπαίδευση στο Στρατηγικό Μάνατζμεντ αγροτικών εκμεταλλεύσεων/επιχειρήσεων μέσω προσωπικού με υψηλή εκπαίδευση κυρίως μηχανικών/οικονομολόγων, κατόχων μεταπτυχιακών ή διδακτορικών διπλωμάτων. Το 2013 είχε εκπαιδεύσει 6.000 άτομα, εκ των οποίων 5.000 από τα Αγροτικά Επιμελητήρια της χώρας, στην παροχή συμβουλευτικής προς αγρότες. Επιπλέον, το Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης της Γαλλίας έχει υπό την εποπτεία του τις Δημόσιες Σχολές Αγροτικής Οικονομίας SUPAGRO, εκτός τις πανεπιστημιακές σχολές που τελούν υπό την εποπτεία του Υπ. Παιδείας, οι οποίες προσφέρουν προγράμματα κατάρτισης καθώς και βασικές πανεπιστημιακές σπουδές έως και σπουδές επιπέδου Διδακτορικού σε Γάλλους και ξένους σπουδαστές σε αρκετές ειδικότητες που σχετίζονται με την αγροτική οικονομία και παραγωγή και την επιστήμη των μηχανικών.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι η Δανία, η οποία διαθέτει ισχυρή συνεταιριστική οργάνωση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συμβουλευτική των παραγωγών/αγροτών από τη SEGES που αποτελεί το κορυφαίο κέντρο γεωργικής γνώσης και καινοτομίας στη Δανία υπό την εποπτεία του Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης. Η προαναφερόμενη προσφέρει βιώσιμες λύσεις στον τομέα της γεωργίας και των τροφίμων του αύριο. Συνεργάζεται με Δανούς παραγωγούς (περίπου 45 χιλ. μέλη) και διεθνείς πελάτες και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες συμβουλευτικές επιχειρήσεις αγροτών στην Ευρώπη. Στη SEGES, επιδιώκεται μια γεφύρωση μεταξύ της έρευνας και της πρακτικής γεωργίας και αυτό επιτυγχάνεται μέσω των Κέντρων Καινοτομίας που διαθέτει, καθώς και των 3.5 χιλ. εργαζομένων στο δίκτυο των 30 καταστημάτων συν το κεντρικό της Κοπεγχάγης, και του υψηλού επιπέδου του ερευνητικού της δυναμικού. Οι γνώσεις των στελεχών της SEGES καλύπτουν όλες τις πτυχές της γεωργίας και της διαχείρισης των εκμεταλλεύσεων – από καλλιέργειες, κτηνοτροφία και χρηματοδότηση έως προσαρμοσμένες λύσεις λογισμικού, κατάρτιση και ανάπτυξη υπαλλήλων σε αγροκτήματα και σε επιχειρηματικές στρατηγικές. Στόχος της μονάδας είναι να παρέχει στους αγρότες και τη γεωργική βιομηχανία τα καλύτερα δυνατά εργαλεία, τις πιο πρόσφατες γνώσεις και τις καλύτερες συμβουλευτικές υπηρεσίες. Μεταξύ άλλων, προσφέρει servers και τεχνολογικό εξοπλισμό για ανάρτηση περιεχομένου στο διαδίκτυο από παραγωγούς για την προβολή των προϊόντων τους, αναλαμβάνει την σύνταξη φορολογικών δηλώσεων των παραγωγών, την κατάρτιση επιχειρηματικών σχεδίων και την προετοιμασία φακέλου για αίτηση χρηματοδότησης των αγροτών από τις τράπεζες, κλπ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αγροτικός τομέας είναι πολύ ισχυρός, στα πρότυπα των σύγχρονων επιχειρήσεων, και με αυτή την έννοια κάθε αγρότης-παραγωγός/ιδιοκτήτης διαθέτει το δικό του σύμβουλο. Οι υπηρεσίες προσφέρονται στα μέλη με αμοιβή για την κάλυψη των δαπανών της μονάδας και την επιστροφή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών προς τους ίδιους.
Συμπερασματικά, ο μετασχηματισμός της αγροτικής παραγωγής/οικονομίας συναρτάται με τη βασική και συστηματική εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα. Έγινε μια αρχή, ας ελπίσουμε ότι θα διευρυνθεί άμεσα με επιπλέον ΔΙΕΚ αλλά και άλλου επιπέδου σχολεία συν άλλες δράσεις και πολιτικές υποστήριξης του αγροτικού εισοδήματος. Επίσης, πρέπει να αναφερθεί και η διεθνής έκδοση βιβλίων από τον εκδοτικό οίκο Springer σε θέματα επιστημονικού γεωργικού συνεταιρισμού (Cooperative Management (springer.com), με επιστημονικούς υπεύθυνους τους Κ. Ζοπουνίδη, Καθηγητή και Γ. Μπαουράκη, Διευθυντή του ΜΑΙΧ).
