» Οι αλληλεπίδραση και οι προοπτικές για τους δυο πυλώνες της τοπικής οικονομίας
Η γεωργία και ο τουρισμός αποτελούν σήμερα δύο σημαντικούς πυλώνες της Κρητικής οικονομίας οι οποίοι αλληλεπιδρούν και συμβιώνουν αρμονικά μεταξύ τους αποφέροντας αμοιβαία οφέλη. Σε όλες της χώρες η βέλτιστη διασύνδεση τους θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική καθώς αποφέρει πολλά οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Η συμβολή τους στην απασχόληση και τη δημιουργία πλούτου στο νησί είναι πολύ σημαντική καθώς μαζί παράγουν περισσότερο από το 50% του ακαθάριστου προϊόντος της Κρήτης. Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα η γεωργία αποτελούσε τη κύρια δραστηριότητα για το μεγαλύτερο μέρους του πληθυσμού της η οποία όμως σταδιακά συρρικνώθηκε καθώς μετά τη δεκαετία του ’70 αναπτύχθηκε ταχύτατα η τουριστική βιομηχανία η οποία σήμερα έχει κυρίαρχο ρόλο στη τοπική οικονομία. Η αλληλεπίδραση μεταξύ του πρωτογενούς τομέα και της τουριστικής βιομηχανίας στη Κρήτη δεν υπήρξε πάντοτε αρμονική αν και είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ενδυνάμωση της συνεργασίας τους θα αποφέρει πολλαπλά αμοιβαία οφέλη. Η τουριστική βιομηχανία που έχει γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια στο νησί έχει λειτουργήσει πολλές φορές ανταγωνιστικά με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία όσον αφορά τη διαθεσιμότητα των (περιορισμένων) υδάτινων πόρων της Κρήτης και της γεωργικής γης η οποία αλλάζει χρήση σε περιοχές με έντονη τουριστική ανάπτυξη. Η σημασία του αγροτικού τομέα και του τουρισμού για τη Κρήτη φαίνεται και στη διαμόρφωση της “στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης της Κρήτης” (2015) η οποία έχει δώσει προτεραιότητα σε τέσσερις τομείς με σκοπό να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της Κρητικής οικονομίας καθώς αυτή πλέον λειτουργεί σε ένα διεθνοποιημένο και αρκετά ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Οι τέσσερεις αυτοί τομείς είναι:
Α) Ο τομέας της αγροτοδιατροφής,
Β) Ο τομέας του πολιτισμού και του τουρισμού,
Γ) Ο τομέας του περιβάλλοντος, και
Δ) Ο τομέας της γνώσης.
Ο αγροτικός τομέας στη Κρήτη
Ο πρωτογενής τομέας είναι πολύ σημαντικός για την οικονομία της Κρήτης συνεισφέροντας περίπου το 7% στο περιφερειακό ακαθάριστο προιόν της, ενώ το ποσοστό αυτό στο παρελθόν ήταν πολύ μεγαλύτερο. Το μεσογειακό κλίμα της είναι κατάλληλο για τη παραγωγή πολλών και εξαιρετικής ποιότητας προϊόντων, τα περισσότερα των οποίων είναι περιζήτητα στις διεθνείς αγορές, ενώ οι εξαγωγές τροφίμων και ποτών αποτελούν περίπου το 56% των συνολικών εξαγωγών της. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούσαν τους κύριους μοχλούς οικονομικής ανάπτυξης της Κρήτης όπου απασχολείτο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της. Αργότερα η ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού στο νησί περιόρισε τη σημασία του πρωτογενή τομέα στη περιφερειακή οικονομία. Επιπρόσθετα η αύξηση του κόστους παραγωγής των αγροτικών προϊόντων της Κρήτης σε συνδυασμό με το άνοιγμα νέων αγορών οι οποίες προσέφεραν φθηνά και ανταγωνιστικά προιόντα, παρεμφερή με τα παραγόμενα στη Κρήτη, συρρίκνωσαν περαιτέρω το πρωτογενή τομέα της Κρήτης και περιόρισαν τη συμμετοχή του στο ακαθάριστο προιόν της. Η μείωση των παρεχόμενων Εθνικών και Ευρωπαϊκών αγροτικών επιδοτήσεων σε συνδυασμό με την αδυναμία των ιδιοκτητών αγροτικο-κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων στη Κρήτη να εκσυγχρονιστούν σύμφωνα με τις απαιτήσεις ενός διεθνοποιημένου και ανταγωνιστικού περιβάλλοντος, το οποίο ήταν νέο γι αυτούς, συνέβαλαν επιπροσθέτως στη συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα στο νησί.
Η τουριστική βιομηχανία της Κρήτης
Η Κρήτη αποτελεί ένα διεθνώς αναγνωρισμένο και ιδιαίτερα δημοφιλή τουριστικό προορισμό δεχόμενη τα τελευταία χρόνια πάνω από 5 εκατ. επισκέπτες ετησίως. Οι τουρίστες απολαμβάνουν το ήπιο κλίμα και τις φυσικές ομορφιές του νησιού σε συνδυασμό με τις τοποθεσίες απαράμιλλου φυσικού κάλλους και τα μνημεία ιδιαίτερου ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Εκτός από τον ήλιο, τη θάλασσα και τις γοητευτικές παραλίες του νησιού η τοπική γευστική και υγιεινή κουζίνα της αποτελεί ένα επιπλέον θέλγητρο για τους επισκέπτες το οποίο ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της τουριστικής βιομηχανίας της. Το ιδιαίτερο βάρος της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης στην οικονομία του νησιού σήμερα αποτυπώνεται στο γεγονός ότι αυτή συμβάλλει στη δημιουργία του 47% περίπου του ετήσιου ακαθάριστου προϊόντος του νησιού.
Η διατροφή των επισκεπτών της Κρήτης
Για τη διατροφή των αρκετών εκατ. επισκεπτών της Κρήτης κάθε χρόνο απαιτούνται μεγάλες ποσότητες τροφίμων οι οποίες δεν είναι δυνατόν να παραχθούν στη Κρήτη και οι οποίες μεταφέρονται στο νησί με πλοία ή αεροπλάνα. Ορισμένες από αυτές, όπως π.χ. λαχανικά, φρούτα, γαλακτοκομικά, κ.α., θα μπορούσαν να παραχθούν στη Κρήτη εφόσον το αγροτο-διατροφικό σύστημα της ήταν προσανατολισμένο για να καλύπτει μέρος των τοπικών αναγκών σε τρόφιμα. Δεδομένου όμως ότι οι συνθήκες λειτουργίας, στο διεθνοποιημένο περιβάλλον, της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης είναι πολύ ανταγωνιστικές θα πρέπει τα τοπικά παραγόμενα αγροτικά προιόντα να διατίθενται στα ξενοδοχεία και στα εστιατόρια σε ανταγωνιστικές τιμές διαφορετικά οι επιχειρηματίες των τομέων αυτών θα επιλέξουν να αγοράσουν τα φθηνότερα, πιθανώς εισαγόμενα αντίστοιχα προιόντα. Συνεπώς η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα ο πρωτογενής τομέας της Κρήτης είναι το πώς θα παράξει αγροτικά προιόντα που ζητούνται στη τοπική αγορά σε τιμές (και ποιότητα) ανταγωνιστικές εκείνων που παράγονται στην Ηπειρωτική χώρα ή σε άλλες χώρες. Και αυτό βέβαια δεν είναι τόσο εύκολο καθώς απαιτούνται κεφάλαια, τεχνογνωσία, οργάνωση και κατάλληλα κίνητρα/στήριξη της πολιτείας.
Η διάσημη Κρητική διατροφή
Η Κρητική διατροφή είναι παγκοσμίως γνωστή λόγω των θετικών επιπτώσεων της στη υγεία. Βασίζεται στην αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, χόρτων, ελαιολάδου, τη μέτρια χρήση τυροκομικών, ψαριών και κρασιού και στη μικρή κατανάλωση γάλατος, αυγών και κρέατος. Σειρά πολυετών διεθνών επιστημονικών μελετών έχουν αποδείξει ότι η Κρητική δίαιτα συμβάλει στη διατήρηση καλής υγείας και στη μειωμένη εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων και καρκίνου. Συνεπώς η Κρητική κουζίνα, με τη χρήση τοπικά παραγόμενων προϊόντων, έχει δύο μοναδικά χαρακτηριστικά δηλαδή είναι ιδιαίτερα υγιεινή και εύγευστη. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά της θα πρέπει να αναδειχθούν και να προωθηθούν γιατί θα συμβάλλουν στη ενδυνάμωση της τοπικής αγροτικής οικονομίας καθώς και της τουριστικής βιομηχανίας η οποία λειτουργεί σήμερα στο ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον της λεκάνης της Μεσογείου.
Ο αγροτουρισμός στη Κρήτη
Ο αγροτουρισμός αναπτύχθηκε στη Κρήτη τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της αναγκαιότητας να αναπτυχθούν νέες μορφές τουρισμού, εναλλακτικές του μαζικού, για τη διαφοροποίηση του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος. Απευθύνεται σε εκείνους τους επισκέπτες που θέλουν κατά τη διάρκεια των διακοπών τους στη Κρήτη να έλθουν σε επαφή και να γνωρίσουν την ενδοχώρα του νησιού, τα παραδοσιακά χωριά της και το φυσικό περιβάλλον μένοντας μακριά από τις θορυβώδεις παραλίες της. Προσφέρει τη δυνατότητα στους αγρότες να δημιουργήσουν επιπλέον εισοδήματα από εκείνα που προέρχονται από τη παραγωγή γεωργικοκτηνοτροφικών προϊόντων αυξάνοντας και διαφοροποιώντας τα εισοδήματα τους τα οποία πλέον δεν προέρχονται μόνο από τη παραγωγή αγροτικών προϊόντων. Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού χρηματοδοτήθηκε από Εθνικά και Ευρωπαϊκά προγράμματα καθώς θεωρήθηκε ότι συμβάλλει στη παραμονή του πληθυσμού στην ύπαιθρο και στην αποφυγή μετακίνησης του στις πόλεις. Οι επισκέπτες που διαμένουν σε τέτοια καταλύματα έχουν τη δυνατότητα αφ ενός να συμμετάσχουν σε αγροτικές εργασίες που πραγματοποιούνται στη περιοχή που διαμένουν και αφ ετέρου να δοκιμάσουν το φαγητό που προσφέρει το κατάλυμα και το οποίο περιέχει τοπικές πρώτες ύλες και ετοιμάζεται σύμφωνα με τις Κρητικές παραδοσιακές συνταγές. Τα αγροτουριστικά καταλύματα της Κρήτης θα μπορούσαν να συνδυαστούν με τη προώθηση της οργανικής γεωργίας/κτηνοτροφίας ούτως ώστε να γίνουν πιο ελκυστικά σε οικολογικά ευαισθητοποιημένους επισκέπτες.
Η ενδυνάμωση της σχέσης μεταξύ πρωτογενούς παραγωγής και τουρισμού
Η ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ του αγροτικού τομέα και της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης θα αποφέρει πολλά οφέλη σε όλους τους εμπλεκόμενους. Αγρότες, αγροτικοί συνεταιρισμοί, μεταποιητές και πωλητές αγροτικών προϊόντων στη Κρήτη θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη συνεργασία τους με ξενοδόχους, εστιατόρια που απευθύνονται σε τουρίστες και τουριστικούς πράκτορες και να επιτύχουν περισσότερα αμοιβαία οφέλη. Τα χρήματα που θα δαπανήσουν οι τουρίστες στη Κρήτη για τη διατροφή τους θα μείνουν στους παραγωγούς τοπικών αγροτικών προϊόντων ενισχύοντας τους. Η πολιτεία θα πρέπει να ενθαρρύνει τη βελτίωση της συνεργασίας και της συμβίωσης τους καθώς τα οφέλη για την οικονομία της Κρήτης θα είναι πολλά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ενθάρρυνση των αγροτών να παράγουν αγροτικά προϊόντα σε καλή ποιότητα και τιμές τη περίοδο που έχουν ζήτηση, δηλαδή όταν οι επισκέπτες βρίσκονται στη Κρήτη και θα μπορούν να τα καταναλώσουν. Αυτό βέβαια απαιτεί νέες επενδύσεις στη γεωργία με τη χρήση νέων τεχνολογιών. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των επισκεπτών για τα οφέλη της Κρητικής διατροφής στην υγεία θα συμβάλλει στην αυξημένη ζήτηση τοπικών διατροφικών προϊόντων τα οποία θα μπορούν να τα αγοράσουν πριν φύγουν από τη Κρήτη και να τα προσφέρουν σαν δώρα στους φίλους τους επιστρέφοντας στη πατρίδα τους. Η ανάπτυξη της οργανικής/βιολογικής γεωργίας θα προσφέρει τη δυνατότητα κατανάλωσης των προϊόντων της από περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους τουρίστες προσφέροντας επιπλέον οφέλη. Συνεπώς η αύξηση της διασύνδεσης του αγροτικού τομέα και της τουριστικής βιομηχανίας στη Κρήτη θα αποφέρει πολλά οφέλη σε όλους τους εμπλεκόμενους αλλά και γενικότερα στο νησί.
Πίνακας 1. Κύρια γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα που παράγονται στη Κρήτη
1. Διάφορα φρούτα και λαχανικά,
2. Μέλι,
3. Κρασί,
4. Ενδημικά αρωματικά φυτά,
5. Ελαιόλαδο, ελιές, αβοκάντο,
6. Γάλα και διάφορα γαλακτοκομικά προϊόντα,
7. Σταφίδα, σταφύλια,
8. Προϊόντα κρέατος, κυρίως αιγοπροβάτων,
9. Ποτά, αναψυκτικά, και
10. Διάφορα προιόντα άρτου, παξιμάδια.
Πίνακας 2. Οφέλη από την ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ του αγροτικού τομέα και τουριστικής βιομηχανίας στη Κρήτη
1. Οι παραγωγοί θα μπορούν να διαθέτουν τα προϊόντα τους στη τοπική αγορά αντί να τα εξάγουν,
2. Οι μικροί παραγωγοί θα μπορούν να παράγουν προϊόντα τα οποία ζητούνται και καταναλώνονται σε ξενοδοχεία της περιοχής τους,
3. Οι παραγωγοί θα μπορούν να στραφούν στη καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων τα οποία θα καταναλώνονται από οικολογικά ευαισθητοποιημένους τουρίστες,
4. Εφόσον τα παραγόμενα προϊόντα στη Κρήτη θα αντικαταστήσουν τα εισαγόμενα, που μεταφέρονται από άλλα μέρη ορισμένες φορές αεροπορικώς, θα μειωθεί το ανθρακούχο αποτύπωμα της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης,
5. Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού θα προσφέρει δυνατότητες ανάπτυξης σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές με περιορισμένους πόρους,
6. Τα χρήματα που δαπανώνται για τη διατροφή των επισκεπτών στο νησί θα μένουν στους παραγωγούς τοπικών προϊόντων διατροφής, δημιουργώντας πολλαπλασιαστικά οφέλη, αντί να χρησιμοποιούνται για εισαγωγές διατροφικών προϊόντων.
Πίνακας 3. Μέτρα που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ πρωτογενούς παραγωγής και τουριστικής βιομηχανίας στη Κρήτη
1. Δημιουργία συμβάσεων μεταξύ των ξενοδόχων με τοπικούς παραγωγούς αγροτικών προϊόντων και τους συνεταιρισμούς τους για τη τροφοδοσία των ξενοδοχείων με τα παραγόμενα προιόντα,
2. Καλλιέργεια από τα ξενοδοχεία αγροτικών προϊόντων σε δικούς τους χώρους για χρήση τους στα ξενοδοχεία,
3. Δημιουργία ξεχωριστού μενού στα ξενοδοχεία και στα εστιατόρια με τοπικές συνταγές και υλικά που παράγονται στη Κρήτη,
4. Δημιουργία από τα ξενοδοχεία υδροπονικών και οργανικών καλλιεργειών αγροτικών προϊόντων για χρήση τους στα ξενοδοχεία. Σύναψη μακροχρόνιων συμβάσεων συνεργασίας με αγρότες που παράγουν προιόντα σε υδροπονικές/οργανικές καλλιέργειες,
5. Παροχή κινήτρων δημιουργίας αγροτουριστικών καταλυμάτων τα οποία θα συνυπάρχουν με οργανικές καλλιέργειες διαφόρων προϊόντων στο αγρόκτημα, και
6. Ευαισθητοποίηση των τουριστών σχετικά με τις ευεργετικές επιπτώσεις της Κρητικής διατροφής.
Περισσότερες πληροφορίες για τη σχέση του πρωτογενούς τομέα και της τουριστικής βιομηχανίας της Κρήτης είναι διαθέσιμες στο άρθρο του γράφοντος με τίτλο “The nexus between agriculture and tourism in the island of Crete, Greece” το οποίο δημοσιεύεται στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό “JOURNAL OF AGRICULTURAL STUDIES”, τόμος 8, τεύχος 2, 2020.
