• “Εδώ δεν µας ενδιαφέρει τόσο η γενική δοξασιακή θέση του πρωτοχρονιάτικου αγίου (Βασιλείου) όσο η ειδικότερη µορφή και εµφάνισή του, στην ελληνική προσωποποίηση του Καινούργιου Χρόνου, που µας χρειάζεται να την αντιπαραθέσουµε στον καλοθρεµµένο Père Noël ή τον Saint Nicolas και τον Santa Claus των ξένων”. [Δημ. Λουκάτος, Έθιμα των Χριστουγέννων (“Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών”, 1979), σελ. 130-131, έκδ. “Τα Νέα”, 2013]
ΤΟ ΟΤΙ ο παραδοσιακός Ιεράρχης Άγιος Βασίλειος (330-379 μ.Χ.) έχει εξαφανιστεί τελείως από τις “μοντέρνες” χριστουγεννιάτικες και πρωτοχρονιάτικες γιορτές είναι κάτι που επικράτησε, δυστυχώς, εδώ και πολλές δεκαετίες. Πασχίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία να διατηρήσει τα μηνύματα του Μεγάλου Ιεράρχη, όμως ο εκμοντερνισμός των πάντων συνοδευόμενος από έναν κακέκτυπο μιμητισμό του δυτικόφερτου τρόπου ζωής σαρώνει αιωνόβιες λαϊκές παραδόσεις.
Ο ΛΑΟΓΡΑΦΟΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου Δημήτριος Λουκάτος (1908-2003), πρίν από 45 χρόνια, πρόβαλε, με τα εξαιρετικά λαογραφικά του σημειώματα, τις ορθόδοξες παραδόσεις μας. Έγραφε (1):
“Οταν ακόµα στην Ελλά8α τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν µε λατρευτική αυτοτέλεια, χωρίς ν’ ανακατεύονται µε τα γενικότερα έθιµα του νέου χρόνου, ο Αϊ- Βασίλης ήταν ένας καθαρά πρωτοχρονιάτικος άγιος, κάτι ανάµεσα στον πραγµατικό ιεράρχη της Καισάρειας και σ’ ένα πρόσωπο συµβολικό του ελληνισµού, που ξεκινούσε από τα βάθη της ελληνικής Ασίας (σ.σ. Καππαδοκία) κι έφτανε την ίδια µέρα σ’ όλα τα πλάτη, από τον Πόντο ως την Επτάνησο κι από την Ήπειρο ώς την Κύπρο.
“Ξεκινούσε σαν µεσαιωνικός πεζοπόρος, αµέσως ύστερ’ από τα Χριστούγεννα, µε το ραβδί στο χέρι, και περνούσε απ’ τους διάφορους τόπους, καλόβολος πάντα και κουβεντιαστής µε όσους συναντούσε. Δεν κρατούσε κοφίνι στην πλάτη του, ούτε σακί φορτωµένο µε δώρα. Εκείνο που έφερνε στους ανθρώπους ήταν περισσότερο συµβολικό: η καλή τύχη ιδιαίτερα κι η ιερατική ευλογία του. Το µόνο κάπως συγκεκριµένο ήταν το µαγικό ραβί του, απ’ όπου µε θαυµαστό τρόπο βλάσταίναν ή ζωντάνευαν κλαδιά και πέρδικες, σύµβολα των αντίστοιχων δώρων, που θα µπορούσε να µοιράσει στους ευνοουµένους του”.(…)
Η ΠΑΡΑΠΑΝΩ αγιοπεριγραφική οδοιπορική εικόνα του Χριστού, ακολουθούμενου από τον Άγιο Βασίλειο, επιβίωνε στη συνείδηση του τότε αγροτοκτηνοτροφικού ελληνικού λαού μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Την ίδια εικόνα διασώζουν τα κρητικά και όχι μόνο πρωτοχρονιάτικα κάλαντα:
“Ταχειὰ ταχειά ν᾿ ἀρχιχρονιὰ / κι ἀρχὴ τοῦ Γεναρίου,
αὔριο ξημερώνεται/ τ᾿ ἁγίου Βασιλείου.
Πρῶτα ποὺ βγῆκεν ὁ Χριστός,/ -ἅγιος καὶ πνευματικός
στὴ γῆ νὰ περπατήσει,/ ἐβγῆκε καὶ χαιρέτησε
ὅλους τοὺς ζευγολάτες (…)
ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ δοξασίες ξαναβρίσκουμε τα παραπάνω στην πανέμορφη λαϊκότροπη δημοτικαφανή ποίηση του αξεπέραστου Κωστή Φραγκούλη που γράφει στα “Δίφορά” του (Τα Κάλαντα του Ζευγά, απόσπασμα)(2), σε μια εποχή (1961) που τα κρητικά σπίτια φωτίζονταν ακόμη με τους λυχνοστάτες:
“Αρχιμενιά κι αρχιχρονιά κι αρχή που πρωτοβγήκε
με τα ζυγάλετρα ο Χριστός, να σπείρει, να θερίσει
και να συνάξει μάλαμα και να τρυγίσει μέλι.
Σπέρνει τσι κάμπους με φλουριά, τα χέρσα με τ’ ασήμι
σπέρνει και παραβολές μοσκόβικο για τσ’ άρτους.
Στη στράτα όντε γύριζε ογρός και κουρασμένος,
στο σπίτι σας εκόνεψε το πλουσοπορεμένο.
Θωρεί δεξά τον αργαλειό, ζερβά θωρεί τ’ αμπάρι,
θωρεί στη μέση του σπιτιού την τάβλα σας στρωμένη
που’ χει του κόσμου τα καλά, τση Χώρας τα λιξίδια.
Σε κάθα μπάντα στέκανε δώδεκα λυχοστάτες
κι εφέγγαν κι εδειπνούσανε δώδεκα καλεσμένοι,
τα δώδεκα αρχοντόπουλα, τση Κρήτης το στολίδι
κι ο Νικηφόρος ο Φωκάς στη μέση καβαλλάρης·
δεξά χει τον αφέντη μας, ζερβά ‘χει το δεσπότη
έχει και την αφέντρα μας στην κεφαλή κορώνα.
Κι ο Αη Βασίλης που κλουθά στο πανωπόρτι στάθη
κι ακούμπησε τη βέργα ντου την κιτρολεμονάτη,
και βγάνει απού τον κόρφο ντου χαρτί και ψαλιτήρι.
Όθε κουμπούσε το ραβδί, μηλιές και κυπαρίσσα
κι όθεν τα λόγια κι οι ψαλμοί, πουλάκια και περδίκια
που γοργοφτερακίζανε, και γλυκοκηλαδούσαν·
Εσένα πρέπει, αφέντισσα, βασιλικό αργαστήρι,
πού νά’ χει χτένι μάλαμα να φαίνεις το μετάξι,
πού νά’ χει πέταλο χρυσό να φαίνεις το περκάλι. (…)
ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ οι καλαντιστάδες ή οι λαϊκοί ποιητές των περασμένων χρόνων να είχαν όχι μόνο πλούσια φαντασία για να σκαρώνουν στίχους ταιριαστούς με τους “αφέντες” ή τις “αφέντισσες” αλλά και πολλές γνώσεις του περίγυρου τους.
Ο ΙΔΙΟΣ λαογράφος, ο Δημ. Λουκάτος, που έζησε και τις δυο εποχές (αγροτοκτηνοτροφική και “ανεπτυγμένη” αστική), επισημαίνει για τον άγιο των ημερών: “Ήταν πάντα περίεργη η περίπτωση του αγίου αυτού που, παρ’ όλη την άξια και ανώτερη θέση του στην Ορθοδοξία, έµεινε στη λαϊκή αντίληψη ένας ανθρώπινος άγιος, καθόλου συναξαρικός, που περπατεί ανάµεσά µας και ζει σαν ταξιδιάρης ή σαν γεωργός µε τ’ αλέτρι του, σαν επισκέπτης µε καλό ποδαρικό, ή σαν µάντης και κουβαλητής της τύχης. Λες και δεν πέθανε ποτέ ή κι αν πέθανε, ξανάρχεται από τον πέρα κόσµο, απαραίτητος πάντα για να βάλει σε κίνηση τον καινούργιο χρόνο. Κι ακόµα είναι παράξενη και αντιφατική η περίπτωσή του που, ενώ ζώντας δεν έπαψε να µιλεί και να γράφει «κατά αστρολογίας, ειµαρµένης, οιωνών, δεισιδαιµονιών, κληδόνων, ονειροµαντείας, µαγγανιών, φίλτρων, κυβείας» κλπ., όλα αυτά γίνονται ίσα ίσα σε µεγαλύτερο βαθµό την ηµέρα της γιορτής του, τουλάχιστον στις δικές µας ορθόδοξες χώρες. Το µόνο που βρίσκεται σε συµφωνία µε τη βιογραφία και τη φιλόπτωχη δράση του είναι η φιλαλληλία των ανθρώπων την ηµέρα αυτή, και τα δώρα που γίνονται στα παιδιά και στους εργαζοµένους για το νέο έτος. Όλα όµως είναι συµπτωµατικά, και είναι γεγονός ότι, αν ο Ιεράρχης Βασίλειος δεν πέθαινε την 1η Ιανουαρίου (του 379 μ.Χ.), κάποιος άλλος άγιος θα είχε πάρει τη θέση του, που θ’ ακουόταν, όπως π.χ. ο Άγιος Συλβέστρος στους καθολικούς”(1).
… ΣΗΜΕΡΑ ο Αϊ- Βασίλης “μεταλλάχτηκε” σε πολυεθνικό χοντρομπαλά μεταφορέα κάθε είδους “δώρου”- επιθυμίας. Ντυμένος πάντα στα κόκκινα, όπου κι αν βρίσκεται, διαφημίζει στα ΜΜΕ και στο fb τα πιο περίεργα προϊόντα της “μεταβιομηχανικής εποχής” μας. Κατάντησε ένας χλιδάτος Santa Passepartout, με φουσκωμένα και ροδοκόκκινα μάγουλα, πότης και καλοφαγάς που καμιά σχέση δεν έχει πια με τον ασκητικό Άγιο Βασίλειο, τον Έλληνα.
ΟΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ παρέρχονται, οι χρονιές αλλάζουν κάθε 1η του Γενάρη, η γη γυρίζει, οι συνθήκες ζωής μεταβάλλονται, όπως και τα ήθη κι έθιμα. Όμως, εμείς επιμένουμε στην παράδοση επειδή είναι ταυτόσημη με την Ιστορία του Ελληνισμού (29-12-23)
ΚΑΛΗ ΚΑΙ ΦΩΤΕΙΝΗ
Η ΝΕΑ ΧΡΟΝΙΑ!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Δημ. Λουκάτος, Έθιμα των Χριστουγέννων (“Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών”, 1979), σελ. 130-131, έκδ. “Τα Νέα”, 2013
-(2) Κωστής Φραγκούλης, “Τα Δίφορα”, Α’ τ., 1961, σσ.107-108, Ηράκλειο
