Κατά την προϊστορική εποχή στην Κρήτη οι Μινωίτες, όπως και οι μετέπειτα αρχαίοι Κρητικοί, ζούσαν κυρίως σε ξηρικές περιοχές πιθανόν για λόγους προστασίας και υγιεινής. Σχεδίαζαν, κατασκεύαζαν και λειτουργούσαν πρωτοποριακά αποχετευτικά συστήματα, που ορισμένα λειτουργούν με αρτιότητα ακόμη και σήμερα (Angelakis, 2017).
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο συγγραφέας και υγειονολόγος, Ιταλός Angelo Mosso (1907), επισκέφθηκε τη Βίλλα της Αγίας Τριάδας κατά τη διάρκεια μιας έντονης νεροποντής και παρατήρησε ότι ολόκληρο το αποχετευτικό σύστημα λειτουργούσε άψογα (Εικ. 1). Ο Mosso κατέγραψε το περιστατικό αναφέροντας ότι: αμφιβάλλω αν υπάρχει άλλη περίπτωση αποχετευτικού συστήματος ομβρίων νερών, που να λειτουργεί 4000 χρόνια μετά την κατασκευή του.
Επίσης ο Αμερικανούς υγιεινολόγος Μηχανικός Harold Gray (1940) σε άρθρο του έγραφε μεταξύ άλλων: …Aκούμε συχνά να μιλούν για τη σύγχρονη υγιεινή σαν κάτι που αναπτύχθηκε πρόσφατα και φαίνεται να υπάρχει μια κρατούσα ιδέα ότι η αστική αποχέτευση είναι κάτι πολύ σύγχρονο, που καθιερώθηκε κάπου στα μέσα του τελευταίου [19ου] αιώνα, κάτι που προφανώς είναι λανθασμένο.
Αρχαιολόγοι ερευνητές και Ιστορικοί της Μινωϊκής περιόδου, θεωρούν ότι οι άνθρωποι τότε είχαν πετύχει άνετη και υγιεινή διαβίωση, με έναν ιδιαίτερο βαθμό ομορφιάς και πολυτέλειας. Αντίθετα, τους ιστορικούς χρόνους πολύ λίγα είναι γνωστά για την Κρήτη. Όμως αποτελεσματικά έργα διαχείρισης των υδατικών πόρων σε κάποιο βαθμό, συνεχίστηκαν ιδιαίτερα κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Π.x. για περισσότερο από τρεις αιώνες (περίπου από το 20 π.Χ. έως το 297 μ.Χ.), η Γόρτυνα αποτέλεσε πρωτεύουσα και κυβερνητικό κέντρο της Κρήτης και της Κυρηναϊκής και τα συναφή έργα, όχι μόνο διατηρήθηκαν, αλλά επεκτάθηκαν και αυξήθηκε η κλίμακα τους.
Μετέπειτα με την άλωση του Χάνδακα το Σεπτέμβριο 1669, άρχισε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους σε ολόκληρη την Κρήτη, με αναταραχές και καταστροφές. Και ενώ στο δυτικό κόσμο, την αναγέννηση ακολούθησε ο διαφωτισμός, στην Κρήτη δυστυχώς την αναγέννηση ακολούθησε ξανά ο μεσαίωνας επί σχεδόν δυο αιώνες. Παρά τους πολέμους και τις καταστροφές αναφέρεται ότι νωρίτερα (το 1590) μια μεγάλη πλημμύρα κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς το Ρέθυμνο (Ανώνυμο, 2014).
Στην νεότερη εποχή, σε όλη σχεδόν τη βόρεια Κρήτη σημειώθηκαν εντονότατες καταιγίδες µε ακραίες, κατακλυσμιαίες βροχές και με πρωτοφανείς καταστροφές. Το χειρότερο συμβάν σημειώθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1937 στο Ηράκλειο κατά το οποίο πνίγηκαν 16 άτομα. Ήταν ο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπινων απωλειών από καιρικά φαινόμενα στην Κρήτη κατά τον 20ό αιώνα. Το βράδυ της 18η Οκτωβρίου και ενώ το βαρομετρικό χαμηλό ενισχύονταν και εκινείτο βορειότερα, σημειώθηκαν εντονότατες καταιγίδες µε ακραίες, κατακλυσμιαίες βροχές. Την νύκτα αυτής της ημέρας, στην πόλη των Χανίων, σημειώθηκε ύψος βροχής 212mm. Επίσης η δυτική Κρήτη αντιμετώπισε μια από τις χειρότερες κακοκαιρίες της πρόσφατης ιστορίας της στις 29 Φεβρουαρίου του 1968. Ο απολογισμός ήταν 6 νεκροί, πολλοί τραυματίες, εκατοντάδες άστεγοι και σημαντικές υλικές ζημίες (Εικ. 2).
Σημειώνεται ότι η χαμηλή πίεση, σε συνδυασμό με τους Β-ΒΑ ανέμους εντάσεως 9 με 11 μποφόρ, “έβγαλαν” τη θάλασσα στην ξηρά και προκάλεσαν πρωτοφανή θαλασσοταραχή, ανάλογη εκείνης της 21ης Φεβρουαρίου 1940. Ενδεικτικό της έντασης του φαινομένου είναι ότι προξενήθηκαν ζημιές ακόμα και σε σημεία του λιμανιού των Χανίων, που χρονολογούνταν από την εποχή των Ενετών, ενώ οι άνεμοι σάρωσαν πάρκα και δενδροστοιχίες και κατέστρεψαν ακόμη και στέγες σπιτιών. Επίσης, πλημμύρα έπληξε ολόκληρη σχεδόν την Κρήτη, ιδιαίτερα την περιοχή Αποκόρωνα στη δυτική Κρήτη, την 17η Οκτωβρίου 2005, με δυο νεκρούς και εκτεταμένες ζημίες σε σπίτια, αυτοκίνητα και τον τουρισμό. Η Νομαρχία Χανίων κήρυξε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης τους Δήμους Αρμένων, Βάμου, Γεωργούπολης και Κρυονερίδας. Ομοίως, τρείς άλλοι Δήμοι της Κρήτης (Σητείας, Ιεράπετρας και Φαιστού) κηρύχθηκαν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης την 6η Απριλίου 2019, μετά από ισχυρή κακοκαιρία.
Φαίνεται λοιπόν ότι τα πλημμυρικά συμβάντα δεν είναι πρωτόγνωρα και φυσικά δεν πρόκειται για ακραία καιρικά φαινόμενα. Έχουν ξανασυμβεί και θα ξανασυμβούν τα ίδια και πιθανότατα εντονότερα, εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού και κυρίως της αστικοποίησης του. Το κύριο ερώτημα είναι τί μπορεί ή/και πρέπει να γίνει για την πρόληψη ή/και αποφυγή τέτοιων συμβάντων; Μερικά μέτρα που μπορούν να ληφθούν σε συντομία είναι:
(α) Ορθή πολεοδόμηση.
(β) Ορθές πρακτικές διαχείρισης των όμβριων υδάτων με αποτελεσματικά έργα συλλογής, αποθήκευσης και χρήσης τους.
(γ) Έγκαιρη κατασκευή έργων ορεινής υδρονομίας για τη μείωση της διάβρωσης του εδάφους και της στερεοπαροχής, ιδιαίτερα σε καμένες ορεινές περιοχές, που γειτνιάζουν με αστικές, που πλήττονται από πλημμύρες.
(δ) Ορθή διαχείριση των ακάλυπτων χώρων, έτσι ώστε να αυξάνεται η διηθητικότητα των εδαφών για απρόσκοπτη κίνηση του νερού μέσα στο έδαφος και χρήση φυτικών ειδών με αυξημένες εξατμισοδιαπνευστικές ανάγκες.
(ε) Αποκατάσταση των κοιτών των ποταμών, χειμάρρων και ρεμάτων.
(ζ) Επικαιροποίηση σχετικών μελετών και έγκαιρη συντήρηση των γεφυρών και άλλων αντιπλημμυρικών έργων. Και
(η) Βελτίωση του συστήματος πρόγνωσης των καιρικών φαινομένων κατά το πρότυπο άλλων χωρών.
Βιβλιογραφία
Ανώνυμο (2014). Πυρφόρος Έλλην.
https://pirforosellin.blogspot.com/2014/10/blog-post_15.html
Angelakis, A. N. (2017). Hydro-technologies in Minoan Era. Water Sci. and Techn. Water Supply 17 (4): 1106-1120, DOI: 10.2166/ws.2017.006.
Gray, H. F. (1940). Sewerage in ancient and medieval times. Sewage
Works Journal 12 (5), 939–946.
Mosso, A. (1907). Escursioni nel Mediterraneo e gliscavi di Creta.
Treves, Milano, Italy.
