Η κατανάλωση οινοπνευματωδών (αλκοολούχων) ποτών είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος. Το αλκοόλ, όμως, όταν καταναλώνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα και σε υπερβολικές δόσεις μπορεί να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στην υγεία, κώμα ή ακόμη και θάνατο.
Ιστορικά στοιχεία
Οι λαοί της Μεσογείου καλλιεργούσαν αμπέλια και παρήγαγαν κρασί από το 3.500 π.Χ., ενώ στην αρχαία Ελλάδα λατρεύονταν επί αιώνες ο θεός Διόνυσος. Χιλιάδες χρόνια πριν οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες κατανάλωναν το “σάκε” που ονομαζόταν “ποτό της ζωής”, οι Ινκας αναφέρεται ότι κατανάλωναν ένα είδος μπύρας, ενώ ανάλογες αναφορές για οινοπνευματώδη ποτά υπάρχουν για τους Ινδιάνους της Αμερικής, τους Εσκιμώους και τους ιθαγενείς της Αυστραλίας.
Το μέγεθος του προβλήματος
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO):
• Παγκοσμίως 3,3 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο(πάνω από 6 άτομα κάθε λεπτό), ποστοστό που αντιπροσωπεύει περίπου το 6% των συνολικών θανάτων.
• Η βλαπτική χρήση του αλκοόλ σχετίζεται με περισσότερες από 200 παθολογικές καταστάσεις.
• Στις ηλικίες 20 – 39 ετών, περίπου το 25% των θανάτων σχετίζονται, άμεσα ή έμμεσα, με το αλκοόλ.
• Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ δημιουργεί τεράστια οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα, ενώ προκαλεί μεγάλη οικονομική αιμορραγία στα σύγχρονα κράτη.
Η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών
Το αλκοόλ (αιθυλική αλκοόλη ή οινόπνευμα) είναι μια ιδιαίτερα επικίνδυνη εξαρτησιογόνος ουσία, η οποία προκαλεί “ευφορία” και καταναλώνεται με τη μορφή οινοπνευματωδών ποτών. Η γεύση, η οσμή και η ικανότητα των αλκοολούχων ποτών να προσφέρουν τεχνητή χαλάρωση, τα κάνουν ιδιαίτερα δημοφιλή σε άτομα κάθε ηλικίας και ιδίως σε περιόδους κάθε είδους γιορτών. Απορροφάται ταχύτατα από το στομάχι και εξαπλώνεται γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματος.
Η απορρόφηση από τον οργανισμό
Η αιθυλική αλκοόλη απορροφάται από τον γαστρεντερικό σωλήνα και κυρίως από το έντερο. Η ταχύτητα απορρόφησής του από τον οργανισμό και οι επακόλουθες βλάβες στην υγεία, εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι:
• Η πληρότητα ή η κενότητα του στομάχου, αφού το γεμάτο στομάχι επιβραδύνει την απορρόφηση.
• Το είδος της τροφής (οι λιπαρές τροφές και τα γαλακτοκομικά προϊόντα για παράδειγμα, επιβραδύνουν την απορρόφηση).
• Το είδος του ποτού, η ποσότητά του και η περιεκτικότητα σε αλκοόλη.
• Ο σωματότυπος του ατόμου: Κάποιος που έχει μεγάλο σωματικό βάρος έχει περισσότερα σωματικά υγρά και επηρεάζεται λιγότερο από ένα αδύνατο άτομο.
Η απορρόφηση του οινοπνεύματος ολοκληρώνεται συνήθως σε χρόνο από 45 λεπτά μέχρι και 3 ώρες από την κατανάλωσή του. Οι μέγιστες συγκεντρώσεις οινοπνεύματος στο αίμα ανιχνεύονται 45 – 90 λεπτά μετά τη λήψη του ποτού. Η αλκοόλη, μετά την απορρόφησή της, κατανέμεται σε όλους τους ιστούς του σώματος. Κυρίως μέσω της πυλαίας φλέβας, η αλκοόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ σε ποσοστό τουλάχιστον 90%, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό απομακρύνεται αμετάβλητο από τους νεφρούς, τους πνεύμονες, τους ιδρωτοποιούς αδένες ή το έντερο.
Ρυθμός απομάκρυνσης από τον οργανισμό
Ο ρυθμός μεταβολισμού της αλκοόλης (δηλαδή απομάκρυνσής της από τον οργανισμό) υπολογίζεται σε 0,1 γραμμάρια οινοπνεύματος, ανά κιλό σώματος, ανά ώρα (0,1g/ Kg/h). Mέσα στις πρώτες 12 ώρες από την κατανάλωση της αλκοόλης, μεταβολίζεται σε ποσοστό 70%, ενώ ολόκληρη η ποσότητα απομακρύνεται από τον οργανισμό μετά από περίπου 24 ώρες.
“Επίδραση οινοπνεύματος” και “μέθη”
Σύμφωνα με τον νόμο, ένα άτομο βρίσκεται υπό την “επίδραση οινοπνεύματος” όταν μετά από κατανάλωση οινοπνευματώδους ποτού εμφανίζει μείωση των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του σε τρόπο ώστε, κάτι το οποίο επιχειρεί, να μην μπορεί να το εκτελέσει με την απαιτούμενη επιμέλεια και ακρίβεια. Το όριο αυτό είναι 0,5 γραμμ. οινοπνεύματος ανά λίτρο αίματος (ή 50mg/dl) και μπορεί να ξεπεραστεί με 500ml (ένα μεγάλο μπουκάλι) μπύρας, 200ml κρασιού, 60ml ούζου ή 55ml (ένα μικρό ποτήρι) ουίσκι.
Aντίθετα, με τον όρο “μέθη” νοείται «η κατάσταση εκείνη στην οποία περιέρχεται ένα άτομο μετά από κατανάλωση οινοπνευματώδους ποτού, σε ποσότητα ικανή να το αποστερήσει, προσωρινά, από τον έλεγχο των σωματικών ή και πνευματικών λειτουργιών του ή να επηρεάσει αυτές, σε τέτοιο σημείο, ώστε να μπορεί να προξενήσει βλάβη σε άλλο άτομο ή ουσιώδη διατάραξη της δημόσιας τάξης». Η οξεία μέθη χαρακτηρίζεται από διαταραχές μνήμης, προσανατολισμού, κρίσης, συνέργειας κινήσεων, ενώ επηρεάζεται η ομιλία και επιβραδύνονται οι αντιδράσεις. Σε πολύ μεγάλες καταναλώσεις, το οινόπνευμα λειτουργεί ως αναισθητικό, προκαλώντας καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος, δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού (υπόταση, υποθερμία), καταστολή του αναπνευστικού κέντρου, αύξηση εφίδρωσης, έντονη διούρηση, κώμα, ακόμη και θάνατο.
Επίσης, επί ταυτόχρονης λήψης φαρμάκων ή άλλων ουσιών οι επικίνδυνες συνέπειες του αλκοόλ μπορούν να εμφανιστούν σε πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις από αυτές που προκαλούν συνήθως μέθη. Γενικά από ιατρική σκοπιά θεωρείται ότι οι παρενέργειες της μέθης ξεκινούν όταν η ποσότητα αλκοόλης στο αίμα υπερβεί τα 80mg/ dl.
Αλκοολισμός και μορφές δηλητηρίασης
Ο όρος “αλκοολισμός” αναφέρεται για πρώτη φορά το 1840 από Ολλανδό γιατρό και σημαίνει δηλητηρίαση από αλκοόλ. Διακρίνονται δύο κύριες μορφές δηλητηρίασης με αιθυλική αλκοόλη, η οξεία και η χρόνια.
Α) Οξεία δηλητηρίαση
Η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει οξεία δηλητηρίαση, της οποίας τα συμπτώματα εντοπίζονται κυρίως στο κεντρικό νευρικό και το αναπνευστικό σύστημα και διαχωρίζονται στα παρακάτω στάδια:
Στάδιο 1: Το άτομο που έχει καταναλώσει αλκοόλ συμπεριφέρεται με μεγαλύτερη άνεση και αυτοπεποίθηση απ’ ότι συνήθως, έχει ελαφρά διέγερση και λογόρροια και εκτελεί γρηγορότερες χειρονομίες. Επίσης, ο χρόνος αντιδράσεως και η μνήμη ελαττώνονται, η αντίληψη αμβλύνεται, το άτομο αισθάνεται ότι δεν κουράζεται εύκολα και γίνεται περισσότερο αυθόρμητο ή και πρωτόγονο. Η συχνότητα και το βάθος της αναπνοής αυξάνονται, ενώ η ισορροπία σε όρθια στάση αρχίζει να γίνεται προβληματική.
Στάδιο 2. Στο στάδιο αυτό παρατηρείται σχεδόν πλήρης απώλεια ελέγχου των πράξεων, λόγω καταστολής ανωτέρων εγκεφαλικών κέντρων. Το άτομο εμφανίζει διέγερση, πολλές φορές επικίνδυνη, ενώ είναι δυνατό να εκτελέσει ακόμη και αξιόποινες πράξεις. Παρατηρούνται, ακόμη, έμετοι, ταχυκαρδία, σιελόρροια, δυσκολία κίνησης των αρθρώσεων, ενώ σταδιακά εγκαθίσταται το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα, που είναι η πτώση της θερμοκρασίας του σώματος (υποθερμία). Στο στάδιο αυτό διαταράσσεται σοβαρά ο ψυχισμός του ατόμου, με αποτέλεσμα ο μεθυσμένος να κλαίει, να γελά, να βρίζει, να προσεύχεται, να ερωτοτροπεί ή να ξεσπά στο περιβάλλον του για ασήμαντη αφορμή.
Στάδιο 3. Στο τρίτο στάδιο η πιο χαρακτηριστική εκδήλωση είναι η ολοκληρωτική απώλεια της συνείδησης. Ο μεθυσμένος περιλούζεται από ιδρώτες, οι κόρες των οφθαλμών είναι διεσταλμένες και εμφανίζεται διαταραχή της αναπνοής. Παρατηρείται, ακόμη, μεγάλη πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, πτώση της πίεσης του αίματος, πλήρης κατάργηση των αντανακλαστικών, ενώ το άτομο πέφτει σε κώμα.
Στάδιο 4. Στο τελευταίο στάδιο της οξείας δηλητηρίασης, τα παραπάνω συμπτώματα επιδεινώνονται δραματικά, ενώ επέρχεται ο θάνατος από παράλυση του κέντρου της αναπνοής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συγκέντρωση της αλκοόλης στο αίμα του ατόμου, συνήθως υπερβαίνει τα 350mg/ dl.
Η ποσότητα αλκοόλ που απαιτείται ώστε να προκληθεί δηλητηρίαση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, που περιλαμβάνουν το ύψος, την ηλικία, το βάρος κ.λπ. (παγκόσμια υπολογιστική μέθοδος Promil), ενώ οι έφηβοι και όσοι δεν έχουν εμπειρία στην κατανάλωση οινοπνεύματος είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι. Πρέπει να σημειωθεί ότι μερικές φορές στην οξεία δηλητηρίαση, μετά από λήψη μεγάλης ποσότητας οινοπνεύματος σε μικρό χρονικό διάστημα, είναι πιθανό να συμβεί ραγδαία εκδήλωση των συμπτωμάτων και μετάπτωση στα τελευταία στάδια, χωρίς να είναι δυνατός ο διαχωρισμός των πρώτων σταδίων και να επέλθει ο θάνατος ακόμη και σε συγκεντρώσεις ακόμη και μικρότερες από 300mg/ dl.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, επειδή η οπτική εκτίμηση του σταδίου της μέθης είναι δυσχερής, η μεταφορά του ατόμου με τα αναφερόμενα συμπτώματα στο πλησιέστερο Νοσοκομείο θα πρέπει να γίνει χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση.
Β) Χρόνια δηλητηρίαση
Το οινόπνευμα προσβάλλει κάθε ζωντανό ανθρώπινο κύτταρο. Με τη χρόνια λήψη οινοπνεύματος διαταράσσεται η λειτουργικότητα του νευρικού συστήματος, του ήπατος, της καρδιάς, αλλά και της ψυχικής υγείας του ατόμου. Ως “αλκοολισμός” νοείται το σύνδρομο εξάρτησης (εθισμού) από το οινόπνευμα, που εγκαθίσταται μετά από μακροχρόνια κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλης.
Κατά το χρόνιο αλκοολισμό, παρατηρείται πλήθος αλλοιώσεων σε διάφορα όργανα, αλλά και παθολογικών εκδηλώσεων, όπως:
• Από το ήπαρ (λιπώδης εκφύλιση αλκαλική ηπατίτιδα κίρρωση ήπατος).
• Από την καρδιά (αλκοολική μυοκαρδιοπάθεια, υπερτροφία).
• Από τους νεφρούς (νεφροσκλήρυνση).
• Από το πεπτικό (γαστρίτιδες, πρωινοί έμετοι, πόνος, διάρροιες).
• Από το νευρικό (ψυχώσεις, παραλήρημα, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, αλκοολική εγκεφαλοπάθεια).
• Αλλες επιδράσεις (καρκίνος του πεπτικού και του αναπνευστικού, διαταραχές του μεταβολισμού, των ενδοκρινών αδένων και της βιοχημικής σύνθεσης του αίματος, μειωμένη σεξουαλική ικανότητα, προβλήματα υγείας σε νεογνά κ.λπ.)
Ο θάνατος στον χρόνιο αλκοολικό μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες, όπως η υπερβολική λήψη οινοπνεύματος, η πνιγμονή (απόφραξη αεροφόρων οδών), η υποθερμία (σε ψυχρά περιβάλλοντα), η εγκεφαλική αιμορραγία ή άλλες οργανικές βλάβες που προκαλούνται από την κατάχρηση του αλκοόλ. Η θεραπεία του χρόνιου αλκοολισμού είναι μία δύσκολη υπόθεση που θα πρέπει να ξεκινά από το ίδιο το άτομο, με την αποδοχή του προβλήματος και να συνεχιστεί με τη συμπαράσταση τόσο της οικογένειας και των επαγγελματιών υγείας όσο και ειδικών ομάδων ψυχολογικής βοήθειας και υποστήριξης.
Διαγνωστικά κριτήρια αλκοολισμού
Τα κριτήρια που έχει θέσει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας για τη διάγνωση της εξάρτησης από το οινόπνευμα είναι:
• Ανοχή στη χρήση οινοπνευματωδών ποτών.
• Ψυχολογική εξάρτηση (να έχεις επιθυμία για αλκοόλ, που ποικίλει από πολύ μικρή μέχρι μεγάλη).
• Στερητικά συμπτώματα (να εκδηλώνονται σωματικές αντιδράσεις μετά τη διακοπή).
• Χρήση αλκοόλ για τον περιορισμό των στερητικών συμπτωμάτων.
• Αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει τη χρήση του αλκοόλ.
• Σπατάλη χρόνου που απαιτείται για τη λήψη αλκοόλ ή για την απαλλαγή από την επήρειά του.
• Καταστροφικές συνέπειες από τη χρήση τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στο περιβάλλον του (προβλήματα στη δουλειά ή το σχολείο, διαφωνίες με τα άτομα του στενού περιβάλλοντος, αφιερώνει λιγότερο χρόνο σε χόμπι, ασθένειες).
• Λήψη αλκοόλ πιο συχνά και σε μεγαλύτερες δόσεις απ’ ότι σχεδίαζε.
• Συνεχίζει να πίνει αλκοόλ ακόμα κι αν γνωρίζει πως του προκαλεί ζημιά.
Ελεγχος κατανάλωσης αλκοόλης
Ο έλεγχος της ποσότητας αλκοόλης που έχει καταναλώσει κάποιο άτομο γίνεται συνήθως με δύο μεθόδους:
Α) Ανίχνευση οινοπνεύματος στον εκπνεόμενο αέρα (αλκοτέστ). Η εκτίμηση της ποσότητας αλκοόλ είναι αδρή και ημιποσοτική.
Β) Ποσοτικός προσδιορισμός των επιπέδων αιθανόλης στα βιολογικά υγρά (αίμα, ούρα) που είναι και η ακριβέστερη μέθοδος.
Εξάρτηση και αλκοόλ
H συχνή χρήση αλκοόλ προκαλεί ανοχή και εξάρτηση, σωματική και ψυχική. Η εξάρτηση απ’ αυτή την ουσία είναι γενικά ύπουλη και μακροχρόνια. Αφού εγκατασταθεί η σωματική εξάρτηση, με τη διακοπή της χρήσης εμφανίζονται συμπτώματα στέρησης, όπως τρεμούλιασμα των χεριών, της γλώσσας και των βλεφάρων, ταχυκαρδία, εφίδρωση, άγχος, πονοκέφαλος, αϋπνία κ.ά. Το σύνδρομο στέρησης μπορεί να εκδηλωθεί, ακόμη, με οπτικές ή ακουστικές παραισθήσεις, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται παραλήρημα και ψυχοκινητική διέγερση.
Η εξασθένηση των διανοητικών λειτουργιών δεν είναι σπάνια. Οι περισσότεροι θάνατοι από χρόνια κατάχρηση αλκοόλ οφείλονται στην καταστροφή του ήπατος, εφόσον εκεί μεταβολίζεται η μεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ (κίρρωση ήπατος).
Επίλογος
Οι Ιάπωνες λένε: «Πρώτα το άτομο παίρνει ένα ποτό, μετά το ποτό παίρνει ένα άλλο ποτό και στη συνέχεια το ποτό παίρνει το άτομο». Σήμερα στην Ευρώπη υπάρχουν περισσότερα από 40 εκατομμύρια αλκοολικοί (πολύ περισσότεροι από τους ναρκομανείς), τα παιδιά σε όλες τις χώρες και ιδίως στην Ελλάδα έρχονται σε όλο και μικρότερη ηλικία σε επαφή με το οινόπνευμα, ενώ το 40% των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ. Το πρόβλημα εισβάλλει ύπουλα και επηρεάζει σοβαρά τις ζωές τόσο των ίδιων των αλκοολικών, όσο και των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω τους. Η αυστηρή τήρηση των νόμων για τη διάθεση οινοπνευματωδών ποτών, η σωστή ενημέρωση, κυρίως των παιδιών και των εφήβων καθώς και η εγρήγορση για την άμεση αναγνώριση των συμπτωμάτων, πριν η χρήση μετατραπεί σε εξάρτηση, θα πρέπει να είναι οι κυριότερες προληπτικές ενέργειες, ώστε η κοινωνία να πάψει να θρηνεί αθώα θύματα, που καθημερινά θυσιάζουν τις ζωές τους στον βωμό της κατάχρησης του αλκοόλ.
Βιβλιογραφία
Ιατροδικαστική – Αντ. Κουτσελίνης (Εκδ. Παρισιάνου)
www.nlm.nih.gov/medlineplus/alcohol.html
www.cdc.gov/alcohol
www.who.int/topics/alcohol_drinking/en
